İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (2023) - 4

İSTANBUL Sanayi Odası’nın açıkladığı Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (BBSK) Araştırması’na ait rapor açıklanmıştı. İSO BBSK’nun Türk Sanayi Sektörü için de önemli bir ağırlığa sahip olması nedeniyle rapordaki göstergeler ekonomimizin incelenmesi açısından önem taşımaktadır.

Şöyle ki, BBSK’nun ülkemizin 2023’teki Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) içindeki payı (Üretici Fiyatlarıyla Brüt Katma Değer olarak) yüzde 6,7; sanayi sektörü içindeki payı (Temel Fiyatlarla Brüt Katma Değer olarak) yüzde 22,4’tür. Bu yüzden raporu ele almayı sürdürüyoruz. İlgilisi gazetenin web sitesinden yazımızın önceki bölümlerine ulaşabilir.

BBSK’NUN SEKTÖREL GÖRÜNÜMÜ

500 şirketin 100’ü gıda ürünlerinin imalatı şirketleri, 6’sı içecek şirketleri, 2’si tütün şirketleri, 26’sı tekstil ürünlerinin imalatı şirketleri, 10’u giyim eşyalarının imalatı şirketleri olarak toplam 144 adet yani yaklaşık yüzde 28,8’i yeme-içme ve giyim! Bunların BBSK’nun toplam üretimden satışlar tutarının sadece yüzde 16,4’ünü sağladığı görülmektedir ne yazık ki! Brüt katma değere bakarsak, toplamın yüzde 24,2’sini sağlıyorlar.

Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı şirketlerine ait toplamı merak ederseniz sadece 8 adetçik yani yüzde 1,6! Bunlar da brüt katma değerin yaklaşık yüzde 2,79’unu sağlayabiliyorlar. 144 şirket yüzde 24,2 (şirket başına ortalama pay binde 1,68) ; 8 şirket yüzde 1,6 (şirket başına ortalama pay binde 2). Katma değer neredeymiş çok net değil mi?

Yeme-içme ve giyime bir de 74 adet ana metal sanayii şirketleri ve 47 adet motorlu kara taşıtı-treyler ve yarı treyler imalatı şirketlerini eklersek toplam 265 adet yani yaklaşık yüzde 53’ü buluyor. Sanırım mesele netleşti!

BBSK’NUN İHRACAT PERFORMANSI

2023 yılında yaşanan koşullar (Ukrayna sorunu, ABD-Çin teknoloji ve ticaret gerginliği ve yaptırımları vd.) küresel ticarette daralmaya yol açmıştır. Küresel mal ticareti yüzde 5 daralmıştır. Türkiye’nin birçok önemli ihracat pazarı, 2023 yılının tamamında yavaşlama eğilimi göstermiştir. 2023 yılında Türkiye’nin dış satımı 255,4 milyar dolar olmuş, sanayi malları dışsatımı ise yüzde 0,2 azalarak 245,6 milyar dolara düşmüştür.

İSO 500’ün dışsatımı ise ne yazık ki genel dış satım başarısının 3,4 puan altında gerçekleşmiş (!) ve yüzde 2,9 azalarak 95,1 milyar dolar olmuş. Nasıldı şarkı: ‘….düşer, düşer düşer ağlarım!’ Önemli mi? Elbette!

Türkiye dış satımının yüzde 37,2’si, sanayi dış satımının yüzde 38,7’si İSO tarafından gerçekleştirilmiştir.
2023 yılında küresel ölçekte enerji, gıda ve emtia fiyatlarındaki düşüşler ülkemizin bu konulardaki sektörel dış satım başarısını olumsuz etkilemiştir.

2023 yılında İSO 500’de dışsatımın net satışlar içindeki payı giderek düşmektedir: 2021: yüzde 33,4, 2022: yüzde 31, 2023: yüzde 29,8! Eee, düşmez kalkmaz bir Allah! Sektörel farklılıklar da var: En fazla düşüş elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı yüzde eksi 94,7; en fazla artış mücevherat, bijuteri sektöründe yüzde 144,8! Nereye ihraç etmişiz acaba süslümanların ülkelerine mi?

Tutar olarak en yüksek dış satım ise motorlu kara taşıtlarında (26,4 milyar dolar) olmuş. Küresel tedarik zincirlerindeki gelişmelere uyum sağlamanın önemi ciddi biçimde artıyor. BBSK raporunda dış ticaret hadleri yok, keşke olsaydı biz de incelerdik!

HALKA AÇIK KURULUŞLARIN (HAK) PERFORMANSI

BBSK içinde HAK’ların sayısı 2023’de 85’e çıkmış. halka açılmalarda yaşanan artış BBSK’na yansımamış. Bu kuruluşların satışlar içindeki payı yüzde 32,4’e artarken, dönem kârındaki payı ise yüzde 35,5’e yükselmiş.

Ne var ki, HAK’ların dış satımdaki payı da yüzde 32,7’e; faiz, amortisman ve vergi öncesi kârdaki payı da yüzde 32,3’e inmiş. HAK’ların net katma değerdeki payı yüzde 30,4’e çıkmış, ücretle çalışanlar sayısı payı da yüzde 25,7’ye çıkmış! Göstergelerdeki gelişmeler “ortaya karışık” yani!

BBSK İÇİNDE YABANCI SERMAYE PAYLI KURULUŞLAR (YSPK)

BBSK içinde YSPK’ın sayısında 2010’larda ortaya çıkan düşüş eğilimi 2023’te tersine dönmüş ve bunların sayısı 116’ya yükselmiştir. İlk 50 içindeki 13’ü YSPK iyi mi! Bunların satışlar içindeki payı yüzde 30’a, brüt katma değer içindeki payı yüzde 40,3’e, dış satım içindeki payı yüzde 42’ye yükselmiştir. Ülkemizdeki ayaktopu takımlarındaki ayaktopçuların sayısındaki artışla bir koşutluk mu var ne?

En çok YSPK 25 şirketle motorlu kara taşıtları sektöründen olmuş. 17 şirket gıda, 10 şirket de elektrikli teçhizat imalatında! Biri “teknoloji transferi ne alemde” mi dedi? Bu arada 116 şirketin 86’sında yabancı sermaye payının yüzde 50’nin üstünde olduğu görülüyor. Bunların ülkelere göre dağılımı BBSK raporunda olsaydı keşke! Raporda eksik olan bir veri de bunların kâr transferlerinin tutarları ve bunun seyri?

Doğrudan yatırımlar ile ilgili yasal düzenlemeler bu konuda çok elverişli! Rapora ait boşlukları biz yazalım da ilgili yetkililer belki el atarlar (gerçi pek umudum yok ama)!

BBSK İÇİNDE İSO ÜYELERİ

İSO BBSK içinde İSO üyesi olanlar da var, olmayanlar da var. İSO üyelerinin sayısı İSO 500 içinde giderek azalıyor ve 2023’te 151’e düşmüş! İSO üyelerinin üretimden satışlar içindeki payı yüzde 37,3’e yükselirken, ihracat içindeki payı da yüzde 41,2’ye çıkmış. Beri yandan toplam dönem kârındaki pay yüzde 39,2’ye; özkaynakların payı da yüzde 31,8’e çıkmıştır. Brüt katma değerde İSO üyelerinin payı satışlara göre düşük sadece yüzde 35!

Meseleye biraz da sınıfsal bakalım. İSO üyelerinin ücretle çalışanlar sayısı payı da toplama göre yerinde saymış ve yüzde 36,4 olmuş. Katma değer içindeki faizin payı 5,3 puan artışla yüzde 30,1’e çıkmış (ah faiz lobisi ah, kur korkutmalı mevduatla da köşeyi döndün zati)! Kârların payı da yüzde 23,9 olmuş (Pardon fiyatları kim belirliyordu sahi)! Böylece sermayenin payı (faiz+kâr) toplam yüzde 54’e yükselirken, emeğin payı eşdeyişle ödenen maaş ve ücretlerin payı da yüzde 46 olmuş! Sermaye cephesi ve emek cephesi işte! Eh, kapitalizm böyle anacım, işimize gelmiyorsa çek fişi, bitir işi!

BBSK İÇİNDE İLK 50 KURULUŞUN (İEK) AĞIRLIĞI

BBSK kapsamında kuruluşların ağırlıklarını görebilmek amacıyla temel göstergelere göre kuruluşlar 50’lik gruplara ayrılmaktadır. Bu İEK’in üretimden satışlardaki payı yüzde 52’den yüzde 51,2’ye düşmüş (çok az bir düşüş). Ciro önemli değil bre, nasıl mı?

Şöyle ki, İEK’in brüt katma değerdeki payı yüzde 44,7’den yüzde 42,5’a gerilemiş; ama kârlar tıkırında eşdeyişle dönem kârındaki payları yüzde 58,2’den yüzde 62’ye yükselmiş; dış satımdaki payı da 4 puan artarak yüzde 53,6 olmuş!

İEK’in BBSK içindeki payı istihdamda da yüzde 26,7’den yüzde 28,2’ye artış göstermiş. Eh, aslan payı! İkinci 50’lik grup kartal payını alırken, sonuncu 50’lik grup da kanarya payını almış. Kanarya (son 50 şirketin) payındaki rakam ise yüzde 3,7! Hayvan benzetmelerinin ayaktopu takımlarıyla ilgisi bulunmamaktadır!

SONUÇ: GELECEK İÇİN DEĞERLENDİRMELER

Dört bölümlük yazımızın her bölümünde belirttiğimiz önerilerin yanı sıra BBSK raporunda bu başlıklı sayfadaki kimi önemli vurguları alıntılayalım:

- Dış pazarlarda Avrupa halen (maalesef) belirleyici rol oynamaktadır.
- Kimi kuruluşların riskli deprem bölgelerinden taşınmaları sorunu çözülmelidir.
- Ekonomi politikası değişiklikleri şirketleri etkilemektedir.
- Şirketlerin yeni finansal koşullara uyum sağlama çalışmaları sürmektedir.
- Enflasyonun fiyatlara yansıtılması sorunsalı süregelmektedir.
- Enflasyon muhasebesi uygulaması şirketlerin finansal değişkenlerinin daha sağlıklı hale gelmesini sağlamaktadır.
- Küresel ayrışma ve sanayide rekabet haritasının değişimi önem kazanmaktadır.
- Sanayi sektörünün rekabet gücünün artırılması için yapılacak şeyler oldukça fazladır.
- Şirketlerin kur risklerini yönetmeleri daha da önemli hale gelmiştir.
- AR-GE harcamaları artmakla birlikte henüz yüksek teknolojili dış satım düzeyi için yeterli değildir.

SONSÖZ

İSO BBSK raporuna esas olan göstergelere ilişkin yeri geldikçe yaptığımız eleştirilerin kimileri aslında yapısal olarak süreğendir. Bir de bu ele aldığımız göstergelere esas olan verilerin (kısmi enflasyon uygulaması vd. nedenlerle) teknik güvenilirliği meselesi de ayrı bir konudur. Yazıyı biraz uzun tutmamızın nedeni, İSO BBSK Raporu’nun Türkiye’nin mikroekonomik ve sektörel haritasına ilişkin fikir verici niteliği nedeniyledir. Raporun hazırlanıp, ilgililere ulaştırılmasında emeği geçenlerin tümüne teşekkürlerimizi sunuyoruz!