İlk Türk uzay yolcumuz ve uzay vatan
Bu hafta Türkiye Cumhuriyeti’nin yüzyıllık tarihinde çok önemli bir hafta. İlk kez bir Türk vatandaşı uzaya çıkacak. İlk uzay yolcumuz Alper Gezeravcı yıllarca F16 pilotluğu yapmış tecrübeli bir Hava Kuvvetleri Subayı. Şimdi Hava Kuvvetlerindeki uçuş tecrübesine bir de uzaya uçma tecrübesi ekleyecek. Hem kendisi için hem milletimiz hem de devletimiz için oldukça gurur duyulacak bir başarı olacak. Axiom Space denilen uzay firmasının SpaceX isimli uzay firmasının roketini kullanarak Florida’da Kennedy Uzay üssünden bu hafta bu uzay misyonunu fırlatması bekleniyor. Alper komutan ile beraber başka ülkelerin astronotlarıda var, bunlar ABD ve İspanya'yı temsilen misyon lideri Michael Lopez-Alegria, İtalyan Hava Kuvvetlerinden Pilot Walter Villadei ve Avrupa Uzay Ajansı adına katılan İsveçli Marcus Wandt. Hep beraber Uluslararası Uzay İstasyonuna gidecekler. Alper Gezeravcı orada 14 gün kalacak ve bu sırada Türkiye de muhtelif kuruluşlar tarafından (TÜBİTAK ve Üniversiteler) hazırlanmış deney kitlerini kullanarak uzayda çekimsiz otamda Uluslararası Uzay İstasyonunun içinde deneyler yapıp tekrar Dünya’ya dönecek. Böylece ilk kez bir Türk uzaya çıkmış olacak ve ilk astronotumuz ya da Gökmen’imiz olacak (Henüz astronot için tam onaylı bir Türkçe terim yok maalesef).
Peki bu uzay uçuşu ve deneyler ülkemize neler kazandıracak. Her şeyden önce gerçek uzay deneyimi olan ülkeler sınıfına gireceğiz. Uzayda çekimsiz ortamda insan bulundurmak bu deneyim için ön şartlardan biri. Elbette gönül isterdi ki kendi astronotumuzu dünya dışına biz gönderelim ama ne yazık ki bunu yapabilen sadece üç ülke var ve bunlar ABD, Rusya ve Çin. Bu üç ülke dışında uzaya insan gönderebilen başka bir ülke yok. Umarım bir gün biz de bu ülkeler sınıfına gireriz ama şu aşamada iyi bir başlangıç yaptık ve zamanla gerisi muhakkak gelecektir.
Bunun dışında uzayda yapılacak deneylerde oldukça önemli. Daha önceki yazılarımı okuyanlar hatırlarlar. Esasında uzay teknolojileri demek sadece uzaya gitmek değil. Birçok uzay teknolojisinin türevini bugün zaten dünyamızda kullanıyoruz. Mesela mutfaklarımızda kullandığımız mikrodalga fırın, LCD televizyon ve monitörler, hastanelerde kullanılan MR Cihazları, telefonlarımızda kullandığımız hassas kameralar bu teknolojilerden sadece birkaç örnek. Ayrıca bugün kullandığımız etkili ilaç ve özellikle antibiyotiklerden bazıları uzayda çekimsiz ortamda tasarlanmış ilaçlar. Bu yüzden Sayın Gezeravcı’nın yapacağı deneyler bize de bu tür çalışmalar konusunda ışık tutacak ve ileride bizim de uzay çalışmaları ile bu eko sisteme katkıda bulunmamızı sağlayacak. Deneylerin çoğu biyolojik temelli olup gen araştırmalarından başlayarak geniş spektrumda deneyleri kapsamaktadır.
Bu yazıyı okuduğunuz anda karantinada olan Alper Komutan eğer bir erteleme veya terslik olmazsa bu hafta planlanan tarih olan 18 Ocak’ta erken saatlerde uzaya fırlatılacak. Uzaya fırlatacak olan roket özellikle denenmiş ve başarılı bir roket ve SpaceX tarafından tasarlandı. Bu misyonu organize eden Axiom Space şirketi uzay misyonları konusunda oldukça tecrübesi olan deneyimli ve uzman bir firma. Gidecekleri destinasyon olan Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) Mayıs 2009’da 6 kişilik mürettebat ekibiyle tamamen operasyonel hale gelmiş olan bir istasyon ve şu anda dünyanın yörüngesinde dönen iki istasyondan biri (İkinci istasyon Çin Uzay Ajansı tarafından işletilen Tiangong). ISS istasyonunun 2030 yılında görevden alınması ve atmosferde yakılarak indirilmesi planlanıyor. Dolayısıyla 2030 yılına kadar kalan 6 yıl içinde elimizdeki tüm imkanları kullanarak bu uzay istasyonu üzerinde yapabileceğimiz kadar seyahat ve deneyle bu konuda uzmanlaşmamız gerekiyor. Çin Uzay Ajansı ile konuşup Tiangong Uzay İstasyonuna da Çin Roketleri ile seyahat edilip orada da deneyler yapılabilir. Çin Uzay Ajansı zaten tüm dünyaya bu konuda çağrıda bulundu ve Türkiye’de bu imkanlardan faydalanabilir.
Kısacası Türkiye için gerçek bir uzay dönemi başlıyor. Millet olarak hepimizin sevinmesi ve gurur duyması gereken bir olay. Elbette yapılacak daha çok şey var ama bu çok güzel bir başlangıç. Dünya tarihinde her zaman önemli yer tutmuş olan Türk toplulukları Hititlerden başlayıp (onlarda Anadolu’dan başladığı için özellikle katıyorum ancak bu tarihçiler ile ilgili bir konu), Selçuklular, Osmanlı ve 100 yaşına basmış Türkiye Cumhuriyeti olarak devam etmişlerdir ve ilk kez uzaya çıkacaklar. Hatta Göbeklitepe’deki ilk şehirsel uygarlığı da sayarsak belki de 11 bin yıllık uzaya olan özlem bu hafta son bulacak.
Daha önceki yazılarımda belirttiğim üzere Uzay Vatan artık gerçek oluyor ama elbette önümüzde uzun bir yol var. Millet, devlet, üniversiteler ve özel sektör el ele artık bu rüyanın devamını rahatça sağlayabilir. Bu vesileyle görevde başarılar diliyorum ve milletimiz adına bu uzay yarışında güzel bir başlangıç olmasını temenni ediyorum.
TÜRK UZAY YOLCUSU TARAFINDAN ULUSLARARASI UZAY İSTASYONU’NDA YAPILACAK 13 DENEY
1) UYNA
Bilim Misyonun Adı: Uzay İçin Yeni Nesil Alaşımlar
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK MAM – Ömür Can Odabaş
Deney Detayı: Yüksek entropili uzay alaşımları, dayanıklılığı ve mukavemeti yüksek özel alaşımların üretimi çalışmalarında önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmalar, KIBO modülündeki ELF teknolojisinin kullanımıyla gerçekleştirilecektir. Ergitme ve katılaşma süreçlerinde, termofiziksel özellikler ve kristal büyümesi gibi faktörler, yerçekimsiz ortamın etkileri üzerinde detaylı bir şekilde incelenecektir.
2) gMETAL
Bilim Misyonun Adı: Katı Fazdaki Parçacıkların Bir Akışkan İçindeki Dinamiğine Yerçekimsiz Ortam Etkisi
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK MAM – Prof. Dr. İskender Gökalp / Prof.Dr.Ahmet Yozgatlıgil
Deney Detayı: Kimyasal tepkimesiz koşullarda, katı parçacıkların akışkan ortamla homojen bir şekilde karışımının, yerçekiminin etkisi altında nasıl gerçekleştiği detaylı bir şekilde incelenecektir. Bu çalışma, uzay araçlarının itki sistemlerini daha verimli hale getirmeyi amaçlamaktadır.
3) UzMan
Bilim Misyonun Adı: Uzay Görevleri için Mikroalgal Yaşam Destek Üniteleri
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Boğaziçi Üniversitesi – Dr. Öğr. Üyesi Berat Haznedaroğlu
Deney Detayı: Dünya üzerinde zorlu çevresel şartlara uyum sağlayabilen mikroalg türlerinin, yerçekimsiz ortamlarda büyüme ve dayanıklılık testlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla, Bilim Misyonu ortağı TÜBİTAK MAM ile birlikte yaşam destek sistemleri geliştirilmesi planlanmaktadır. Bu çalışmalar, mikroalglerin metabolik değişikliklerinin detaylı bir şekilde incelenmesine, CO2 yakalama performanslarının belirlenmesine ve O2 üretim kabiliyetlerinin değerlendirilmesine odaklanacaktır.
4) EXTRAMOPHYTE
Bilim Misyonun Adı: Ekstrem Halofit olan Schrenkiella Parvula’nın Tuz Stresine Verdiği Yanıtların Uzay Ortamında Araştırılması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Ege Üniversitesi – Prof. Dr. İsmail Türkan
Deney Detayı: Uzayda ve dünya üzerinde yetiştirilen A. thaliana ve S. parvula bitkileri, tuz stresine maruz bırakılarak yeni nesil dizileme yöntemi (RNA-seq) ile transkriptom analizi yapılacak. Bu çalışma, mikro yerçekiminde yetişen glikofitik ve halofitik bitkilerin tuz stresine karşı gösterdikleri fizyolojik ve moleküler yanıtları karşılaştırmayı amaçlamaktadır.
5) METABOLOM
Bilim Misyonun Adı:Uzay Görevlerinde Bulunan Astronotların Metabolom/Transkriptomlarındaki Değişimlerin Analizi ve Ulusal Omik Veri Setlerinin Oluşturulması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Ankara Üniversitesi – Prof. Dr. Emel Emregül
Deney Detayı: Uzay seyahati, insanların karşılaşabileceği en zorlu fiziksel koşullardan biridir. Uzay görevleri sırasında astronotlar, düşük yerçekimi, uzay radyasyonu, değişen fiziksel aktivite, beslenme sorunları, uykusuzluk, yüksek g ve hiperoksi gibi çeşitli çevresel streslere maruz kalmaktadırlar. Araştırma faaliyetimiz, uzay koşullarının insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini derinlemesine inceleyerek ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.Aynı zamanda, bu olumsuz etkilerin azaltılmasına yönelik olarak, uzay görevine katılan astronotlarımızın, uzay ortamının etkisiyle gen ekspresyonları ve metabolizmalarında gerçekleşen fizyolojik ve biyokimyasal değişimleri incelemeyi amaçlamaktayız. Bu çalışma ile, vücuttaki sistem çapındaki değişikliklerin astronotlarımızın sağlığına yönelik olası risk faktörlerini anlamamıza yeni bilgiler kazandırmayı amaçlıyoruz.
6) MİYELOİD
Bilim Misyonun Adı: Uzay Misyonuna Katılan Bireylerde Radyasyona Maruz Kalmanın Kanser İçin Öncül Lezyonlar Olan Periferik Kandaki Miyeloid-Kökenli Baskılayıcı Hücrelere Etkisinin İncelenmesi
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Hacettepe Üniversitesi , Prof. Dr. Güneş Esendağlı
Deney Detayı: Miyeloid kökenli baskılayıcı hücreler (MKBH), kronik inflamasyon süreçlerinde yoğun bir şekilde üretilen ve immün baskılamaya neden olan, kanser progresyonunu ve metastazı destekleyen heterojen immatür miyeloid hücre popülasyonunu temsil eder. Bu çalışma, uzay misyonu katılımcılarının maruz kalacağı uzay yolculuğu ve koşullarının, kozmik radyasyon hasarının immünolojik etkilerini MKBH hücre düzeyinde ölçme ve değerlendirme amacını taşımaktadır.
7) MESSAGE
Bilim Misyonun Adı: Microgravity Associated Genetics Science Mission/Mi̇kroyerçeki̇mi İli̇şki̇li̇ Genetik Bi̇lim Misyonu
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Üsküdar Üniversitesi, Dr. Öğr. Üyesi Cihan Taştan
Deney Detayı: Yerçekimsiz ortamdan etkilenen ve henüz işlevi keşfedilmemiş genlerin belirlenmesi, uzay görevlerinde yer çekimi tarafından doğrudan etkilenecek bağışıklık hücrelerinin CRISPR gen mühendisliği yöntemleri ile tespit edilmesini amaçlamaktadır.
8) ALGALSPACE
Bilim Misyonun Adı: Uzay Koşullarında Antarktika ve Ilıman Mikroalg Yetiştiriciliğinin Karşılaştırmalı Bir Çalışması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Yıldız Teknik Üniversitesi – Prof. Dr. Didem Özçimen
Deney Detayı: Uzayda gerçekleştirilecek olan bu çalışma, literatürde ilk defa Antarktik, ılıman bölge ve uzay mikroalglerinin büyüme verilerini karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Kutup alglerinin uzayda kullanımına odaklanan bu çalışma, CO2’den O2 rejenerasyonundan ek gıda teminine, su iyileştirmesinden yaşam destek alanlarına kadar geniş bir yelpazede araştırmalar içerecektir.
9) CRISPR – GEM
Bilim Misyonun Adı: Mikro Yerçekimi Altında Bitkilerde CRISPR Gen Düzenleme Verimliliğinin Araştırılması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Yıldız Teknik Üniversitesi – Tuğçe Celayir
Deney Detayı: Uzaydaki insanlık geleceği için aşılmamış engellerden biri, uzun süreli uzay görevlerinde sürdürülebilir bir sistem oluşturulamaması sorunudur. Bu sorunu çözmeye yönelik olarak tasarlanan biyorejeneratif yaşam destek sistemlerinin iskeletini oluşturan bitkilerin, uzay görevleri sırasında maruz kaldığı biyolojik ve biyolojik olmayan streslere karşı savunma mekanizmalarının anlaşılması ve geliştirilmesi amacıyla, moleküler biyolojinin modern gen düzenleme tekniklerinden biri olan CRISPR tekniğinin mikro yerçekimi ortamında bitkiler üzerindeki etkinliğini araştırmayı hedeflemekteyiz.
10) PRANET
Bilim Misyonun Adı: Propolisin Anti bakteriyel Etkisi (PRANET)
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Muş Bilim ve Sanat Merkezi – Birsen Geçer
Deney Detayı: Propolis, çeşitli sağlık sorunlarının tedavisinde geniş bir şekilde kullanılan, haricen kullanıldığında herhangi bir yan etkiye sebep olmayan bir doğal bileşendir. Bilimsel misyonumuz, propolis maddesinin mikro yerçekimi ortamındaki bakteriler üzerindeki etkisini araştırmaktadır. Bu kapsamda kontrol ve deney grupları oluşturularak propolisin anti-bakteriyel etkisi titizlikle test edilecek ve elde edilen sonuçlar yer çekimli ortamda elde edilen sonuçlarla karşılaştırılacaktır.
11) VOKALKORD
Bilim Misyonun Adı: Uzay’da Yaşamaya Karşı Oluşan Hayati Tepkimelerin Vokal Kord Kaynaklı Değişimler İle Tespiti Ve Düşük Yerçekimsizliğin Sebep Olduğu Rahatsızlıkların Ses Frekansları İle Tanımlanması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Haliç Üniversitesi – Prof. Dr. Gökhan AYDEMİR
Deney Detayı: Solunum sistemi fizyolojisi, yapay zeka destekli bir yaklaşım ile ses frekans değişimlerinden kaynaklanan rahatsızlıkların tespit edilmesini ve yerçekimsiz ortamın insan sesi üzerindeki etkilerinin araştırılmasını amaçlamaktadır.
12) OKSİJEN SATURASYONU
Bilim Misyonun Adı: Solunum Sistemi Fizyolojisi İçerisinde Yapay Zeka Desteği İle Verilen Havanın Oksijen Seviyesini Hesaplayarak Düşük Yer Çekiminin Sebep Olduğu Rahatsızlıkların Tanımlanması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: Nişantaşı Üniversitesi-Oğuzhan Aydemir
Deney Detayı: Sağlık sorunlarının etkili bir şekilde tedavi edilebilmesi için erken teşhisin kritik bir öneme sahiptir. Yapay zeka destekli bir yöntemle, verilen havanın oksijen seviyesinin hesaplanmasıyla birlikte düşük yer çekiminin neden olduğu farklılıklar ve rahatsızlıkların tanımlanması amaçlanmaktadır.
13) MİYOKA
Bilim Misyonun Adı: Mikro Yerçekimi Ortamında Kurşunsuz Lehimleme Araştırması
Deney Sorumlusu Kurum ve Proje Yöneticisi: TÜBİTAK UZAY – Hakan Asan
Deney Detayı: Mikro yerçekimi ortamında yapılacak kurşunsuz lehimleme deneyi, ilk Türk uzay yolcusunun UUİ’de elektronik kart üzerine kurşunsuz bileşen montajını gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Uzay görevinin ardından dünyaya getirilecek olan elektronik kartlar, TUBİTAK UZAY tarafından detaylı bir şekilde incelenerek mikro yerçekiminin kurşunsuz lehimleme sürecine olan etkilerini belirlemek amacıyla bilim dünyasının kullanımına sunulacaktır.