İlginç bir ürün: Kinoa
Öncelikle “Her Yönüyle Kinoa: Önemi, Kullanılması ve Yetiştiriciliği” adlı kitabı yazmış olan değerli meslektaşlarım Prof. Dr. Mustafa Tan ve Prof. Dr. Süleyman Temel'i kutlarım. Kinoa ile ilgili kuramsal ve uygulamaya yönelik teknik bilgilerin sunulduğu bu eser bir solukta okunacak biçemde kaleme alınmış olup 2019 yılında İKSAD Publishing House tarafından yayınlanmıştır. Anılan esere dayanan bu yazı meslektaşlarımızın ana amacı olan kinoayı tanıtma hedefini gütmektedir. Emekleri için kendilerine teşekkür ederim.
KİNOANIN ÖNEMİ
Kinoa dünyadaki açlık sorununa çare olabilecek bitkilerden birisidir. Kinoa tohumu son derece besleyicidir. Tohumlarının tıpkı tahıl ve baklagiller gibi insan yiyeceği olarak kullanımı yaygınlaşmaktadır.
Güney Amerika’da yapılan arkeolojik çalışmalar, bu bitkinin önceleri doğadan toplanarak kullanıldığını ve M.Ö. 3000 yılından beri yetiştirildiğini göstermektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2013'ü “Kinoa Yılı” ilan etmiştir. Bu bitkinin dünyada gıda sıkıntısı çeken toplumlar için bir umut olabileceği bildirilmiştir. Bitkinin tohumları, küçük bir hacimde yüksek besleme değerine sahiptir. Bu nedenle uzay araştırmalarına konu olmaktadır. ABD, Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) tarafından astronotların beslenmesinde kullanılmaya başlanmıştır.
ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ŞEKLİ
Güney Amerika'da deniz seviyesinden 4200 m yüksekliğe kadar, birçok bitkinin yetişmesinin zor olduğu şartlarda yetiştirilmektedir. Kurağa dayanıklılığı oldukça iyidir. Toprak tuzluluğuna yüksek seviyede dayanıklılık gösterir.
Kinoa başta insan beslenmesi olmak üzere, hayvan yemi, boya maddesi, kağıt ve karton üretimi gibi çok farklı alanlarda kullanılmaktadır. Bitkinin asıl önemi ise tohumlarının yüksek besleme değerinden kaynaklanır.
Kinoa tohumları protein yönünden zengindir. Proteinler amino asitlerden oluşur. Kinoa proteininde insanların gereksinme duyduğu bütün amino asitler dengeli şekilde bulunmaktadır. Mineral ve vitamin bakımından de oldukça iyi bir kaynaktır. Lif kalitesi yüksektir, bu nedenle diyet amaçlı kullanılabilir. Glüten içermediği için çölyak hastaları için güvenli bir protein ve karbonhidrat kaynağıdır. Kabuğu çıkarılan kinoa tohumları insan beslenmesinde bulgur ve pirinç gibi kullanılmaktadır.
YAPISAL ÖZELLİKLERİ
Latince adı Chenopodium quinoa Willd olan kinoa tahıl değildir. Ispanak, şekerpancarı, sirken ve horozibiği ile aynı aileden, otsu bir bitkidir. Kurağa dayanıklılık sağlayan, 0,5-2,8 m derinlere inebilen gelişmiş ve dallanmış bir kazık kökü vardır. Bitki dik olarak 50-350 cm kadar boylanır.
Çiçek topluluğu salkım oluşturur ve temmuz-ağustos aylarında çiçeklenir. Salkımlar 30-70 cm uzunluğunda ve yoğun çiçeklidir. Büyük oranda kendine tozlaşır. Salkım üzerinde kümeler halinde meyveler oluşur. Meyve etrafında ince ve ovalandığı zaman kolayca ufalanan bir kabuk mevcuttur.
Tohumlar 1-3 mm çapında yuvarlağımsıdır. Kinoada tohum büyüklüğü, ürünün piyasa değeri için büyük önem taşır. 1000-tane ağırlığı çeşitlere göre 1.99 g ile 5.08 g arasında değişir. (Haşhaş tohumundan büyük, olup yonca tohumu ile benzer büyüklüktedir.) Tohumlar siyah, turuncu, pembe, kırmızı, sarı veya beyaz renkli olabilir. Kinoa tohumlarında 66 değişik renk tonu olduğu bilinmektedir. Kinoa tohum kabukları organik kumaş boyası üretiminde kullanılmaktadır.
Tarımsal açıdan da önemli özellikler gösterir.
1.Genetik zenginliği olduğundan çok değişik iklim ve toprak şartlarına uyan çeşitlerini bulmak mümkündür
2. Kuru tarım alanlarında sulanmadan yetiştirilebilir
3. Tuzluluğa dayanıklılığı yüksektir
3. Deniz seviyesinden yüksek rakımlara kadar değişik yükseltilerde yetiştirilebilir.
4. Makinalı tarıma uygundur
5. Düşük maliyetle üretimi yapılabilmektedir
6. Bazı çeşitler çok kısa sürede yetişir
YARATABİLECEĞİ FIRSATLAR
Türkiye topraklarının 2 milyon hektarında tuzluluk sorunu vardır. Menemen'den, Söke'den, Karaman'dan, Niğde'den, Iğdır'a kadar her yerde karşımıza çıkan bir sorundur. Zaten az olan suyla vahşi sulama yaparak bu alanları günden güne artırmaktayız. GAP yöresinde de ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Buralarda tuza dayanıklı olan kinoa yetiştirilirse tahıl ve yem bitkileri açığını kapatmaya yardımcı olur. Su kıtlığı yaşanan yerlerde çok az su kullanarak kârlı bir üretim yapılabilir. Patates ile münavebeye girecek bir bitkidir. Bu durumda hiç gübre vermeden bile yetişebilir.
(Konuya bir sonraki yazıda devam edeceğiz)