Pakistan’ın sefaleti devam ediyor
Dünyanın en kalabalık beşinci ülkesi Pakistan bir sonraki hükümeti ve dört eyaletinin (Pencap, Singh, Belucistan ve Hayber Pakhtunkhwa) hükümetlerini belirliyor. Yaklaşık 128 milyon kişi 16. parlamentoyu oluşturacak 266 temsilciyi seçmek için sondan bir önceki sisteme göre oy kullandı. Ayrıca ülkenin dört vilayetinin yasama organlarını seçmek için de oy kullandılar.
241 milyon nüfuslu ülkenin üçte ikisi 30 yaşın altındadır. Bir vatandaş 18 yaşında oy kullanma hakkına sahip oluyor. Ancak en son 2018 seçimlerinde Pakistan seçmenlerinin sadece yarısından biraz fazlası oy kullandı. 2018'deki seçimin bir önceki galibi, eski yıldız kriket oyuncusu siyasetçi İmran Han'dı. Nisan 2022'de parlamentoda yapılan güvensizlik oylamasıyla görevden alındı. O tarihten bu yana vurularak yaralandı ve ardından çeşitli yolsuzluk ve isyan suçlamalarıyla 20 yıla kadar hapis cezasına çarptırıldı. Binlerce parti üyesi tutuklandı ve aday olması yasaklandı. Ancak anketler, eğer seçim “adil” olsaydı, bu seçimi kazanacağını gösteriyordu.
GÖREVLER TAMAMLANAMADI
Pakistan'da hiçbir başbakan görev süresinin tamamını tamamlayamadı. Bunun nedeni ülkenin kuruluşundan bu yana kontrolün orduda olması. Ülkedeki en güçlü kurum olan ordu, hükümet bütçesinin yüzde 12,5 gibi büyük bir kısmını askeri harcamalara ayırıyor. Pakistan'ın elit kesiminin ihtiyaçlarına ordu karar veriyor.
Ordu, en büyük düşman olarak gördüğü Hindistan'a karşı Çin'in desteğine dayanmaktan ve hayatta kalmak için Çin kredisine bel bağlamaktan vazgeçip taraf değiştirmeye karar verdiğinde Han ile arası açıldı. Ordu, Suudi Arabistan ve BAE'den gelen rüşvetler ve Han'ın ağır koşullar nedeniyle almakta isteksiz olduğu IMF'den umutsuzca fon alma ihtiyacı nedeniyle tekrar Amerikalıların tarafına geçti. Washington'daki Wilson Merkezi Güney Asya Enstitüsü Direktörü Michael Kugelman, "Washington açısından bakıldığında, herhangi biri Han'dan daha iyi olabilirdi." dedi. Buna karşılık, seçimin muhtemel galibi ve ordunun desteklediği aday "iş dostu ve Amerika yanlısı" olarak algılanıyor.
DERİN YOKSULLUK
Askerler ülkeyi doğrudan yönetmek istemiyorlar ama kendi çıkarlarına uygun bir hükümet kurulmasını sağlıyorlar. Ve bu, daha önce 2017'de yolsuzluk nedeniyle görevden alınan ve 10 yıl hapis cezasına çarptırılan üç kez eski Başbakan olan Navaz Şerif'in partisi. Şerif, 2022'de yolsuzluk suçlamasının hızla düşürülmesi ve ömür boyu siyasetten men cezasının kaldırılmasıyla Pakistan'a geri döndü. Partisi ve ordu daha sonra Han'ın görevden alınmasını sağladı. Şerif'in hükümeti şimdi IMF ve ordunun ekonomiyi düzeltme taleplerini karşılamaya çalışıyor.
Pakistan ekonomisi ise derin bir sıkıntı ve durgunluk içinde. Büyük seller ekinlere ve çiftlik hayvanlarına ağır hasar verdi ve çalışanların yüzde 44'ü tarıma dayalı olduğundan bu durum milyonlarca kişiyi derin bir yoksulluğa sürükledi. Yatırımlar çöktü. Pakistan'ın felaketin yaralarını sarmak için 16 milyar dolardan fazla kaynağa ihtiyacı olduğu tahmin ediliyor.
Pakistan'ın kişi başına düşen geliri ve GSYH büyümesi, savaştan zarar gören Afganistan'ın ardından bölgedeki en düşük seviyededir. İşsizlik ve enflasyon oranları da bölgedeki en yüksek oranlardan biri. Bir ülkenin başarılarını sağlık, bilgi ve yaşam standartları olmak üzere üç temel boyut üzerinden ölçen İnsani Gelişme Endeksi, Pakistan'ı 2022 yılında 185 ülke arasında 161. sıraya yerleştirmiştir. Başka bir deyişle Pakistan, dünyanın en düşük insani gelişime sahip 25 ülkesi arasında yer almaktadır.
22 AİLENİN PAYI
Pakistan, küçük bir toprak sahibi grubun ve iş ailelerinin kontrolünde kalmaya devam ediyor. Dünyanın en eşitsiz ülkelerinden biridir. Sadece 22 aile Pakistan'ın endüstriyel varlıklarının yüzde 66'sını kontrol etmekte ve en zengin yüzde 20'lik kesim en yoksul yüzde 20'lik kesimin yedi katı daha fazla tüketmektedir. En yüksek gelire sahip yüzde 1'lik kesim, toplam kişisel gelirin en alttaki yüzde 50'lik kesimle aynı payına (yüzde 15,7) sahipken, servet sahiplerinin en üstteki yüzde 1'lik kesimi tüm kişisel servetin yüzde 26'sına, Pakistanlıların en alttaki yüzde 50'lik kesimi ise sadece yüzde 4'üne sahiptir. Han ve Şerif isimlerinin her ikisi de “hükümdar” ya da “asil” anlamına gelmektedir. Pakistan'daki tüm makam sahiplerinin yaklaşık yüzde 45'i aile “hanedanlarından” gelmektedir ve siyasi yönleri askeri kurumun seçtiği kişiler tarafından belirlenmektedir. Zenginlerin gelirlerinin çoğu gayrimenkule ve finansal varlıklara gitmektedir (çoğu yurtdışına kaçırılmaktadır).
Kapitalist sektörün yatırımları GSYH'nin sadece yüzde 11'i kadardır. Bu oran Çin'de yüzde 45, hatta çoğu az gelişmiş ülkede yüzde 20'nin üzerindedir. İhracat, ülkenin GSYH'sinin sadece yüzde 7,6'sını oluşturmaktadır. Bu oran, orta gelirli ülkelerin genel ortalamasından yaklaşık 17 puan daha azdır. Ülkenin ihraç ettiği ürünler tekstil, pamuk ve pirinç gibi düşük katma değerli ürünler olma eğilimindedir. Sonuç olarak Pakistan, yurtdışında çalışan Pakistanlılardan gelen işçi dövizlerine (ki bu dövizler düşüyor) ve dış finansmana bel bağlıyor.
PARA BİRİMİNDEKİ DÜŞÜŞ
Pakistan büyük ölçüde ithal petrole bağımlı. Ülkenin para biriminin değerindeki sürekli düşüş, enerji maliyetlerinin çok daha yüksek olmasına neden oldu. Bir para biriminin gücünün geniş bir ölçümü olan Pakistan'ın reel efektif döviz kuru 2022'de 88’den 2023'te 72’ye geriledi ve Pakistan rupisi son bir yılda ABD doları karşısında yüzde 40 değer kaybetti. Düşen para birimi ve artan yaşam maliyetleri enflasyon oranını yüzde 40'a yaklaştırdı (şu anda yılda yaklaşık yüzde 30). Faiz oranları rekor düzeyde yüksek ve yatırımları eziyor.
Pakistan'ın para biriminin değerindeki bu düşüş, ülkenin ihracat başarısızlığından kaynaklanmaktadır. Pakistan esasen dış kredilerle ayakta duruyor. Dış borç, 2023 yılında ülkenin nominal GSYH'sinin yüzde 36'sını oluşturdu ve bir önceki yıla göre gözle görülür bir artış gösterdi. Hükümet borcunun GSYH'ye oranı yüzde 89'a ulaştı. Haziran 2026'ya kadar Pakistan'ın yaklaşık 80 milyar dolar dış borç geri ödemesi yapması gerekecek.
KUŞAK VE YOL YATIRIMLARI
Pakistan'ın 126 milyar dolarlık dış borç ve yükümlülüklerinin yüzde 30'u Çin'e aittir. Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Çin, 2015 yılında başlayan Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru'na (CPEC) 60 milyar dolardan fazla yatırım yaptı. Bu koridor, Pakistan'ın Umman Denizi'ndeki Gwadar limanını karayolları, demiryolları ve boru hatlarından oluşan bir ağla Çin'in kuzeybatı bölgesi Sinciang'a bağlamaktadır. CPEC kapsamında kararlaştırılan çok sayıda projeden şimdiye kadar sadece birkaçı tamamlandı. Çin'in projelerin tamamlanmasındaki sonsuz gecikmelerden, projelerin durdurulmasından ve Pakistan'da çalışan vatandaşlarına yönelik güvenlik tehditlerinden duyduğu hayal kırıklığı, yeni projelere yatırım yapmaktan çekinmesine neden oldu.
ORDUNUN TERCİHİ
Ordu, Çin finansmanından Batı ve Arap ülkelerinin finansmanına geçmek istiyor. Temmuz 2023'te IMF, tam bir çöküşü ve borç temerrüdünü önlemek için 3 milyar dolarlık acil bir Stand-By Düzenlemesini (SBA) onayladı. Ancak IMF Pakistan'ın daha da ileri gitmesini ve görünüşte ihracatı artırmak için döviz kurunu tamamen “dalgalandırmasını” (batırmasını!) istiyor. Pakistan'ın istediği yeni krediler için IMF, hükümetin elektrik tarifelerini arttırması ve kamu harcamalarını kısması konusunda ısrar ediyor.
Ordu şimdi yabancı yatırımları çekmek için devlet varlıklarını satmaya çalışıyor. Ülkedeki büyük ekonomik projeleri yönetmek için ordunun hakimiyetinde bir organ kurdu: Özel Yatırım Kolaylaştırma Konseyi (SIFC). Başbakan ve ordu komutanından oluşan SIFC, Körfez ülkelerine sunulmak üzere 28 yatırım projesine yeşil ışık yaktı. SIFC ayrıca dünyanın en büyük altın ve bakır rezervlerinden biri olan Reko Diq madenlerini Suudi Arabistan'a satmaya çalışıyor. Diğer planlar arasında havaalanlarının yönetiminin BAE'ye devredilmesi, ulusal havayolu şirketinin hızlandırılmış bir takvimde özelleştirilmesi ve BAE ile Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Yasası olarak adlandırılan bir serbest ticaret anlaşmasının hızlandırılması yer alıyor. Hükümet bu stratejiyle ABD'nin yeni bir IMF kredisini desteklemesini sağlamayı umuyor.
Bu arada, ülkenin toplam ihracat gelirlerinin yüzde 60'ına katkıda bulunan tekstil fabrikalarının yaklaşık bin 600'ünün ya da yaklaşık üçte birinin kapanmasının ardından yaklaşık 700 bin işçi işini kaybetti. Tekstil işçisi bir aile, artan hayat pahalılığının kendilerini ve beş çocuklarını nasıl etkilediğini anlattı. Çift, hiçbiri okula gitmeyen üç kızları ve iki oğullarını besleyebilmek için uzun saatler boyunca çalışıyor. "Eskiden günlük harcamalarımızı bir şekilde günde 500 Pakistan rupisi (1,75 dolar) ile idare ediyorduk. Şimdi işler değişti. Sadece bir öğün yemek pişirmek için bin 500 rupiye ihtiyacımız var," diyor Bay Maseeh. Eşi de şunları ekledi: "Kazancımız iyi bir yemek sağlamaya bile yetmiyor. Çocuklarımızı okula göndermeye nasıl gücümüz yeter?"
Pakistanlı yetişkinler bugün oy kullanıyor ancak Pakistan kapitalizminin, toprak ağalığının ve askeri yönetiminin yol açtığı felakete bir son verme ihtimali yok.