Şehime G.Temel sehimegtemel@hotmail.com

Dünyada bir ilk! Kök hücre diyabeti tersine çevirdi

Tip 1 diyabet hastası 25 yaşındaki bir kadın, yeniden programlanmış kök hücre nakli aldıktan üç aydan kısa bir süre sonra kendi insülinini üretmeye başladı.

Tianjing'de yaşayan kadın, Nature ile yaptığı görüşmede "Artık şeker yiyebiliyorum" sözleriyle mutluluğunu ifade etti. Hasta nakilden bu yana bir yıldan fazla zamanın geçtiğini ve "Her şeyi-, özellikle de güveç yemeyi sevdiğini" belirtti.

Çalışma, dünya çapında yaklaşık yarım milyar insanı etkileyen diyabetin tedavisinde kök hücreleri kullanan bir avuç öncü denemeden biridir. Çoğu, vücudun yeterli insülin üretmediği veya hormonu kullanma yeteneğinin azaldığı tip 2 diyabet hastasıdır. Tip 1 diyabette, bağışıklık sistemi pankreastaki adacık hücrelerine saldırır.

Adacık nakilleri hastalığı tedavi edebilir, ancak artan talebi karşılayacak yeterli donör yoktur ve alıcılar, vücudun donör dokusunu reddetmesini önlemek için bağışıklık baskılayıcı ilaçlar kullanmalıdır.

Kök hücreler vücuttaki herhangi bir dokuyu büyütmek için kullanılabilir ve laboratuvarda süresiz olarak kültürlenebilir, bu da potansiyel olarak sınırsız bir pankreas dokusu kaynağı sundukları anlamına gelir. Araştırmacılar, bir kişinin kendi hücrelerinden yapılan dokuyu kullanarak, bağışıklık baskılayıcılarına olan ihtiyacı da ortadan kaldırmayı umuyorlar.

İLK ÇALIŞMA NİSAN AYINDA ÇİN’DE

Cell'de yayımlanan çalışma, Çin'in Şanghay kentindeki ayrı bir araştırma ekibinin, Nisan ayında tip 2 diyabet hastası 59 yaşındaki bir erkek hastanın karaciğerine insülin üreten adacıkları başarıyla naklettiklerini bildirmelerinin ardından geldi. Adacıklar ayrıca adamın kendi vücudundan alınan yeniden programlanmış kök hücrelerden elde edildi ve kişi o zamandan beri insülin almayı bıraktı.

Türünün ilk denemesinde, Pekin Üniversitesi hücre biyoloğu olan DR. Deng Hongkui ve meslektaşları, tip 1 diyabetli üç kişiden hücre çıkardılar ve bunları vücuttaki herhangi bir hücre tipine dönüştürülebilecekleri pluripotent bir duruma geri döndürdüler. Bu yeniden programlama tekniği ilk olarak yaklaşık 20 yıl önce Japonya Kyoto Üniversitesi'nde Shinya Yamanaka tarafından geliştirildi. Ancak Deng ve meslektaşları tekniği değiştirdiler: Yamanaka'nın yaptığı gibi gen ifadesini tetikleyen proteinler tanıtmak yerine hücreleri küçük moleküllere maruz bıraktılar. Bu, süreç üzerinde daha fazla kontrol sağlandı.

Araştırmacılar daha sonra kimyasal olarak indüklenen pluripotent kök (iPH) hücrelerini kullanarak 3 boyutlu adacık kümeleri oluşturdular. Hücrelerin güvenliğini ve etkinliğini farelerde ve insan olmayan primatlarda test ettiler.

Haziran 2023'te, yarım saatten az süren bir operasyonda, kadının adacık nakli için yeni bir yer olan karın kaslarına yaklaşık 1,5 milyon adacık eşdeğeri enjekte ettiler. Adacık naklinin çoğu, hücrelerin gözlemlenemediği karaciğere enjekte edilir. Ancak araştırmacılar, hücreleri karına yerleştirerek manyetik rezonans görüntüleme kullanarak izleyebilir ve gerekirse potansiyel olarak çıkarabilirler.

İNSÜLİNSİZ HAYAT BAŞLADI

Çinli bilim insanları tarafından yapılan bir araştırma sonucunda ‘Tip 1 diyabet tedavisi için kimyasal olarak indüklenen pluripotent (çok potansiyelli) kök hücre kaynaklı adacıkların (CiPSC adacıkları) ön karın rektus kılıfının altına otoloğ naklinin uygulanabilirliğini değerlendiren ilk insan faz I klinik çalışmasının (ChiCTR2300072200) ön analizi olarak bir hastanın 1 yıllık sonuçları’ bildirildi. Çalışmada ‘hastanın, nakilden 75 gün sonra başlayan sürdürülebilir insülin bağımsızlığına ulaştığı’ raporlandı. Bilim insanları çalışma sonuçlarında; hastanın hedefteki zaman glisemik aralığı, nakilden 4 ay sonra %43,18'lik bir başlangıç değerinden %96,21'e yükseldiğini ve buna diyabetsiz düzeyde uzun vadeli sistemik glikoz seviyelerinin bir göstergesi olan glikozlanmış hemoglobinde bir azalmanın eşlik ettiğini’ bildirdi. Araştırma ekibi hastanın hedef zaman glisemik aralığının >%98 ve glikozlanmış hemoglobininin yaklaşık %5 olan stabil bir glisemik kontrol durumu gösterdiğini’ vurguladı. Ayrıca araştırma ekibi ‘1 yıllık takip sonucunda, klinik verilerde transplantasyonla ilişkili herhangi bir yan etki olmadığına’ dikkat çekti.

Bu hastadan elde edilen ümit verici sonuçlar, tip 1 diyabette CiPSC-adacık transplantasyonunu değerlendiren daha fazla klinik çalışmanın gerekli olduğunu düşündürmektedir.

5 YIL ÜRETİM BEKLENMELİ

Florida Miami Üniversitesi tip 1 diyabet üzerine çalışmalar yapan endokrinolog Jay Skyler ‘Sonuçların ilgi çekici olduğunu, ancak daha fazla kişide tekrarlanması gerektiğini’ belirtiyot. Skyler ayrıca kadının hücrelerinin, onu 'iyileşmiş' olarak kabul etmeden önce beş yıla kadar insülin üretmeye devam etmesinin gerektiğini’ dikkat çekiyor..

Deng, diğer iki katılımcının sonuçlarının da "çok olumlu" olduğunu ve Kasım ayında bir yıla ulaşacaklarını, ardından denemeyi 10 veya 20 kişiye daha genişletmeyi umduğunu söylüyor.

Kadın daha önce karaciğer nakli için zaten bağışıklık baskılayıcı ilaçlar aldığı için araştırmacılar, İpk hücrelerinin greftin reddedilme riskini azaltıp azaltmadığını değerlendiremediler.

DÖNÖR HÜCRELERİ

Araştırmacılar, alıcının kendi hücrelerini kullanarak yapılan nakillerin avantajları olduğunu, ancak işlemlerin ölçeklendirilmesinin ve ticarileştirilmesinin zor olduğunu belirtiyor.

Boston, Massachusetts Vertex Pharmaceuticals tarafından yönetilen bir denemenin ön sonuçları Haziran ayında bildirildi. Tip 1 diyabetli bir düzine katılımcı, karaciğere enjekte edilen bağışlanmış embriyonik kök hücrelerden türetilen adacıklar aldı. Hepsi bağışıklık baskılayıcıları ile tedavi edildi. Nakilden üç ay sonra, tüm katılımcılar kan dolaşımlarında glikoz mevcut olduğunda insülin üretmeye başladı. Bazıları insülinden bağımsız hale geldi.

Geçtiğimiz yıl Vertex, bağışlanmış kök hücrelerden türetilen adacık hücrelerinin, onları bağışıklık sistemi saldırılarından korumak için tasarlanmış bir cihaza yerleştirildiği başka bir deneme başlattı. Bu, bağışıklık baskılayıcı almayan tip 1 diyabetli bir kişiye nakledildi. 17 kişiyi kaydetmeyi amaçlayan çalışmada yer alan Shapiro, "Bu denemenin devam ettiğini" belirtti

Kyoto Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji ve Beslenme Anabilim Dalı profesörü Daisuke Yabe ayrıca donör İPK hücreleri kullanılarak üretilen adacık hücreleri kullanarak bir deneye başlamak üzere. Tip 1 diyabetli ve bağışıklık baskılayıcı ilaçlar alacak üç kişinin karın dokusuna adacık tabakaları geliştirmeyi ve cerrahi olarak yerleştirmeyi planlıyor. İlk katılımcının nakli gelecek yılın başlarında gerçekleşecek.