Sinemayı Türkler mi icat etti

Bu başlık çok ama çok dertler açmıştı başıma... Neler yazılmamış, neler söylenmemişti ki bu başlık üzerine. Hangi üniversitede bir söyleşiye katılsam, öğrenciler ve hocalarının bana yönelttikleri ilk sorular, bu başlığa gönderme yapılarak tezimin neye dayandırıldığına ilişkin oluyordu. Sinema öğrencilerinden çok hocalarının bu soruyu yöneltmesi ise daha garibime gidiyor, onlara yanıt vermekle vermemek arasında oldukça zorlanıp çoğuna, söyleşiden sonra size anlatırım deyiveriyordum.

Bunca yıl sonra yine de zaman zaman “Sinemayı Türkler mi icat etti?” sorusuna yanıt vermemi isteyenlerle karşılaşıyorum. Sanırım bundan böyle de karşılaşmaya devam edeceğim.

Gelelim yıllar yılı herkesin merak ettiği soruya... Gerçekten sinemayı Türkler mi icat etti? Tabii ki hayır... Üstelik bu sorunun yanıtını bu başlığı taşıyan yazımda da esprili bir dille ve de ayrıntılı bir şekilde vermiştim. Ama kimse yazıyı okuma gereksinimi duymamış, yalnızca başlıkla yetinerek beni suçlama kolaylığına itmişti. Dilerim ki bu kez de benzer durumu yaşamam. İnanın yazımın başına “Önce yazıyı okuyun, sonra başlığı” diye yazacaktım ama bunun da en az, “sinemayı Türkler mi icat etti” sorusu kadar saçma olacağını düşünerek son anda vazgeçtim.

Gelelim herkesin merak ettiği sorunun yanıtına...

Yıllar önce Beyoğlu Belediyesi İstiklal Caddesi’nin yitip giden belleğini, yakıp yıkılan binaların yerine birer tabela koyarak buraların önceden ne olduğunun önemini hemşerilerine anlatma gereğini duydu. Bu amaçla, benim de rehberliğimde Türkiye’de halka açık ilk sinema gösterisinin yapıldığı binanın –yani eski Sponeck Birahanesi’nin– kapısına bir levha kondu. Tunçtan yapılan levhada “Türkiye’de halka açık ilk sinema gösterisi burada 1896 tarihinde yapıldı” gibisinden bir şeyler yazıyordu. Ama bu levhayı nedense bir süre sonra çaldılar. Belediye üşenmedi, hemen aynı sözleri içeren bir levhayı yeniden yazıp yerine koydu... Ne ki bu levha da yerinde pek fazla duramadı. Onu da çalıp götürdüler... Ama bizim Beyoğlu Belediyesi hiç durur, bu tür hırsızlara pabuç bırakır mı? Hemen bir yenisini daha yaparak Avrupa Pasajı’nın karşısındaki Sponeck Birahanesi’nin kapısına koydu.

Hayret... Onca yıl geçmesine karşın bu levhayı çalmadılar. Halâ yerinde duruyor. Bu son levhanın diğerlerinden tek farkı ise, “Türkiye’de halka açık ilk sinema gösterisi bu binada yapıldı” derken 1896 yerine 1876 tarihini içermesiydi. Yani levhayı yazanlar, yanlışlıkla 1896 yerine 1876 yazıvermişlerdi. Levhanın üzerindeki bu tarihe bakarak bir espri yapmış, sinemayı 1895’te Lumiere Kardeş’ler değil de, demek ki ondan çok önce, 1876’da Türkler icat etmiş de haberimiz yok demiştim. Daha da ileri giderek yetkililerden onca turistin önünden geçtiği bu işlek caddedeki levhanın hemen kaldırılıp, yerine doğrusunun konmasını rica etmiş, bu ricamı dört beş yazı, birkaç TV programında da yinelemiştim. Ama aradan onca yıl geçmesine karşılık levha halâ yerinde duruyor..

Şimdi sizlere soruyorum, levhada yer alan bu tarihe göre sinemayı kim icat etmiş oluyor?

Levhanın üzerindeki tarihin yanlış olduğunu hırsızlar da çok iyi biliyor olacaklar ki, aradan onca yıl geçmesine karşın buna hiç dokunmuyorlar...

Ama yine de ilk iki levhayı çalan hırsızlardan bir isteğim var. Lütfen bu ayıbı siz temizleyin... Yapacağınız tek şey, çaldığınız eski levhalardan biriyle bu yenisinin yerlerini değiştirin... İnanın bu eyleminiz sizi kamu suçlusu yapmaz...