Hangi parti?
Birimiz dedi ki, “Bizim parti her düşünceden insana açık, çünkü biz kitle partisiyiz”. Bir diğerimiz ise “Biz belli bir ideolojiye dayanırız, o nedenle kadro partisiyiz”. Üçüncü yol da koptu geldi: “Hem kadro hem kitle partisiyiz!” O gün “Bizim parti ne tür bir partidir” sorusu yanıtsız kaldığı gibi, yapılan tanımlar işi daha da karıştırdı. Kitle partisi “herkese açık” parti demek mi? Kadro partisi “ideolojik parti” demek mi? Bir parti ikisi birden olabilir mi?
KİTLE - KADRO PARTİLERİ
Maurice Duverger bir Fransız siyaset bilimcisi. Siyasal partiler için kadro - kitle partisi sınıflandırmasının sahibi. Bu ayrımı Batı ülkeleri için 1950’li yıllarda yapmış. Ayrımı, partilerin üye sayısına değil, üyelik yapısına dayandırmış. Yani kitle partisi çok üyeli, kadro partisi az üyeli parti demek olmadığı gibi, kitle partisi “fikir”siz, kadro partisi “fikir”li parti demek de değil. Hatta Duverger ayrımına göre tam tersi.
Ona göre kitle partisi üyeye dayanır. Bu partilerde üye, seçmene önderlik eden kişidir. Üyelik, partinin ilke ve amaçlarına bağlılık bildirimini içeren bir başvuruyla gerçekleşir. Partinin mali yapısı üyelik ödentisidir. Geleceğin yöneticileri ve adayları üyeler arasından çıkar, bu nedenle parti-içi eğitim önemlidir. Parti mahalle - işyeri komitelerinden yukarıya görev - yetki - sorumlulukların açıkça tanımlandığı hiyerarşik örgütlenmeye sahiptir. Özetle, kitle partisi, ilgi alanı birinci derecede üyeleri aracılığıyla belli bir ideoloji etrafında kitleleri örgütlemek olan partidir. Geçtiğimiz yüzyılda Batı Avrupa’daki sol, sosyal demokrat partileri böyledir.
Kadro partisi “seçilecek kimse”lere dayanır. Bunlarda geleceğin yöneticilerini yetiştirme sorunu yoktur, halihazırda var olan prestij, uzmanlık, servet sahipliğinin seçimlerde bir araya getirilmesi esastır. Sürekli ve örgütsel bir kurumlaşma yoktur; seçimlere odaklı çalışan ademi merkeziyetçi ve zayıf bağlantılı önseçmen ‘komite’leri esastır. Mali bakımdan temel kaynak bağışlardır. Özetle, kadro partisi, ilgi alanı birinci derecede “seçim kazanmaya” odaklanmış partidir. Batı Avrupa’da ilk ortaya çıkan partiler, 20. yüzyıldaki sağ partiler ve ABD partileri bu tiptendir. Duverger, Türkiye’de Demokrat Parti’yi de bu tipten sayar. “DP seçimlerden önce üç ya da dört milyon üyesi olduğunu ileri sürerken, şüphesiz taraftarları kastediyordu: gerçekte bu parti esas itibariyle kadro partisiydi.”
KARIŞIKLIĞIN İKİ NEDENİ
Karışıklığın bir yanında “kadro” kavramı var. Konuşanlar, bu kavram bakımından iki farklı entelektüel çevreden besleniyorlar. Konuşanlardan bir bölümü Duverger akademisine dayanıyor. Bir başka bölümü ise Leninci örgütlenme bilgisine yaslanarak konuşuyor. Leninci bilgide kadro, ideoloji-fikir için öncü partinin önderleri demek ve temel öneme sahip. Bunun, Duverger’nin “seçim ekipçiliği” ya da “aday ekipleşmesi” ile hiçbir yakınlığı yok.
Karışıklığın ikinci yanında ise “kitle” kavramı var. Şimdi, eskinin kadro (ekip) partileriyle kitle (üye) partilerinin aynı türe dönüşerek ortadan kalktıkları savı genel kabul görüyor. Hepsi birden catch-all party oldular deniyor, herkes-için parti! Bugünün konuşmasında kitle kavramı, zihinlerde “herkes” ile yer değiştirip buharlaşmış görünüyor. Kitle partisi herkese uyan “fikirsiz partidir” yanılgısı buradan kaynaklanıyor.
GÜNÜN GEREKTİRDİĞİ
Bireyler gibi kurumlar da kendilerini tanımlayabilmeli. Tanımlar, varlıkların yalnızca tanınmasını sağlamaz; nasıl davranacağına ilişkin en temel kuralları da ortaya koyar. Böylece çok sayıda kişinin ortak hareketini sağlamak için hızla keyfiliğe kayabilen iradi kurallara ve can sıkıcı disiplin uygulamalarına çok daha az iş düşer.
Üye - örgüt - ideoloji yoksunluğu, yani ‘herkes-için parti’ yapıları, halkı suya götürüp susuz getiren oligarşik-ekipçi partilere teslim olmak demek. Bu, zamanımızın büyük yanlışı.
Günün gerektirdiği siyasal yapı, kitle partisi yapısıdır. Tanımı ise şu: İdeolojik bir programa ve üyeye dayalı örgüt yapısına sahip, hedeflerini donanımlı kadrolarıyla gerçekleştirmeye kilitlenmiş, halkı örgütleyerek hareket eden ve demokratik merkeziyetçilik ilkelerine göre çalışan bir siyasal parti. Diğer siyasal yapılarla ittifaklara açık, kapıları hesabı verilemeyecek her türden örtülü ittifaka kapalı bir yapı.