Şirket Kültürü 100 (Fast Company)
Fast Company adlı derginin Era Research işbirliği ve Kariyer.net desteğiyle yaptığı Kurum Kültürü 100 (Corporate Culture 100) araştırmasının 4’üncüsü de yayınlandı.
İşletme yönetimiyle ilgilenen okuryazar kişilerin bildiği bir isim olan Peter Drucker’ın ünlü sözüyle başlayalım konuyu işlemeye: “Kültür, stratejiyi kahvaltıda yer”. Son yıllarda şirketlerin kurum kültürüne verdikleri önem de artıyor, konuyla ilgili akademik ve popüler yazın da!
AkLease İnsan ve Kültür Bölüm Başkanı Özge Özbay Akın diyor ki: “Kültür çalışma ve davranış normları oluşturacağı için bizi geleceğe taşıyacak…Bizim kültürümüzün bileşenlerinden bir tanesi olması için halen uğraştığımız bir nokta: Yenilikçilik…” (Nasıl Bir Ekonomi Gazetesi, 19.9.2023, s.15)
Bir de yabancı örnek verelim. Yarıiletken imalatı sektöründe yer alan Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) şirketi, ABD’de Arizona’da ilk büyük imalat fabrikasını açar. Kurum kültürü bağlamında ilginç bir gelişme yaşanır. TSMC, yeni işe alınan ABD’li işgörenlere bir Taiwan şirketinde yaşamaktan dolayı yaşayabilecekleri “kültür şoku” için bir psikolog organize eder. Gerçekten de bu şok yaşanmaktadır. Örneğin, yönetimin her konuya Amerikalıların alışkın olmadığı düzeyde ayrıntılı yaklaşması, herşeyi çözerken bunun yukarıdan aşağı yönlü yapılması, uzun çalışma saatlerinin olması, izin almanın zorluğu, robot gibi bir sadakat beklenilmesi, işe alınan işgörenlerin belli bir süre Tayvan’da eğitimden geçirilmesi gerekliliği vb. Bu kapsamda TSMC yeni Amerikalı işgörenlerini dil ve kültür eğitiminden de geçiriyor. Son 12 ayda yaklaşık 6000 işgören bir Taiwan danışmanlık şirketi olan TLI’ın kültürlerarasılık eğitiminden geçmiş (TSMC gets a culture shock with its American dream, Financial Times, 06.10.2023, s.15).
KURUM KÜLTÜRÜ
Öncelikle kültürü tanımlamak yerinde olacaktır. Kültür bir kurumun tarihinde geliştirilen ve ortak olarak benimsenen değerler ve nesneler olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda yanlış biçimde yapılan ayrımda olduğu gibi kültürü maddî ve maddî olmayan biçiminde iki başlıkta ele almak ve hatta kültürü salt maddî olmayan değerler ile açımlamak yanılgıdır. Kurumun kültürünü kurumu bir sistem olarak ele alıp, girdi alt sistemi kültürü (5M kültürü), süreç altsistemi kültürü, çıktı altsistemi kültürü, geri besleme ve önbesleme alt unsurları kültürü olarak incelemek çok daha kapsayıcı ve anlamlı olacaktır. 5M’yi kurumun girdi bileşenleri olarak sayabiliriz: işgücü, malzeme, para, makine, yöntembilim.
Uzun yıllar “kurum kültürü” konusunda çok uluslu şirketlerde çalışmış olup, halen danışmanlık yapan Karen Eber’e göre kültür bir işletim sistemine benzer ve bireyin, takımın ve kurumun sorunsuz çalışabilmesi için sürekli güncellenmesi gerekir. Bu güncelleme eşdeyişle kültür dönüşümü ne zaman gerekir? Örneğin şirket stratejisindeki bir değişiklik (örneğin salt ortakların çıkarı olan kâra odaklı bir şirketken “Üçlü –ekonomik-sosyal-çevresel- başarım tabanlı bir ESG şirketi olmaya yönelmek) bunu gerektirir. Bir başka gereklilik kurum yönetiminde daha önce ihmal edilmiş bir durum (verimlilik yönetiminde yalın yönetim uygulaması vb.) olabilir.
Eber’e göre, gerek şirketin dış sistemle ilgili stratejisi (pazar stratejisi vb.) olsun, gerekse iç sistemle ilgili yetenek stratejisi (gerekli yetenekli işgörenleri cezbedebilme vb.) olsun kültür stratejisi ile karşılıklı etkileşimlidir. Liderler de kültür dönüşümünde hikâye anlatımı yoluyla rol model olabilirler. Bu bağlamda liderlerin düzenli olarak sorması ve hazır olması gereken 4 soru olarak şunlar belirtilebilir:
Neler iyi gidiyor? / Nerede zorlanıyoruz? / Karar vermede nerede yavaşız? / Yapmayı bırakmamız gereken şey nedir?
İlgilisi için hemen paylaşalım, Eber’in Ekim 2023’ün ilk günlerinde bir kitabı çıktı: The Perfect Story. Kitapta kültür dönüşümü konusunda oldukça ayrıntılı bilgilerin yanı sıra hikâye anlatıcılığı da ele alınmış (bkz. https://www.amazon.com/Perfect-Story-Stories-Influence-Inspire/dp/1400333830).
Kurum kültürünün taşıyıcı sütunları nedir sorusuna Eber şöyle yanıt veriyor:
“İşin kendisiyle ilgili istenen sonuçlar / Bunu başarmak için çalışanlardan beklenenler / Çalışanları hazırlamaya yarayacak araç ve deneyimler / Engelleri ortadan kaldırma için gereken ortam”
KURUM KÜLTÜRÜ ÖLÇÜMÜ
Kültür dönüşümünü ölçümleme, sektörel olarak ve hatta şirkete göre farklılık gösterebilmektedir. Şirketin amaç seti ve bunlara ait hedefler konusunda istenen kültürel dönüşümün tanımlanması ve ardından bu bağlamda neyin ölçülmek istendiğinin tanımlanması kültür dönüşümünü ölçümlemek için izlenecek yol olarak belirtilmektedir.
FAST COMPANY ŞİRKET KÜLTÜRÜ 100 ARAŞTIRMASI
Çalışmaya ağırlıklı olarak üst ve orta düzeyde toplam 238 beyaz yakalı çalışan katılmış. MIT SMR ve Glassdoor’un geliştirdiği kültürü oluşturan boyutlara dayalı olarak en beğenilen şirketler saptanmış. Bu boyutlara bakalım:
Çeviklik / Takım çalışması / Müşteri odaklılık / Çeşitlilik / Kapsayıcılık / İcra ve Organizasyonel mükemmellik / Yenileşim (İnovasyon) / Şeffaf ve etik yönetim / Sonuç odaklılık ve Başarıyı ödüllendirme / Saygı / Sosyal şirket olma / Salgın sonrasına hazırlık
Çalışmada başarılı olma bağlamında “Müşteri Odaklılık” ve “Saygı” öne çıkan 2 boyut olmuş. Ayrıca “Sonuç odaklılık / Başarıyı ödüllendirme” ve “İcra / Organizasyonel Mükemmellik” ise göreli olarak daha az başarılı olduğu belirtilen kültürel boyutlar olarak görülmekteymiş.
Genel sıralamada ilk düzinede yer alan şirketler şöyle:
Koç Holding / İş Bankası / Trendyol / Vodafone / Arçelik / Migros / Garanti BBVA / Sabancı Holding / Unilever / CCI- Coca Cola İçecek / Eczacıbaşı Holding / Yıldız Holding
Koç Holding tüm boyutlarda ilk 3’te yer almış. Arçelik, Migros ve CCI-Coca Cola İçecek ve İş Bankası 10 boyutun önemli bölümünde bulunmalarıyla dikkat çekmiş. Çeşitlilik açısından Google’ın ikinci sırada yer aldığı gözüküyor. İş Bankası’nın da “Şeffaf ve Etik Yönetim” ve “Saygı” boyutlarında ikinci sıraya yükseldiğini de belirtelim.
SONSÖZ
Kültür stratejisi çalışanların gelişmesi, hedeflere ulaşması ve sonuçları elde etmesi için bir ortam yaratır.
(*): Meraklısı için harika bir kitap: Kurum Kültürü, Optimist Yayınları, 2021.