Sigara hem sağlığa hem dezenflasyona zarar veriyor
Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan, yılın son enflasyon raporu sunumunda bir tablo patlaştı. Aynen aktarıyorum: Hazirandan eylüle tüketici enflasyonunda (TÜFE) 23.3 puanlık artış oldu. Bunun 4.8 puanı kur hariç akaryakıttaki yüzde 89.5'lik zamdan kaynaklandı. Kur etkisi 4.3 puan olurken akaryakıt hariç vergilerin (KDV ve bazı kalemlerde maktu ÖTV artışı) etkisi de 2.5 puan oldu. Bunun yanında 1.6 puan diğer etkilerden gelirken bütün kalemlerin fiyatlama davranışlarını bozması yüzünden (Çünkü devalüasyon ve temel girdilerden akaryakıttaki artış bütün tedarik zincirinde katlamalı fiyat yükselişlerini tetikliyor.) 10.1 puan da buradan geldi.
YARIM PUANLIK ETKİ DAHA
Ekim ayında ise aylık tüketici enflasyonu (TÜFE) yüzde 3.43 artarak yıllık yüzde 61.36'ya ulaştı. Oysa haziranda biz enflasyonu yüzde 40'ın altına çekmeyi başarmıştık. Serbest piyasa rejiminde kamu otoritesi her ne kadar piyasa yapıcı yani mal ve hizmet üretim gücüyle pazardaki fiyatları belirleyemiyor olsa da daha önce uygulanan eşel mobil sayesinde akaryakıt vergileri üzerinden kontrol sağlayabiliyordu. Yine enflasyon sepetinde yaklaşık yüzde 4’lük ağırlığı olan sigara da bunlardan biri. Yani yönetilebilen ve yönlendirilebilen kalemler. Kasım ayında sigara ürünlerinde 4 ile 6 lira arasında değişen fiyat artışları oldu. Sigaradaki bu zammın yıllık enflasyona etkisinin 0.5 puan olması öngörülüyor.
MALİ ÇARPANI ARTIRIYOR
Tütün mamullerinin enflasyonu olumsuz etkilemesinin temel sebebi ise yine enflasyonla mücadeleye uygun olmayan vergilendirme sistemimiz. Ülkemizde fiyata bağlı nispi verginin yüzde 63 oranında uygulanması ve dolayısıyla verginin ağırlıklı olarak fiyata bağlı olması yüzünden sağlığa zararlı olan sigara enflasyonla mücadeleye de zarar veriyor. Döviz fiyatı ve enflasyonist etkilerin güçlendiği dönemlerde fiyata bağlı yüksek nispi vergi oranları, maliyet artışlarının fiyata kaç katı oranında yansıtılacağını gösteren “mali çarpanı” artırıyor. Artan mali çarpan, maliyetlerin satış fiyatlarına katlanarak yansıması sonucu enflasyonu daha da olumsuz etkiliyor. 7 Temmuz’da tütün mamullerine uygulanan KDV oranının yüzde 18’den yüzde 20’ye çıkarılması sonucu sigaralar üzerindeki toplam vergi daha da yükseldi. Böylece oran fiyata daha da bağlı hale geldi. Sigaralar için mali çarpan 7.5’e çıktı. Yeni uygulama yüzünden bir liralık maliyet artışının perakende satış fiyatı üzerindeki etkisi 7.5 liraya karşılık geliyor.
ETKİSİ 2 PUAN DAHA AZ OLURDU
Türkiye'de nispi vergi oranı satış fiyatı üzerinden yüzde 63 iken bu oran Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde ortalama yüzde 27 seviyesinde bulunuyor. Avrupa ülkelerine gittiğimizde bir paket sigaranın 7 ile 10 avro arasında değiştiğini görüyoruz. Özellikle 2008 küresel krizi sonrasında 28 AB ülkesinden 22’si, sigara vergilendirmesinde düzenleme yaparak nispi vergi oranını düşürdü. Maktu vergi miktarını artırdı. Böylece, sigara vergilendirme sistemini çok daha öngörülebilir hale gelirken enflasyon etkisi asgariye çekildi. Ülkemizde de benzer bir düzenleme yapılabilseydi bugünkü sistemde, maliyet artışlarının getirdiği fiyat artışı ihtiyacı 5 lira iken, vergi yükü aynı kalacak şekilde tamamen maktu vergi bazlı ÖTV sisteminde mali çarpan 1.3’e inebilirdi. Bunun sonucunda fiyat artışı karşılığı 90 kuruş ile sınırlı kalabilirdi. Yani; 2023 yılı başında fiyata bağlı vergi unsuru olan yüzde 63 seviyesindeki nispi vergi yerine tamamen maktu bazlı ÖTV sistemine geçilseydi, vergi yüküne ilişkin bir hesaplama yapıldığı takdirde, yıl başından bu yana sigaraya yapılan yaklaşık 23 liralık zam 4 lira seviyesinde kalabilirdi. Böylelikle, 19 liralık bu zam farkı yıllık enflasyona yaklaşık 2 puan daha az olumsuz etki edebilirdi.
30 MİLYAR LİRALIK EK YÜK
Enflasyonda meydana gelecek 2 puanlık artışın TÜFE’den ağırlıklı etkilenen personel giderleri, emekli maaşları ve TÜFE endeksli iç borç stoku dikkate alındığında bütçede yarattığı ek yükün 30 milyar liranın üzerinde olduğunu hesaplanıyor. Enflasyon sepetinde toplamda 143 ürün grubu içinde sigaralar 6. sırada yer alıyor. Sigaralar, sepette yüzde 25’in üzerinde ağırlığı bulunan temel gıda ve alkolsüz içecekler kategorisindeki yüzde 2.5 ile en yüksek ağırlığa sahip ekmekten daha yüksek bir yer kaplıyor. Toplamda 37 farklı ürün grubu bulunan temel gıda ve alkolsüz içecekler kategorisindeki 17 ürün grubunun ağırlığının toplamı sigaraların sepetteki ağırlığına eşdeğer konumda. Tek başına enflasyon sepet ağırlığı önemli derecede yüksek olan sigaraların vergi yapısında AB politikaları ile de uyumlu şekilde yapılacak bir düzeltme, enflasyonla mücadelenin ön planda tutulduğu bu dönemde kayda değer bir olumlu etki yaratabilir. AB ülkeleri başta olmak üzere daha birçok ülkede olduğu gibi vergi gelirleri korunacak şekilde fiyata bağlı nispi vergiler düşürülüp, maktu vergi artırıldığında vergi gelirlerinde kayıp olması beklenmezken, aynı zamanda enflasyon üzerindeki etki azaltılmış ve enflasyonun bütçe üzerinde oluşturduğu ek yük düşürülebilir. Bizden söylemesi.