Sahte gündem başlığı; Net hata noksan kalemi

Merkez Bankası (TCMB) geçen hafta içinde Haziran 2022’ye ait Ödemeler Dengesi İstatistiklerini açıkladı. Buna göre haziran ayında cari açık yıllık olarak 32.7 milyar dolara yükseldi. Söz konusu açık son 15 ayın en yüksek seviyesini gösteriyor. Öte yandan ödemeler dengesindeki NHN (net hata noksan) kaleminde 3.98 milyar dolar büyüklüğünde bir artış oldu. Bu kalemin son birkaç yıldan beri görülen en yüksek seviyeye ulaşması üzerine NHN’ye dair spekülasyonlar ve komplo teorileri yeniden gündeme geldi. NHN teknik bir konu olduğu için kolaylıkla manipüle edilebiliyor. Özellikle mandacı ekonomistlerin ‘favori’ malzemelerinden birisi NHN kalemidir.

MANDACILARIN FAVORİ MALZEMESİ

Son 10 yıldır zaman zaman gündeme getirilen NHN sadece Türkiye’ye özgüymüş gibi anlatılır. Oysa tüm dünya ekonomisi bu olguyla karşı karşıya bulunmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre 2021 sonu itibarıyla ABD 137 milyar dolar, Almanya 63 milyar dolar fazla NHN vermiş. Çin 167 milyar dolar, Fransa 62 milyar dolar, İsviçre 40 milyar dolar, Japonya 39 milyar dolar eksi NHN vermiş. Bu ülkelerin hiç birinde NHN’ye bağlı olarak kayıt dışı para girişi veya çıkışı gündem yapılmıyor. NHN konusunun sadece Türkiye’de gündemde olması ve bazı Batılı haber ajanslarının bunu ‘değerlendirmesi’ tesadüf değildir. Konu ile ilgili sözde ‘analizler’ büyümeyi ve TCMB’nin döviz rezervi artışlarını NHN’ye bağlayacak kadar bilim dışına çıkmış hatta gülünç bir hal almış durumdadır.

SIK SIK ÇARPITILAN KAVRAM

NHN’yi anlamak için Ödemeler Dengesi tablosunun ne olduğunu anlamamız gerekir. Ödemeler Dengesi tablosu bir ülkedeki bireylerin ve kurumların diğer ülkelerdeki birey ve kurumlarla yaptıkları tüm ekonomik faaliyetleri gösteren istatistik veya muhasebe tablosudur. Ödemeler dengesinin 4 ana kalemi vardır; cari işlemler hesabı, sermaye hesabı, finans hesabı ve net hata noksan. Cari işlemler hesabı mal dengesi, hizmetler dengesi ve gelirler dengesinden oluşur. Mal dengesi dış ticaretle ilgili işlemleri kapsar. Hizmetler dengesi hizmet ihracı ve ithalinin hesaplarının tutulduğu kalemdir. Sermaye hesabında sermaye transferleri yani maddi olmayan varlıkların transferleri bulunur. Finans hesabı özel ve kamu kurumları tarafından gerçekleştirilen kısa ve uzun vadeli uluslararası sermaye akımlarının izlendiği hesaptır. Doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, TCMB rezervleri gibi kalemler bu hesapta takip edilir.

BİR DÜZELTME HESABIDIR

Net hata noksan kalemi nitelik olarak diğer kalemlerden çok farklıdır. Bu kalem esasen ödemeler dengesinin tutturulması için oluşturulmuş kaydi bir hesaptır. Genel muhasebede kullanılan tranzituar hesaplara benzer bir özelliktedir. Hesaplar arasındaki farklar buraya kaydedilir ve izlenir. Bütün hesaplar çifte kayıt ile izlendiği için hesap tutarsızlıkları olduğunda bu hesaba kayıt düşülür. Hesap farkları bazen artı bazen eksi olur ve böylece ödemeler dengesi tutturulur. Türkiye’de Ödemeler Dengesi Tablosu IMF standartlarına göre yayınlanmaktadır ve Türkiye’ye özgü bazı kalemlerde IMF’nin onayıyla değişiklik yapılmıştır. Bu durum hemen hemen tüm dünya ekonomisi için geçerlidir. Hesap farklılıklarının oluşmasının çeşitli nedenleri vardır. Bunları IMF ve AB’nin ilgili kurumlarının raporlarını inceleyerek daha iyi anlayabiliriz.

IMF’YE GÖRE DÜNYADA DA ARTIYOR

NHN sorunu sadece Türkiye’nin değil yüksek hacimde dış ticaret yapan tüm ülkelerin ortak konusudur. IMF’nin Ödemeler Dengesi Komitesi’nin 2019 tarihli raporu konuyu detaylı olarak ele alıyor. Komite, ödemeler dengesi hesaplamalarının ne kadar güncel ve doğru olduğu konusunda soru işaretlerini ortaya koyuyor. Raporda dünya ekonomisinde NHN’nin artan oranda yükselmesi ve toplam olarak 400 milyar dolar seviyesini aşmış olmasının endişe verici olduğunu ifade ediliyor. Ortalama olarak bakıldığında NHN’nin GSYİH’ya oranı yüzde 2-3 arasındadır. Bu oranı aşan ülkelerde ciddi bir sapma vardır ve yakından incelenmesi gerekir. Türkiye’nin NHN/GSYİH oranı 2021 itibariyle yüzde 0.93’tür. 2022 Haziran itibariyle (2021 GSYİH’sını baz alırsak) yüzde 2.26’dır. Ancak bu hesaplama sağlıklı değildir çünkü ne 2022 GSYİH’si ne de NHN’ın kalan 6 aydaki seyri belli değildir. Dolaysıyla mevcut haliyle Türkiye’nin NHN’si IMF’nin ‘kabul edilebilir’ sınırları içindedir.

TEMEL DAYANAK HESAPLAMA HATALARI

Peki, IMF’ye göre NHN nereden kaynaklanıyor? İlk olarak dış ticarette kullanılan verilerin gümrük verilerine dayandırılması ama gerçekleşen fiyatların farklı olması en temel faktördür. İkinci neden ise finans hesabı kayıtlarında yapılan hatalardır. Bu kayıtların işleme dayalı olarak tutulmasının sapmalara neden olduğu tespit edilmiş. Ayrıca raporda en doğru kayıtların sermaye hareketleri ve finans hesabında olduğunun altı çizilmiş. Yani komplocuların iddia ettiği gibi büyük miktarlarda kayıt dışı paranın NHN’nin içinde olması imkânsızdır. Üçüncü olarak yurt dışında varlıklarını tutan kişi ve kurumların sermaye hareketlerinin etkisidir. Ancak bunun NHN’ye etkisinin sanıldığı kadar büyük olmadığı tespiti yapılıyor. IMF, raporun sonuç bölümünde sorunun kaynağının esasen dış ticaret kayıtlarından kaynakladığının altını çiziyor ve dış ticaret verilerinin hesaplanmasında daha kaliteli bir yöntem geliştirilmesini öneriyor. Örneğin, turizm gelirleri ve bavul ticareti gibi kalemler anket yoluyla hesaplanmakta ve tahmin yürütülmektedir. Tüm dünyada bu ve benzeri bazı kalemlerde bu yöntem kullanılır. Bu ve benzeri yöntemler hesap hatalarına, sapmalara neden oluyor. IMF raporuna ek olarak AB İstatistik Ofisi’nin 2018 tarihli ‘Ulusal Ödemeler Dengesi Tablosunda Yasa Dışı Ekonomik Faaliyetler’ isimli raporunu incelemek konuyu daha net anlamamızı sağlıyor. Söz konusu rapor yasa dışı para transferleri konusunu enine boyuna inceliyor. Raporun sadece NHN ile ilgili kısımlarına baktığımızda IMF ile paralel görüşlerin ifade edildiğini görüyoruz. Raporda kaynağı belirsiz para girişlerinin farklı sınıflara ayrıldığı ve bunların sadece bazılarının NHN içinde olabileceği belirtiliyor. Söz konusu rapor yasa dışı para trafiği ile ilgili çok kapsamlı bir rapordur. Bununla birlikte kayıt dışı para trafiğinin takibinde NHN’nin önemli bir yer tutmadığının ifade edilmesi dikkat çekicidir.

KARA PROPAGANDAYA ALET EDİLMEMELİ

Sonuç olarak, ayrıntılı teknik bilgiler manipülasyon ve komplo teorilerine malzeme yapmak için kullanılıyor ve bunlar Batı'nın dezenformasyon çalışmalarına doğrudan alet oluyor. Arama motorlarında ‘Türkiye ve net hata noksan’ kelimelerini yazdığınızda ‘Türkiye’ye giren kaynağı belirsiz para veya kara para’ haberleri görülüyor. Bu haberlerin kaynağı ise Türkiye’nin en seçkin üniversitelerinde hocalık yapan ekonomistler, eski TCMB veya Hazine yöneticisi olup da ‘ekonomi gurusu’ olarak tanımlanan şahısların yazdığı makaleler veya sosyal medyada paylaştıkları yazılardır. Eğer söz konusu şahıslar ekonomi politikalarının eleştirilme konusunda samimilerse somut bilimsel eleştiriler getirmeli ve somut çözüm önerileri ortaya koymalıdırlar. Aksi halde Batı'nın kara propagandasının sıradan ve önemsiz malzemesi olmaktan öteye gidemeyeceklerdir.