Merkez Bankası dijital paraları sessiz sedasız gelişiyor
Dünya ekonomisi durgunluk ve buna bağlı muhtemel krizle karşı karşıya bulunuyor. Batı ülkelerinde aşırı şişmiş olan varlık balonları sönerken bu varlıklara alternatif olarak gösterilen kripto varlıklar büyük düşüşten payını aldı. Diğer yandan dünya merkez bankaları kripto paraların teknolojik alt yapısını kullanarak dijital paranın geliştirilmesi konusunda çalışmalarını hızla sürdürüyorlar. Çin Ulusal Kalkınma Okulu Dekan Yardımcısı ve Pekin Üniversitesi Dijital Finans Enstitüsü Müdürü Profesör Huang Yiping, temmuz ayı başında merkez bankası dijital para birimi (CBDC) hakkında önemli bir konuşma yaptı. Konuşma, bir düşünce kuruluşu olan Çin Finans 40 Forumu'nda (CF40) iki haftada bir düzenlenen seminerde yapıldı. Prof. Huang 2015-2018 yılları arasında Çin Merkez Bankası Para Politikası Komitesi üyesi olarak görev yaptı. Prof. Huang geçen yıl, Çin’de internet şirketlerini ifade eden “platform ekonomisini” inceleyen bir PKU görev gücünün başındaydı.
MERKEZ BANKASI DİJİTAL PARASININ EKONOMİYE ÜÇ ETKİSİ
Prof. Huang’ın konuşmasının ana fikri bir merkez bankasının dijital para birimi ihracının artıları ve eksileri tartılarak değerlendirilmesi gerektiği düşüncesine dayanıyor. Prof. Huang ekonomik analiz açısından bakıldığında, CBDC ihracında üç temel etkenin varlığından bahsediyor. Birincisi, CBDC’lerin finansal aracılık sistemi üzerindeki etkisi; yani kredi yaratma, bankacılık faaliyetleri ve finansal istikrar üzerindeki etki de dahil olmak üzere mevcut finansal sistem üzerindeki etki. İkinci olarak CBDC’nin yatırım üzerindeki etkisi belirtilmiş. Yatırımlar finansal aracıların ekonomik faaliyetleri desteklemesinde önemli bir etkendir. Bu bağlamda, CBDC'nin şirketlerin yatırımları ve toplam yatırım üzerindeki etkisine dikkat edilmesi gerektiğinin altı çiziliyor.
CBDC’NİN GENEL REFAH SEVİYESİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ BELİRSİZ
CBDC’nin üçüncü etkisi, genel refah seviyesi üzerindeki etkisidir. Akademik araştırmalarda, Prof. Huang, CBDC'nin net refahı artırıp azaltmadığını analiz etmek için teorik bir model oluşturabileceğini fakat bugüne kadar akademik araştırmalardan net bir sonuç alınamadığını ifade ediyor. Bu araştırmalardan sağlıklı sonuç alınabilmesinin CBDC’nin piyasa ortamında ve çalışma mekanizmaları içinde yapılacak analizlere bağlı olduğunu belirtiyor. Örneğin, bir CBDC bankalarda bir şok yaşanmasına neden olabilir ve bu da refahı azaltacaktır. Ancak bir ülkenin bankacılık sistemi yeterince rekabetçi değilse, bunun yerine kamu tarafından geliştirilecek yeni bir araç refahı artırabilir. Prof. Huang bundan dolayı CBDC'yi tasarlanırken, beklenen amaca ulaşmak için öncelikle piyasa koşullarının göz önünde bulundurulmasını, yerel ve özel koşullara göre tasarlamamız gerektiğini belirtiyor.
SADECE MERKEZ BANKALARI ÖZEL SEKTÖRÜN AÇIKLARINI KAPATABİLİR
BIS (Uluslararası Ödemeler Bankası) araştırmasına göre, gelişen ülkeler ve gelişmiş ülkeler dijital para birimine farklı açılardan önem veriyor. Özellikle, gelişen ülkeler yurtiçi ödeme verimliliğine, güvenliğine ve kapsayıcılığına daha fazla önem vermektedir. Gelişmiş ülkeler sınır ötesi ödeme ve sınır ötesi güvenlik konularının etkinliğine daha fazla önem vermektedir. Şu anda, birçok ülkede kullanılan nakit oranı azalıyor ve dijital ödemelerin oranı önemli ölçüde artıyor. Prof. Huang’a göre asıl tartışma konusu dijitalleşme değil merkez bankalarının dijitalleşmeye katılıp katılmamasıdır. Örneğin, Çin’de halen çok sayıda mobil ödeme sistemi bulunuyor. Özel sektörün geliştirdiği ödeme sisteminin verimli olduğuna dair akademik bir bakış açısı var ancak kamu sektörü tarafından çözülebilecek olumsuz dışsallıklar gibi bazı sorunlar da var. Prof. Huang bu aşamada merkez bankası tarafından yapılan bir sistemin özel sektörün aşamadığı sorunların çözümünde daha etkili olabileceğini ifade ediyor.
CBDC’LER SWIFT’E ALTERNATİF OLACAK
Daha geniş bağlamda, CBDC aynı zamanda bir ülkenin finans sektörünün ve ödeme sisteminin dijitalleştirilmesiyle de ilgilidir. CBDC'nin piyasaya sürülmesindeki en önemli konu, dijital para birimi geliştirmenin artılarını ve eksilerini kapsamlı bir şekilde tartmaktır. Prof. Huang bu aşamada CBDC’nin kullanımının yaygınlaşmasının üç temel etkisinden bahsediyor. Birincisi CBDC’nin bankalar üzerindeki etkisinin beklenenden daha fazla olması ve mevcut bankacılık sistemini kökten değiştirme potansiyeli olmasıdır. İkinci olarak CBDC’lerin P2P yapısı itibarıyla sınır ötesi ödemelerde yaygın olarak kullanılması tercih edilmesidir. Bu senaryoda Batı’nın geliştirdiği tekel olan SWIFT sisteminin etkinliğinin hızla azalması muhtemeldir. Üçüncü olarak CBDC’nin veri toplama, analiz ve koruma üzerindeki öneminin artmasıdır. Özel şirketlerin verileri kapalı devre olarak kullanmaları ve tutmaları, CBDC’lerin bu verilere ne kadar erişiminin olacağı sorusunun cevabı henüz net değildir. Bu konu önümüzdeki yıllarda en önemli tartışma başlıklarından birisi olmaya adaydır.
TÜRKİYE CBDC’LERDE DAHA HIZLI YOL ALMALIDIR
Sonuç olarak CBDC’ler her ülkenin kendi koşullarına göre ilerlemekle birlikte uygulamada Çin bu konuda diğer ülkelere göre epey yol almış durumdadır. Türkiye henüz yolun çok başındadır. CBDC’ler önümüzdeki on yıllar içinde dünya ekonomisinde ağırlığını artıracaktır, finansal piyasalarda ve ekonomilerde önemli değişiklikler yaratma potansiyeline sahiptir. Başta Çin olmak üzere diğer ülkelerin tecrübeleri yakından takip edilmeli, teknoloji paylaşımı konusunda karşılıklı işbirliği yolları aranmalı ve bu alanda çalışmalar yoğunlaştırılmalıdır.