Kullanılmayan arazilerin kiralanması
5 Nisan 2023 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 7442 sayılı “Orman Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 37. maddesi ile 3/7/2005 tarihli ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu'nun 8/K maddesine aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.
“Bakanlık; Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan tarım arazileri hariç olmak üzere, mülkiyeti gerçek ve tüzel kişilere ait olup, hisselilik, mülkiyet ihtilafı, parçalılık, tarımsal faaliyete son verilmesi, göç veya başka bir sebeple üst üste iki yıl süreyle işlenmeyen tarım arazilerini tespit ederek, ekonomiye kazandırılması ve kamu yararına kullanılması için bu arazileri kira geliri arazi maliklerine ait olmak üzere ve arazinin vasfının değiştirilmemesi şartıyla sezonluk olarak rayiç bedelden aşağı olmamak üzere kiraya verir.
Kiralama öncelikli olarak kiraya verilecek arazinin bulunduğu yerleşim yerinde ikamet edenlere ya da 18/4/2006 tarihli ve 5488 sayılı Tarım Kanununun 3’üncü maddesinde belirtilen sivil toplum kuruluşlarına ve meslek odalarına yapılır. Bakanlık kiralama işlemlerini genel hükümlere göre taşınmaz ticareti yetki belgesine sahip işletme ve sözleşmeli işletmelere de yaptırabilir. Bu maddeye göre kiralanan araziler, Bakanlıkça belirlenen kayıt sistemlerine kaydedilir ve kiracılar bu arazilerle ilgili tarımsal desteklerden yararlandırılır.
Kiralanacak arazilerin rayiç kira bedelleri ve kiralayanların yetiştirebilecekleri ürün veya ürün grupları, Bakanlık il veya ilçe müdürlükleri tarafından mahallinde veya elektronik ortamda ilan edilir. Öncelikli gruplardan birden fazla istekli çıkması halinde en yüksek teklifi verene kiralanır. Öncelikli gruplardan istekli çıkmaması halinde diğer isteklilerden en yüksek teklifi verene kiralanır.
Arazi maliklerine veya hak sahiplerine ulaşılamaması halinde kira bedelleri araziye özgülenerek bir kamu bankası nezdinde açılacak vadeli hesaba yatırılarak nemalandırılır. Mülkiyeti ihtilaflı arazilerde ihtilafın giderilmesi halinde biriken kira geliri ve ferileri hak sahiplerine dağıtılır.
Kiralanacak arazilerin; sınıfı, parsel büyüklüğü, verimliliği gibi hususlar dikkate alınarak tespit edilmesi, kiralama usul ve esasları, kira bedellerinin ve sürelerinin belirlenmesi ile kiralamaya ve kira gelirlerinin hak sahiplerine dağıtımı ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer hususlar Bakanlık tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.”
Tarım Kanunu'nun 3. maddesinde yapılan tanıma göre:
l) Sivil toplum örgütleri: Tarımsal alanda faaliyet gösteren kooperatif, birlik, dernek ve vakıflar ile gönüllü kuruluşları kapsar.
KİRALAMADA ÖNCELİK SIRASI
1)Arazinin bulunduğu yerleşim yerinde ikamet edenler
2)Tarımsal alanda faaliyet gösteren kooperatif, birlik, dernek ve vakıflar ile gönüllü kuruluşlar ve meslek odaları
4) Taşınmaz ticareti yetki belgesine sahip işletme (emlâk alıp satma yetkisi verilmiş olan) ve sözleşmeli işletmeler şeklindedir.
RAYİÇ BEDEL
Güncel değer, piyasa değeri anlamına gelir. Rayiç kira bedeli, söz konusu arazinin bulunduğu yerde benzer arazilere ödenen ortalama kira olarak düşünülebilir. Çiftçi sayısının fazla, arazinin kıt olduğu yerlerde kira bedeli yüksek olur. Yeterli sayıda kiraya tutacak insan yoksa kira bedeli düşük olur.
AYNI YERDE OTURAN KİŞİLER
Tarımda çalışan nüfusun yaşlandığı, göçler nedeniyle nüfusun azaldığı yerlerde oturan insanlar kiracılık yapmaya pek hevesli olmazlar. Her köyde birkaç iş bilir kişi çıksa bile onlar iyi arazileri kiralamayı tercih eder. Mal sahipleri de arazilerini iş yapacak ve kirayı düzenli ödeyecek kişilere kiraya verme eğilimindedir. Her yörede yazılı sözleşmeden ziyade geleneksel olarak yürütülen bir düzen vardır.
SEZONLUK KİRALAMA
Arazilerin bir üretim dönemi için kiraya verilmesi güçlük yaratacaktır. Kimse yıllardır ekilmeyen, bakılmayan bir tarlayı bir sezon için rayiç bedel üzerinden kiralamak istemez. Kiracı üstelik yetiştireceği ürünü kendisi belirleyememektedir. Arazi Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen ürün yetiştirilmek üzere kiraya verilmektedir.
DIŞARIDAN GELENLER
İster sivil toplum kuruluşu ister bir şirket olsun, köye bir yabancı olarak gelip kazanç sağlamak pek kolay değildir. Eğer mekanizasyona elverişli bir ürün yetiştirilmeyecek ise işçi bulma sorunu doğar. Uzaktan getirilen işçilerin taşıma ve barınma maliyeti fazla olur, zaman kaybı da cabasıdır. Küçük ve dağınık parsellerin kiraya verilmesi mümkün olmaz. Kıraç ve verimsiz arazilere de talip çıkmaz.
TARIMSAL ÖRGÜTLER
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri çoğunlukla kendi işlevlerini bile görmekten acizdir. Üretici Birlikleri ticari faaliyet yapamazlar. Ziraat Odalarının çoğu işlevsiz tabela örgütlerinden ibarettir. Bir ilçenin uzak köylerinde üretim yapacak imkânlardan yoksundurlar.
Kiralama işinin başarıya ulaşması hayli zor gözükmektedir. Ancak birçok ayrıntı bu konuda çıkarılması beklenen yönetmelik yayınlandığında netleşecektir.