TÜİK'in sepetine votkayı kim koydu?
Ülkede yazacak bir şey bulamayan resmi istatistik kurumu TÜİK'e sallıyor. Her yıl yapılan rutin madde sepeti güncellemesi sonrası yine tartışmalar çıktı.
TÜİK ne yaptı?
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) çalışmaları kapsamında hanelerin güncel tüketim yapısını yansıtmak için bir ürünü sepetten çıkardı.
Hangi ürün? Deri ve suni deri çocuk ayakkabısı. Spor ayakkabılar o kadar revaçta ki artık çocuğuna deri ayakkabı alan var mıdır bilemedim. Bu bakımdan TÜİK'in yaptığı gayet makul. Zaten sepette çocuk ayakkabısı, botu vs. duruyor.
Bunun dışında sepete üç yeni ürün eklendi; votka, kadın montu, düğün salonu kirası. Herhalde mont ve salon kirasına kimse söz edemez. Malum oteller zaten ateş pahalı. Ülkem insanının alayı düğün salonlarında evleniyor. Mont deseniz özellikle kaban yerine kaz tüyü tarzı şişme olanlar moda.
Fakat votka benim de dikkatimi çekti.
İTHALAT YÜZDE 65 ARTTI
TÜİK neden votkayı sepete aldı diye merak ederken aklıma birden Rusların, Ukrayna operasyonu sonrası Türkiye'de artan konut alımları geldi. TÜİK veri tabanına baktığımda operasyonun başladığı Şubat 2022 sonrası dönemde aynı yılın nisan ayı itibarıyla Rusların konut alımları aylık bazda neredeyse üç katına çıkıyor. Nisan 2022 ve Nisan 2023 dönemi Rusların aldığı konut sayısı 18 bin 693 adet. Bundan önceki bir yılda satılan konut sayısı 5 bin 976 adet. Artış yüzde 212. Rus vatandaşları Türkiye'den geçen sekiz yılda 50 bine yakın konut satın aldı. Geçen yıl 6.3 milyon Rus da ülkemize tatile geldi. Malum o coğrafyada votka milli içki gibi bir şey. Bizde rakı ne ise Ruslar'da votka o. Bu bakımdan ülkede artan Rus nüfus yoğunluğu tüketimi artırmış olabilir. Bir de dış ticaret verilerine göz attığımda geçen yıl 2 milyon 442 bin litre votka ithal edildiğini ve 17 milyon 274 bin dolar ödendiğini gördüm. Verilere göre 2023'te 811 bin litre ile İsveç, 703 bin litre Polonya, 451 bin litre de İtalya'dan alındı. İtalyan votkasının litresi 5.6 dolar. İsveç votkası 5.5 dolar. Polonya votkası litrede 7.1 dolar. 2022'de 2.2 milyon litre votka ithal edildi. 2021'de ise ithalat 1.6 milyon litre idi. 2020'de 1.2 milyonken 2019'da 1.14 milyon litre kadardı. 2022-2023 döneminde ile 2020-2021'i kıyasladığımızda votka ithalatı yüzde 65 arttı. Esasen votka ithalatındaki artışla Rusların ülkemizden konut alımlarının artması paralel seyretmiş.
UYDUR UYDUR YAZ
Gelelim diğer konuya. Ben gazeteciliğe başladığım yıllarda da TÜİK'in sepeti çok konuşulurdu. Yine konuşuluyor. İşte sepette eşek yuları vs. var denirdi. O dönem açar TÜİK veri setinden hangi maddeler var bakardık. Güncel sepetteki maddeler de zaten açıklanıyor. Buna rağmen uydurup uydurup yazanlar var. Oysa güncel manada tüketim harcamalarına konu olan bütün maddeler TÜİK'in sepetinde yer alıyor. Spekülasyon konusu yapılan ürünlerin hiçbiri TÜİK sepetinde yok.
Bunun dışında TÜİK 2023 yılında takip ettiği 895 madde çeşidini sayısı 2024'te 913'e çıkarmış. Çünkü sepette 406 madde var ama benzer ürünler de izleniyor. Diğer yandan ana harcama grupları itibarıyla en fazla dikkat çeken ağırlık değişimi yüzde 15.08’den yüzde 17.35’e yükselen ulaştırma oldu. Otomobil satışlarının geçen yıl milyon adedi aşarak rekor kırdığını bu noktada not edelim. Haliyle hane bütçelerinde otomotiv harcamaları fiyatları itibarıyla da daha fazla yer edince TÜİK bunu görmezden gelmedi.
KONUTTA FATURA ZAFİYETİ
En fazla ağırlık düşüşü ise konutta oldu. 2023 yılında yüzde 14.12’den yüzde 16.62’ye çıkan grubun ağırlığı bu sefer 2024 için yüzde 14.2 olarak belirlendi. Sebebi ise; 2023 yılı boyunca hiç fiyat artışı olmayıp aksine fiyatında indirime gidilen elektriğin hane halkı toplam tüketimi içindeki payın düşmesi. Karadeniz gazı sayesinde doğalgazda da yapılan mayıs ayı için bir ay, takip eden aylarda 25 m3 ücretsiz uygulama da bu maddenin ağırlığının düşmesine yol açtı. Çünkü konut deyince sadece ev fiyatı değil barınma masrafları söz konusu. Öte yandan ev fiyatları malum geçen dönemde çok arttı. Şimdi sadece TÜİK değil konut piyasası görünümünü takip eden diğer çalışmalardan da izlendiği üzere fiyat artışları durulmaya başladı. Zaten ortada satılacak yeni konut da pek yok. Bu fiyatlardan hele ki kredi faizleri bu seviyedeyken vatandaşın ev alabilecek gücü de yok.