Gelir dağılımındaki çarpıklık

‘Çarpıklık’ istatistik yöntemlerinde kullanılan teknik bir terimdir. Doğadaki pek çok şey bir “çan eğrisi” ile temsil edilen “normal dağılım” gösterir. Gözlemler ortalama değerin her iki yanında simetrik olarak yer alır. Gözlemlerin önemli bir kısmının alt veya üst uçta kümelenmesi haline çarpık dağılım denir. Çarpık dağılım örnekleri daha çok ekonomik verilerde karşımıza çıkar.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2024 yılına ilişkin Gelir Dağılımı İstatistiklerini bir bülten halinde yayınlamıştır (Bkz. 1). Söz konusu araştırma yıllardır bütün Türkiye’yi kapsayacak şekilde hane halklarından temsili bir örnek çekilerek düzenli şekilde sürdürülmektedir. Bültende 2015- 2024 arasındaki 10 yıllık döneme ait veriler sunulmaktadır. Cari yılın değeri bir yıl öncesine ait değerle karşılaştırılarak yorum yapılmaktadır.

Gelir hesaplamalarında hane halkının gelirleri; hane halkı büyüklüğü ve bileşimi dikkate alınarak “eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirine” dönüştürülmektedir.

GELİR DÜZEYİ VE BİLEŞİMİ

2024 yılı itibariyle hane halkının yıllık ortalama kullanılabilir geliri cari fiyatlarla bir önceki yıla göre yüzde 106,9 artarak 374.899 lira olmuştur. Aylık 31.241 liraya karşılık gelmektedir. Tek kişilik hane halklarında yıllık ortalama eşdeğer hane halkı kullanılabilir geliri 223.859 TL olmuştur.

Eşdeğer hane halkı kullanılabilir fert gelirinin yıllık ortalaması ise 187.728 lira olarak saptanmıştır. Çekilen örnekte hane halkının ortalama 2 bireyden oluştuğu anlaşılmaktadır.

Gelir türlerine göre dağılım Çizelge- 1’de görülmektedir. Toplam gelirin yarıdan fazlası maaş, ücret ve gündelikten oluşmaktadır. Gelirin yarısını emekçiler almaktadır. İkinci sırada gelen girişimci (müteşebbis) kârı toplamın beşte birinden biraz fazladır. Üçüncü sırada gelen toplumsal aktarımlar (sosyal transferler) emekli maaşları ve sosyal yardımlardan oluşmaktadır. Taşınır ve taşınmaz mal gelirleri de daha çok servet sahiplerinin eline geçmektedir.

GELİR DAĞILIMI

Gelir dağılımı küçükten büyüğe doğru sıralanmış yüzde 20’lik gelir gruplarına göre oransal olarak hesaplanmaktadır. Dağılım Çizelge- 2’de sunulmuştur.

En yüksek kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20'lik grubun toplam gelirden aldığı pay yüzde 48,1’dir. En düşük gelire sahip yüzde 20'lik grubun aldığı pay ise yüzde 6,3 olmuştur.

Toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20'sinin elde ettiği payın en düşük gelir elde eden yüzde 20'sinin elde ettiği paya oranı 7,7’dir. Gelirden en fazla pay alan yüzde 10'luk kesimin elde ettiği gelirin en az pay alan yüzde 10'unun elde ettiği gelire oranı 13,3 olarak gerçekleşmiştir. Diğer bir anlatımla nüfusun en yüksek gelire sahip yüzde 10’u, en düşük gelirli yüzde 10’luk kesimden 13 kat daha fazla kazanmaktadır.

ESAS İŞ GELİRİ

Esas iş gelirinin eğitim düzeyi ve cinsiyetlere göre dağılımı Çizelge-3’te verilmiştir.

Yukarıdaki rakamları daha kolay karşılaştırmak için indeksler hesaplanarak Çizelge- 4’te verilmiştir. Ortalama değerler esas alındığında herhangi bir okul bitirmeyenlerin geliri erkeklerde yarıya yakın, kadınlarda yarıdan çok daha azdır. Lise altı eğitim alanların geliri biraz artmış olsa da erkeklerde hâlâ ortalamanın dörtte üçüne yakındır. Eğitimli kadınların geliri daha hızlı artarak ortalamanın üçte ikisine yaklaşmıştır. Lise ve dengi eğitim görmüş erkeklerin geliri ortalamayı biraz aşmış bulunmaktadır. Kadınlarda ise ortalamanın beşte dördüne yakındır. Yükseköğretim görmüş erkek ve kadınların esas iş geliri ortalamadan aynı düzeyde yüksektir. Çizelgenin son sütununda her eğitim düzeyinde kadınların esas iş gelirinin erkeklerin gelirine oranı hesaplanmıştır. Kadınlar, erkeklerin sağladığı gelirin yarısı ile dörtte üçü arasında gelir elde etmektedirler. Eğitim düzeyi arttıkça fark azalmaktadır.

Kaynak: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-Dagilimi-Istatistikleri-2024-53712&dil=1