İlk CRISPR gen düzenleme ilacı geliyor
Kan hastalıklarını tedavi etmek için tasarlanan ilk CRISPR gen düzenleme ilacı, 2023 yılına kadar piyasada olabilir. Biliminsanları Jennifer Doudna ve Emmanuelle Charpentier'e kimyada 2020 Nobel Ödülü kazandıran gen düzenleme teknolojisi olan CRISPR tekniği yakın zamana kadar kulağa tıptan çok sanki bir bilim kurgu gibi geliyordu. Laboratuvarda oluşturulan moleküler makaslar, bir hastanın hücrelerindeki sorunlu DNA bölümlerini hastalıkları iyileştirmek amacıyla kesmek ve düzeltmek için kullanılabilecek. Kısa sure sonra, dünya çapında milyonlarca kişiyi etkileyen nadir görülen kalıtsal kan hastalıklarıyla mücadele etmek amacıyla bu gen düzenleme teknolojisini kullanan ilk tedavinin onaylandığını görebildik.
900 milyon dolarlık bir işbirliğinde, nadir hastalık uzmanı Vertex ve CRISPR Therapeutics, exa-cell (exagamglogene autotemcel'in kısaltması) olarak adlandırılan terapiyi geliştirdi. Her ikisi de ABD'de nispeten nadir görülen küresel olarak biraz daha yaygın kalıtsal genetic kan hastalıkları olan beta talasemi ve orak hücre hastalığı (OHH) hastalarına yardımcı olabileceğine dair umut verici kanıtlar oluşturuyor.
Beta talasemi, vücudun daha az hemoglobin (oksijen taşıyan temel bir protein) üretmesine neden olan ve potansiyel olarak karaciğer, dalakbüyümesi, kemik deformiteleri ve kalp yetersizliğine sebep olabilen genetik bir hastalıktır. 11. kromozomda bulunan beta globin genindeki mutasyonlar nedeniyle meydana gelir. Dünyada 100 bin kişiden 1'ini etkilediği tahmin ediliyor ve en ciddi etkilerini ortadan kaldırmak için düzenli kan nakli yapılması gerekir.
Orak hücreli anemi, alyuvarlardaki oksijen taşıyıcı protein olan hemoglobinin yapısal anormalliği sonucu alyuvarların orak şeklini almasıyla oluşan çekinik kalıtılan genetic bir hastalıktır. Alyuvar hücreleri orak şeklinde olduğundan damarları tıkayabilir. Hastalık yüzünden kanda pıhtılaşma sorunu yaşanır. Beta zincir geninin dizisinde bir nükleotid mutasyonu (noktamutasyonu) sonucu 6.sıradaki glutamikasidin bağlanmasından sorumlu olan GAA (guanin-adenozin-adenozin) üçlüsünün, valine özgü GUA (guanin-urasil-adenozin) üçlüsüne dönüşmesi hastalığın sebebidir.
KAN NAKLİ İHTİYACINI AZALTTI
Exa-cel'in, hastalar tedaviyi aldıktan sonar aylar veya yıllar boyunca kan nakli ihtiyacını veya ciddi, yaşamı tehdit eden tıbbi olayların insidansını azalttığı bildirildi. Haziran ayındaki büyük bir uluslararası tıp konferansında yeni ve etkileyici klinik araştırma çıktıları açıklandı. Sonuçlar şirketlerin daha geniş pazara ve hastalara ulaşmak için türünün ilk gen düzenleme tedavisini üretme umutlarını destekliyor.
İlaç üreticileri, bu yılın sonuna kadar ABD, İngiltere ve Avrupa'da düzenleyicilerin onayı için exa-cel'Ii sunmayı planladıklarını söylüyorlar; bu, ilacın 2023'te pazarlama izni alabileceği anlamına geliyor, bunu daha fazla biyofarma şirketinin yeni gen terapileri izleyecektir.
Vertex ve CRISPR Therapeutics tedavisi, CRISPR gen düzenlemesinin "ex-vivo" (vücudun dışında yapılan) uygulaması olarak adlandırılan yöntemi kullanıyor: Hastanın kök hücreleri çıkarılır, hücresel DNA, üretimini teşvik etmek için exa-cel tarafından değiştirilir. Vücudun genellikle sadece bebeklik döneminde yaptığı bir tür hemoglobin ve sağlıklı hemoglobin ve kırmızı kan hücresi üretimini artırmak için değiştirilmiş hücreler hastaya verilir.
Avrupa Hematoloji Derneği (EHA) Kongresinde sunulanveriler, exa-cel dozlamadan sonra 1,2 ila 37.2 ay arasında değişen takip süresi olan 75 hastadan (44 Transfüzyona bağımlı Beta Talesemi-TBBT ve 31 OHH) alınmıştır. Gen düzenleme tedavisi verilen beta talasemili veya OHH'lı 75 hastanın hepsinin kan transfüzyonu ihtiyacının sıfır (beta talasemi) veya yaşamı tehdit eden tıkanıklık vakalarının (OHH durumunda) büyük ölçüde azaldığını gösterdi.
TBBT'li 44 hastanın 26'sında beta-sıfır/beta-sıfırveyadiğer beta-sıfır benzeri şiddetli genotipler vardı. TBBT'li 44 hastanın 42’si, exa-celin füzyonundan sonra 1.2 ila 37.2 ay arasında değişen takipte tek bir kan transfüzyonuna ihtiyaç duymamıştı. Geri kalan henüz transfüzyondan muaf olmayan iki hastada transfüzyon hacminde yüzde 75 ve yüzde 89 azalma oldu. TBBT’li hastalarda, fetal hemoglobinde (HbF) önemli ölçüde ortalama artışlar ve buna karşılık gelen ortalama toplam hemoglobinde (Hb) artışlar vardı ve ortalama toplam Hb seviyeleri 3.Ayda >11 g/dL'ye yükseldi ve bundan sonra da devam etti.
Orak Hücreli Anemi Hastalığında karşımıza çıkan tekrarlayan vazo-oklüzif krizler (VOK'ler) (önceki iki yılda ortalama 3,9 VOC. Aynı hastalar, exacel almadan önceki iki yıl boyunca, genellikle yılda ortalama olarak bu krizlerin yaklaşık dördünü yaşadılar.) ile karakterize şiddetli OHH'lı 31 hastanın tamamı, takip süresi boyunca exa-cel infüzyonundan sonra takip aralığı değişen 2.0 ila 32.3 ay arasında VOK yaşamadı. OHH hastalarda 4. Ay itibariyle ortalama HbF (toplam Hb'nin bir oranı olarak) yaklaşık yüzde 40’tı ve bundan sonra da devam etti.
Benzer şekilde etkileyici, ciddi ve yaşamı tehdit eden bir OHH formuna sahip 31 hastanın tümü, tedavi sonrası 2 ila 32 aylık takipte hiçbir vazo-tıkayıcı kriz yaşamadı.
10 YILDA 60’TAN FAZLA TEDAVİ
Haziran ayının başlarında, Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) bir grup danışmanı, Bluebird Bio'dan CRISPR tabanlı olmayan bir çift gen tedavisi için oybirliği ile tavsiyelerde bulundular.
Bugüne kadar FDA onayı almış yaklaşık 20 hücre ve gen tedavisi vardır (ancak hiçbiri CRISPR gen düzenlemesine dayalı değildir). MIT'nin NEWDIGS ilaç geliştirme programına göre, 2030 yılına kadar 60'tan fazla gen ve hücre tedavisi ABD pazarında olabilir. Bu, gen ve hücre terapilerinin potansiyel olarak her şeyi tedavi etmek için kullanılmasıyla, tedavi edilemez koşullar hakkında bir dönüşüme yol açabilir. Nadir hastalıklar HIV'den kalp hastalığına kadar.
İlaç keşfi uzun ve öngörülemeyen bir süreçtir. Ancak gen düzenlemenin ilaç geliştirmede yapabileceği etki çok açık görülmekte. Biyoteknoloji şirketi Horizon Discovery'nin başbilim sorumlusu Jon Moore'un 2016'da söylediği gibi, "CRISPR ile bulduğumuz hedefler . . . 2020'lerde çıkacak ilaçlara rehberlik edecek."
Sadece altı yıl sonra exa-cel'inerken potansiyeli, bunun makul bir bahis olduğunu düşündürmekte.