Fortune ABD 500 (2023) : ABD’nin en büyük şirketleri
Fortune dergisi 1955 yılından beri her yıl şirketlerin satış gelirine göre 500 Büyük Kuruluş (BBK) sıralaması yapmaktadır. 2023 yılı verileriyle 2024 yılında yayınladığı ABD BBK çalışması da yayınlandı. Kısaca bakalım ABD (ve haliyle kısmen dünya) ekonomisinin bu mikro laboratuvar çalışmasının sonuçlarına (ayrıntılı çizelge için bkz. https://www.50pros.com/fortune500; ayrıntılı inceleme için bkz. https://fortune.com/ranking/fortune500/).
1955 SINIFINDAN KİM KALDI ÇİZELGEDE?
Çizelgede 1955 sınıfından bu yıl sadece 49 şirket (yaklaşık yüzde 10’u) kalmış. 70 yıllık kulüp olarak adlandırılabilecek bu kuruluşlara yakınsak bakıldığında göze çarpan kimi hususlar var.
a) Otomotiv ve petrol vektörü
1955 yılındaki ilk 10 kuruluştan altısı ya otomobil üretiyormuş (örnekse, No.1 : General Motors, No.6 : halen Hollanda merkezli Stellantis’e bağlı olan Chrysler; ya da otomotiv yakıtı tedarikçisiymiş (örnekse No.2: Exxon, No.9 : Mobil). Exxon ve Mobil 1998’de birleşmiş ve ExxonMobil olmuşlardı. Bu yılki çalışmada 1955 sınıfından ilk 10’da yer alan tek kuruluş 7. sıraya oturan ExxonMobil olmuş.
b) Gıda: olmazsa olmaz sektör
Eski ABD Dışişleri (aynı zamanda sömürge ülkelerin İçişleri) Bakanı Henry Kissinger ne demişti: ‘Petrolü kontrol edersen ulusları kontrol edersin, gıdayı / yiyeceği kontrol edersen insanları kontrol edersin’! Eh doğru, sömürülen daha nazik bir ifadeyle küreselleştirilen devletler otokratik (kimileyin aynı zamanda dinbaz mafyokratik) yönetimler işbirlikçiliğiyle tohumdan sofraya emperyalizmin denetimine girmişlerdir. Beslenme yoluyla ütülen devletler, sonra (oluşan hastalıklar, örneğin aşırı şişmanlık vd.) bir de sağlık sektörü üzerinden ütülmektedir.
Gıda ve tütün endüstrisi kuruluşları 70 yıllık kulübün 10 üyesini oluşturuyor (diğer sektörlerden fazla)! Kim bunlar? Şu kuruluşlar: Coca-Cola, PepsiCo, Archer Daniels Midland, Altria, Kraftz Heinz, Gen. Mills, Hershey, Campbell Soup, Hormel Foods, Kellanova. Bunları bir çoğu ülkemiz pazarındalar! Örneğin, Kellanova’yı Kellogg marka mısır gevreği ile anımsarsınız. Bu şirket ismini değiştirdi ve Kellanova ismini aldı. Şimdilerde şirketin tanıtımı daha çok Pop-Tarts ve Pringles markaları üzerinden bir atıştırmalık şirketi olarak yapılıyor.
Bu konuda buzdağını özellikle alt kısmıyla öğrenmek istersiniz İsmail Tokalak arkadaşımızın ‘Dünyada Gıda Terörü’ adlı kitabına (Ataç Yayınları, 4. Baskı, 2016 Aralık) başvurabilirsiniz.
c) Hasta olana üt(üle)me yardım: İlaç sektörü
1955 liginden kalan kuruluşları tanırsınız mutlaka: Merck, Pfizer, Eli Lilly, Bristol-Myers Squibb, Abbott Laboratories, Johnson&Johnson.
Bu konuda buzdağını özellikle alt kısmıyla öğrenmek isterseniz yukarıda sözünü ettiğim İsmail Tokalak arkadaşımızın ‘Dünyada İlaç ve Kimya Terörü’ adlı kitabına (Ataç Yayınları, 4. Baskı, 2023 Kasım) başvurabilirsiniz.
Kendisini Ulusal Kanal’daki Geçim ve Tutum izlencemde çok kez konuk etmiştim. Meraklısı internette youtube videolarını bulabilir. Örneğin birinin linki şöyle: https://www.youtube.com/watch?v=v0e8jjT6-O8
d) Birleşme ve bölünme operasyonları vektörü
Kimi sektörlerde (örnekse uzay, havacılık ve savunma sanayileri vd.) ayakta kalabilmenin yolunun birleşmeden geçtiği bilinen bir gerçektir. Bu nedenle 1955 liginden Boeing, RTX ve Lockheed Martin şirketleri son yıllardaki satın alma ve birleşmelerle bu yılki çizelgede kalabilmeyi başarmışlar.
1955 yılında No.4 olan efsanevi dev General Electric (GE) 2015’de halen ilk 10 şirket arasındaydı. Daha sonra kimi işleri nedeniyle inişe geçen GE, pek çok şirket satışıyla küçüldü ve şimdi 56. Sırayla çizelgede! Şimdilerde uçak motoru satıcısı kimliğiyle tanınan GE’i yatırımcılar da ilgi gösteriyor. 1955 liginden yine bir başka bölünme örneği DuPont: 2019 yılında üç şirkete bölündü ve üçü de Fortune BBK çizelgesinde yer alıyor!
ABD BBK’A GENEL BAKIŞ
Bu kuruluşların toplam geliri olan 18,8 trilyon dolar ABD GSYH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) rakamının üçte ikisini oluşturuyor. Toplam kâr tutarı 1,7 trilyon dolar, toplam varlıklar tutarı 57,7 trilyon dolar, toplam özsermaye tutarı ise 9,9 trilyon dolar.
Toplam tutarlardan yola çıkarak hesapladığımızda yaklaşık ve ortalama olarak satış kârlılığı (ROS) yüzde 9, aktif kârlılığı yüzde 2,9 (ROA) ve özsermaye kârlılığı (ROE) ise yüzde 17,2. Toplam varlıklar verimliliği eşdeyişle devir hızı (TAT) 0,33 defa/yıl olmuş. Finansal kaldıraç derecesini gösteren Özsermaye çarpanı ise (Toplam Varlıklar / Özermaye) 5,8 defa, oldukça yüksek! Şirketler başkalarının parasıyla çalışıyor!
Sahi Danny de Vito’nun ‘Başkalarının Parası’ filmini izlemiş miydiniz? Hayır mı? Hemen izlemenizi öneririm. Yok izlediyseniz belki bir daha izlersiniz: Teknolojik değişim, istihdam, sermaye piyasası perspektifi, geleneksel hukuk, aile bağları, flört ve güldürü! Hepsi var!
Film için link şöyle : https://ugurfilm7.com/other-peoples-money/
Bu şirketlerin toplam istihdam rakamına bakacak olursak yaklaşık 31 milyon çalışanı mevcut.
ABD BBK’UN İLK 11’İ
Şimdi de ilk 11’e bakalım:
•WALMART : Bu parekende devinin yıllık geliri geçen yıla göre yüzde 6 artarak 648 milyar 125 milyon dolar olmuş. Kuruluş 12 yıldır zirvede! Bu arada bir hüzünlü kıyaslama yapalım: Bu yılki Fortune Türkiye 500 Büyük Kuruluş’un toplam satış geliri 384 milyar 839 milyon dolar. Yani klasikleşmiş esprili benzetmeyle satış geliri bazında bizim 500 Büyük Kuruluş bir Walmart etmiyor! Walmart kârını yüzde 33 artırmış ve 15,5 milyar dolarlık kâr tutarı ile sıralamada 17. sırada.
•AMAZON.COM : 5 yıldır ikinciliği koruduğu gibi, yüzde 11,8’lik satış geliri artışıyla Amazon ile arayı daraltmış. 30,4 milyar dolar kâr tutarı ile Walmart’dan daha iyi : 9. sırada. İlginç bir durum Amazon’un bulut hizmetleri birimi satış gelirinin yüzde 16’sını, kârının ise üçte ikisini sağlamış!
•APPLE: Hem satış gelirinde hem de kâr tutarında yüzde 2,8 oranında gerileme var ama, yaklaşık 97 milyar dolar kâr tutarı ile sıralamada 1. olmuş.
•UNITEDHEALTH GROUP
•BERKSHIRE HATHAWAY
•CVS HEALTH
•EXXONMOBIL
•ALPHABET
•MCKESSON
•CENCORA
•COSTCO WHOLESALE : Cosco kültüne kısaca bakarsak parekendecinin otomobilden gıdaya, külçe altına dek usunuza gelebilecek herşeyi satan mağazaları tıka basa dolu ve tüketicilerce son kertede çekici bulunuyor. Bu başarısını tasarıma borçlu olduğu ifade ediliyor. Bu örnekten iki ders çıkarabiliriz: İlki ölçek ekonomisinin yerine kapsam ekonomisinin geçmiş olduğu; ikincisi değer yaratmada 21.yüzyılda tebessüm eğrisinin (değerin esasen tasarımda yaratılmasının) öne çıktığı!
SONSÖZ
Sonsözü Fortune’a bırakalım: Sanayi çağından (1955) algoritmalar çağına geldik! Daha sonra ayrıntılı açımlarız, inciri fazla uzatıp patlıcana çevirip tadını kaçırmayalım!