Şanghay İşbirliği Örgütü’ne GENEL BAKIŞ
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan, Özbekistan, Hindistan ve Pakistan’ndan oluşan bir karşılıklı güvenlik örgütü. İran’ın da eklenmesiyle devamlı üye sayısı 9 oluyor. Türkiye de diyalog ortağı konumunda ama üyeliği hedeflediği de söyleniyor!
ŞİÖ sınır güvenliği, terör vb. geleneksel kapsamlı olarak kuruldu. 2003’te ekonomik bir işbirliği çerçeve anlaşması da imzalandı. 2002’de Kültürel İşbirliği ortak bildirisi de kaleme alındı.
ŞİÖ’NÜN BÜYÜKLÜĞÜ
Avrasya’nın politik, ekonomik ve güvenlik örgütü olan ŞİÖ coğrafi kapsam ve nüfus açısından dünyanın en büyük bölgesel örgütü. Avrasya’nın yüzde 60’ını kaplıyor; dünya nüfusunun yüzde 40’ını içeriyor. ŞİÖ üyesi ülkelerin (İran dahil) toplam GSYH’sı (2021’de) 23,5 trilyon ABD doları yani küresel GSYİH’nın yüzde 24’üne karşılık geliyor.
ŞİÖ üye ülkeleri ve gözlemci ülkeleri (İran dahil) petrol rezervlerinin ve üretiminin yüzde 25’ine; dünya rafinaj kapasitesinin yüzde 30’una sahipler. Yanı sıra ŞİÖ üye ülkeleri ve gözlemci ülkeler, dünya doğalgaz rezervlerinin yüzde 44’üne sahipler; küresel gaz dış satımının yüzde yüzde 19,5’una; dünya uranyum rezervlerinin yüzde 29’una sahipler. ŞİÖ uranyum üretimi, küresel nükleer güç endüstrisinin yüzde 59’una tekabül ediyor.
2020’de ŞİÖ dünyanın toplam tarım ve hayvancılık ürünlerinin yüzde 38’ini üretti. Bu pay pirinçte yüzde 53,5, buğdayda yüzde 51,2.
ŞİÖ VE EKONOMİ
ŞİÖ üyesi ülkelerin arasındaki mal ve hizmet tecimini ve yatırımları teşvik için bir yasal çerçeve geliştirildi: ‘Çok Taraflı Ekonomik ve Ticari İşbirliği İlkeleri’. Ardından bağlantıların ve altyapının modernizasyonunun teşvikinin devam ettirilmesi gündeme geldi. 2021 sonunda (İran dahil) ŞİÖ üyeleri arasındaki ticaret 7,5 trilyonABD doları düzeyine ulaşmış. Üye ülkeler arasında yerel para birimleriyle ticaret başlamış bile ve artıyor.
ŞİÖ yeni güvenlik alanlarında işbirliği çalışmalarına hız vermektedir. Bunların başında enerji alanı gelmektedir. Ana ilke, kaynakları etkili kullanmak ve yeşil enerjiye geçmektir. Mevcut yenilenebilir enerji kapasitesinde Çin, Hindistan ve Rusya, lider ülkeler. ŞİÖ’nün ‘Yenilenebilir Enerji İşbirliği İlkeleri’ çerçevesinde temiz ve yeşil teknolojiyi ilerletmek ve sosyal kapsayıcı gelişmenin teşviki amaçlanıyor (2021’de Dushanbe Zirvesi’nde benimsenen ŞİÖ ‘Yeşil Kuşak Planı’ aracılığıyla).
2021’de ‘Gıda Güvenliği’ ve ‘Akılıı Tarım ve Tarımsal İnovasyon İşbirliği’ belgeleri imzalandı. Gıda tedarikindeki göreli istikrara karşın, geliştirilmesi için diyalog ve işbirliği sürdürülüyor.
ŞİÖ bölgesinde, endüstriyel teknoloji parkları kurulması gibi işbirlikleri amaçlanıyor. Endüstriyel gelişme ve Entelektüel mülkiyet göstergelerinde, işbirliği ile tüm ülkelerin gelişmesi amaçlanıyor. Yeni uluslararası kriz durumunun yeni bir ekonomi-ticaret modeline (fikirler ve bağlar bakımından) gereksinmeyi doğurduğu kabul ediliyor ŞİÖ üyelerince. 2030 ŞİÖ Belgesi Ekonomik Kalkınma Stratejisi bu modelin bazını oluşturuyor.
SEMERKANT ZİRVESİ
ŞİÖ Devlet Başkanları 22. Toplantısı 15-16 Eylül 2022’de Özbekistan’da Semerkant’ta yapıldı. Zirve sonunda yayınlanan deklarasyonda şu vurgu ön plana çıktı:
Büyük toplumsal dönüşümün ve hızlı gelişmenin yaşandığı küresel değişikliklerle karşı karşıyayız. Dijitalleşme ve çok kutupluluk artıyor ama yeni tehditler (iklim değişikliği, gıda krizi, enerji krizi vb.) çok karmaşık. Tedarik zincirinde sıkıntılardan azalan yatırımlara, yeni korumacılığa dek engeller ve belirsizlikler artıyor. Sürdürülebilir gelişme için hem güvenlik (terör vb.) hem ekonomik konularda daha eşit ve daha etkili işbirliğine gereksinim var.
SONUÇ: ŞANGHAY RUHU
Son yıllarda ŞİÖ büyüyor, genişliyor, üç okyanusla çevrili bir organizasyona dönüşüyor ve odakta Şanghay ruhu yatıyor. Şanghay Ruhu denilen şey şu: Karşılıklı güven, karşılıklı fayda, eşitlik, danışmanlık, kültürel çeşitliliğe saygı ve ortak gelişmenin sürdürülmesi!