Merkez Bankası’nın dolaylı faiz artırımı-1

Merkez Bankası 13 Ocak ile 17 Ocak’ta iki karar alarak para sıkılaştırması denemesine geçti. Bu deneme ile dövizdeki dalgalanmayı faiz artırmadan yapmak istiyor.

Merkez Bankası’nın aldığı kararlar bankacılar ve iktisatçıların anlayacağı teknik bir işlem. Vatandaşın anlamasına olanak yok. Vatandaşa algılatmak istenen şey; “bakınız! Merkez Bankası ne kadar güzel işler yapıyor, faiz artırmadan dolardaki yükselişi durdurdu”. Oysa Merkez Bankası’nın aldığı iki karar da dolaylı olarak faiz artırmak yani çaktırmadan faiz artışı yapmak demek. Bu yolu denemekteki muradı direkt faiz artışı yapmaktan çekindiği için mi, yoksa önce bu yolu deneyip başarı kazanılmazsa faiz artırmanın gerekliliği hususunda elini sağlama almak mı, bunu 24 Ocak’ta göreceğiz.

Nasıl mı, açıklayalım: Öncelikle bu kararı anlayabilmek için bazı tanımları bilmek gerekiyor. Ders notu gibi olacak ama başka türlü anlatmanın çok zor olacağını düşünüyor ve bu nedenle okuyucularımızdan özür diliyoruz.

Para politikası, ekonomik faaliyet hacminin ve genel fiyat düzeyinin denetlenmesi amacıyla, dolaşımdaki (tedavüldeki) para miktarının artırılıp azaltılması demektir. Para miktarı artırılmak isteniyorsa faiz oranı azaltılır ve para miktarı azaltılmak isteniyorsa faiz oranı yükseltilir.

Para politikasının dört uygulama aracı vardır:

1-Faiz haddi

MB reeskont haddini değiştirerek para arzı ve talebini değiştirmek ister.Reeskont faiz haddi artırılırsa bankalar merkez bankasından daha az senet kırdırır ve kendi verdiği kredi faizlerini yükseltir.Faiz haddi düşürülürse tersi olur.

2-Karşılık oranları

MB bankaların karşılık oranlarını değiştirerek, bankaların mevduat yaratması olanaklarını artırıp azaltabilir.

3-Açık piyasa işlemleri

Esas itibarıyla MB menkul değerler borsasında yani BİST’de senet alıp satarak para hacmini değiştirebilir. MB senet alıyorsa piyasaya para sürüyor, senet satıyorsa piyasadan para çekiyor, demektir.

a-Bankaların elindeki devlet tahvillerini satın alabilir.

b-Kendi elindeki devlet tahvillerini satabilir.

c-Bankaların ellerindeki devlet tahvillerini ileriki bir tarihte satmak üzere satın alabilir (ters repo).

d-Kendi elindeki devlet tahvillerini ileriki bir tarihte yeniden almak üzere bankalara satabilir (repo).

e-Bankalara doğrudan mevduat yapabilir.

f-Bankalardan doğrudan mevduat alabilir.

Burada a-c ve e maddelerindeki işlemler serbest rezervleri artırıcı işlemler olup kısa vadeli faizlerin düşmesini gerektirir.

b-d ve f maddelerindeki işlemler serbest rezervleri azaltıcı işlemler olup kısa vadeli faizlerin artmasını gerektirir.

4-Kredi sınırlamaları

Banka kredilerinin belli tavanlarla sınırlandırılması ve bu sınırların değiştirilmesi de para hacmini değiştirir. IMF, bunu Merkez Bankası için uygulamaktadır.

Bu bir açık piyasa işlemdir.

MB bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası (Interbank), bankalar arasındaki rezerv hareketlerini teşvik etmek, bankacılık sisteminde kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak ve kısa vadede nakit fazlası olup bunu plase etmek isteyen bankalar ile kısa vadeli nakit ihtiyacı bulunup bu ihtiyacını uzun dönemli varlıklarını elden çıkarmadan karşılamak isteyen bankaların birbirleriyle karşılaşmasını sağlamak amacıyla, 2 Nisan 1986 tarihinde kurulmuştur. Söz konusu piyasada bankalar kendilerine tanınan limitler çerçevesinde, önceden belirlenen vadelerde TL depo alım-satım işlemi gerçekleştirmektedirler.

Türk lirası depo borç alma ve borç verme imkânı, Merkez Bankası'nın belirli vadeler için gün içinde ilan ettiği faiz oranlarından Türk lirası borç almak veya borç vermek isteyen bankalara teminatları ve limitleri dahilinde sağladığı mevduat imkanıdır. Söz konusu imkân Merkez Bankası bünyesinde faaliyet gösteren Bankalararası Para Piyasası aracılığı ile sağlanır.

Gelecek yazımızda bu teknik açıklamalar çerçevesinde Merkez Bankası’nın kararlarını analiz edeceğiz…