Dünya Limit Aşım Günü 2024 - 1

Küresel Ayakizi Ağı (Global Footprint Network:GFN) adlı kuruluş her yıl Dünya Limit Aşım Gününü (Earth Overshoot Day: EOD) hesaplıyor. Bu hesaplanan gün dünyanın biyolojik kapasitesinin insanlığın ekolojik ayak izini karşılayabilmede sınır olarak kabul ediliyor. Yılın sonraki diliminde ise insanlık limit aşılmış bir dünyada gelecekten çalarak yaşıyor.

Bu iş felekten bir gece çalmaya benzemiyor elbette! Bu yıl doğanın gelecek yılından çaldık ve 1 Ağustos’a geri geldi. Meraklısı için anımsatalım geçen yıl 2 Ağustos idi. Kaynakları tüketmede olimpiyat ilkelerini uyguluyoruz: Daha hızlı, daha yüksek, daha güçlü – Birlikte. Yahu şu ‘Daha Toplumu (The More Society)’ sarmalında battıkça battığımızın ayırdına ne zaman varacağız acaba?

Yoksa ‘olağanüstünün ya da olağandışının olağanlaşması’ biçiminde bir akıl tutulması mı yaşıyor insanlık bu Antroposen denilen çağın geç döneminde? J. Lovelock’ın görüşüne göre de Novasen çağı başladı! (Ayrıntılı bilgi için Lovelock’ın Türkçe’ye çevrilen Novasen kitabına bakabilirsiniz. Kısa bir not olarak dipnot 1’e bakınız).

Bu hesaba göre insanlığa küresel olarak 1,7 dünya gerekli! Nazım Hikmet’in söylemiyle büyük insanlık (yüzde 99) sorumlu değil bu işten! Esas sorumlu mendeburlar şu yüzde 1 denilen pek mutlu (o da tartışmalı ya!) azınlık!

Onların kapitalizm havuzunda bitmek tükenmek bilmeyen ‘haz’ odaklı tüketme ve tükettirme dünyası! Hazzın tam olması için hız da gerekiyor! H2 oluyor yani! Dünya ekosistemi acaba oksijensiz hidrojen bombası (H2) ile nereye gider? Malûm! Oysa oksijen de olsa ve H2O olsa yani su demek istiyorum, elbette bilirsiniz su hayattır!

Dünya Limit Aşım Günü (DLAG) hesaplamasında kullanılan formül gayet basit aslında! Şöyle ki:
DLAG = ((Dünyanın Biyokapasitesi / İnsanlığın Ekolojik Ayakizi) x 365)

Dünya Limit Aşım Günü kavramı, ilk kez Birleşik Krallık’taki düşünce kuruluşu Yeni Ekonomi Vakfı’ndan (New Economics Foundation) Andrew Simms tarafından gündeme getirildi. Simms GFN ile 2006’da işbirliği yaparak ilk kez DLAG çalışmasını kamuoyuna sundu. 2007 yılında çalışma ekibine dünyanın en geniş koruma örgütü (Dünya Doğayı Koruma Vakfı) WWF da katıldı.

GFN DLAG hesaplamasında aynı muhasebedeki bir gelir-gider tablosu mantığı ile çalışıyor. Nüfusun ekosistemden talep ederek yaptığı harcamalar talep (giderler) yanında; ekosistemin kaynakları ve ekosistem hizmetleri (ayrıntılı bilgi için bkz. dipnot 2) diğer yanda yani arz (gelirler) yanında! Arz yanında özne olarak bir ülkenin (ya da bir kentin) biyokapasitesi ölçülüyor.

Bu biyokapasitede biyolojik olarak üretken araziler ve deniz alanları – ormanlık alanlar, otlaklıklar, tarım alanları, balıkçılık alanları, oluşturulmuş araziler dahil – hesaba katılıyor. Talep yanında, yani ekolojik ayak izinde nüfusun şunlara talebi ölçülüyor: tesis bazlı gıda ve lifli ürünler, kümes hayvanları ve balık ürünleri, sırlanmış (glaze edilmiş) gıdalar, kereste ve orman ürünleri, kentsel altyapı için alan, fosil yakıtlardan çıkan karbondioksit emisyonlarını soğuracak ormanlık alan.

Her iki yandaki ölçüler küresel hektar (küresel olarak karşılaştırılabilir, dünya ortalama verimliliğiyle standardize edilmiş hektar) olarak ifade ediliyor.

Bir hektar yaklaşık 10 bin metrekare veya 2.47 dönüm! Her ülkenin ya da kentin ekolojik ayak izi onun biyokapasitesiyle kıyaslanıyor. Eğer talep arzdan fazla ise bu bölge ekolojik açık veriyor demektir. Ekolojik açık veren bölgenin bu açığı ithalat ile kapatmaya çalışacağı ya da çalıştığı açıktır. Dünya ölçeğinde düşünüldüğünde ekolojik açık ve dünya limit aşım günü aynı şeydir.

Gezegene ithalat henüz yapılmadığı için! Uzay ekonomisi konusundaki olanaklar meselesini ayrıca tartışmak gerekir, onu şimdilik bir yana koyalım!

Dünya Limit Aşım Günü’ne ait 1971-2024 grafiği tablosuna baktığımızda görüyoruz ki yaklaşık yarım asır önce dünya kaynaklarının bir yılda tüketebileceğimiz kısmıyla yetiniyorduk. 2024’e geldiğimizde bize 1 dünya yetmiyor, 1.75 dünya gerekiyor artık. Ama bu aşındırmada George Orwell’in Hayvanlar Çiftliği’nde olduğu gibi domuzlar daha ‘eşit’! Örneğin ABD için 5 dünya gerekiyor, ama BRIC’e bakalım: Rusya için 3.8; Çin için 2.5; Brezilya için 1.7; Hindistan için 0.7 dünya gerekiyor.

Şekle bakıldığında özellikle neoliberalizm rüzgârının dünyada (Reagenizm-Thatcherizm-Özalizm şeytan üçgeninde yoğun olarak) estirilmeye başlandığı vahşi kapitalizm sürecinde eğim nasıl da hızlanmış değil mi? Bunun nedeni o melun yüzde 1; gerçi ne yapsınlar, fıtratlarında var! Nasıldı şarkıdaki söz: ‘Bişey yapmalı’. Peki ama nasıl? Ona da şarkıyla yanıt verelim: ‘Herşey değişmeli, herşey..’ Eh yani sistem değişmeli!

(Ülkelere göre Dünya Limit Aşım Günü’nü incelediğimiz kısım ise yarın bu sayfadan yayınlanacak.)