‘Ücret-fiyat sarmalı’nın ideolojik sis perdesi
Ücretlerdeki 'aşırı' artışlar enflasyonun yükselmesine ve dolayısıyla ekonomilerin ücret-fiyat sarmalına girmesine yol açar mı? 1865 yılında Uluslararası İşçi Birliği'nde Marx, IWMA Konsey üyesi Thomas Weston ile bunu tartışmıştı. Marangoz sendikasının lideri olan Weston, ücretlerin artırılmasını istemenin boşuna olduğunu, çünkü bunun sonucunda işverenlerin karlarını korumak için fiyatları artıracağını ve böylece enflasyonun satın alma gücünü hızla tüketeceğini; reel ücretlerin durgunlaşacağını ve ücret-fiyat sarmalı nedeniyle işçilerin başa döneceğini savunuyordu.
DEĞER, FİYAT VE KÂR
Marx, Weston'ın argümanına sert bir şekilde yanıt verdi. Sonunda “Değer, Fiyat ve Kâr” adlı bir broşür olarak yayınlanan yanıtı temelde şu şekildeydi: Birincisi, "ücret artışları genellikle önceki fiyat artışlarının izinde gerçekleşir." Bu, işçilerin daha yüksek ücretler için 'aşırı' ve gerçekçi olmayan talepleri nedeniyle değil, bir geriden gelme tepkisidir. İkincisi, enflasyonun yükselmesine neden olan şey ücret artışları değildir. Marx'a göre fiyat değişimlerini etkileyen başka pek çok şey vardır: "üretim miktarı [büyüme oranları], emeğin üretici güçleri [verimlilik artışı], paranın değeri [para arzı artışı], piyasa fiyatlarındaki dalgalanmalar [fiyat belirleme] ve endüstriyel döngünün farklı aşamaları" [patlama veya çöküş].
İDEOLOJİK SİS PERDESİ
Dahası, "Ücret oranındaki genel bir artış, genel kâr oranının düşmesine yol açacak, ancak metaların fiyatlarını etkilemeyecektir." Başka bir deyişle, ücretlerdeki artışların gelirden kâra giden payı düşürme ve dolayısıyla sermayenin kârlılığını azaltma olasılığı çok daha yüksektir. Kapitalistlerin ve onların ekonomist ödül avcılarının ücret artışlarına karşı çıkmalarının nedeni de budur. Ücret-fiyat sarmalı olduğu ve ücret artışlarının fiyat artışlarına neden olduğu iddiası, kârlılığı korumaya yönelik ideolojik bir sis perdesidir.
Marx haklı mıydı? Evet, modern ana akım iktisat 'aşırı' ücret artışlarının yükselen enflasyona neden olacağını ve bir ücret-fiyat sarmalı yaratacağını iddia etmeye devam etmiştir. Mevcut enflasyon yükselişinde de benzer bir görüşü ele alalım. İngiltere Merkez Bankası Başkanı Andrew Bailey, son açıklamasında şöyle diyor: "Kimsenin maaşına zam yapılmasın demiyorum, beni yanlış anlamayın. Ama şunu söylüyorum, ücret pazarlıklarında kısıtlama görmemiz gerekiyor, aksi takdirde kontrolden çıkacaktır".
IMF, ‘SARMALI’ YALANLIYOR
Bu düpedüz yanlıştır. Bu hafta IMF, Bailey’i yalanlayan ücret ve fiyat artışlarının hareketine ilişkin kapsamlı bir veri analizi derledi. IMF "ücret-fiyat spiralinin ampirik bir tanımını oluşturarak ve bunu gelişmiş ekonomiler arasında 1960'lara kadar uzanan geçmiş dönemlere ait ekonomiler arası bir veri tabanına uygulayarak bu soruları ele alıyor." Yani 60 yılı aşkın bir süredir ve pek çok ülkede.
IMF ne bulmuştur? "En azından fiyat ve ücretlerde sürekli bir hızlanma olarak tanımlanan ücret-fiyat sarmallarına yakın geçmişteki tarihsel kayıtlarda rastlamak zordur. Fiyat ve ücretlerin hızlandığı 1960'lara kadar uzanan 79 dönemden sadece küçük bir kısmında sekiz çeyrek sonra daha fazla hızlanma görülmüştür. Dahası, reel ücretlerin önemli ölçüde düştüğü günümüze benzer dönemlere bakıldığında sürekli ücret-fiyat ivmesi bulmak daha da zordur. Bu durumlarda nominal ücretler, reel ücret kayıplarını kısmen telafi etmek için enflasyonu yakalama eğilimi göstermiş ve büyüme oranları ilk hızlanmadan öncekinden daha yüksek bir seviyede istikrar kazanma eğiliminde olmuştur. Ücret artış oranları nihayetinde gözlenen enflasyon ve işgücü piyasası sıkılığı ile tutarlı olmuştur. Bu mekanizma, ücret-fiyat spirali olarak nitelendirilebilecek kalıcı hızlanma dinamiklerine yol açmamış gibi görünmektedir."
RAPOR, MARX’I DOĞRULUYOR
Dahası da var: "Ücret-fiyat sarmalını, art arda dört çeyrekten en az üçünde tüketici fiyatlarının hızlandığı ve nominal ücretlerin arttığı bir dönem olarak tanımlıyoruz." Ve IMF şu tespitte bulunuyor: "Belki de şaşırtıcı bir şekilde, bu tür dönemlerin yalnızca küçük bir azınlığını ücretlerde ve fiyatlarda sürekli hızlanma izlemiştir. Bunun yerine, enflasyon ve nominal ücret artışı istikrar kazanma eğilimi göstermiş ve reel ücret artışı büyük ölçüde değişmemiştir. Ücret Phillips eğrisi kullanılarak ücret dinamiklerinin ayrıştırılması, nominal ücret artışının normalde gözlemlenen enflasyon ve işgücü piyasası sıkılığı ile tutarlı seviyelerde istikrar kazandığını göstermektedir. Reel ücretlerin düştüğü ve işgücü piyasalarının sıkılaştığı son dönemdeki örüntüyü taklit eden dönemlere odaklanıldığında, düşen enflasyon ve nominal ücret artışları bunu takip etme eğiliminde olmuş ve böylece reel ücretlerin arayı kapatmasına izin vermiştir."
IMF ne sonuca varıyor? "Nominal ücretlerdeki hızlanmanın mutlaka bir ücret-fiyat sarmalının başladığına dair bir işaret olarak görülmemesi gerektiği sonucuna varıyoruz." Enflasyonist dönemlerde ücretler sadece fiyatları yakalamaya çalışır. Ancak o zaman bile, ücret artışları ücret fiyat sarmallarına neden olmaz. Böylece Marx'ın görüşü doğrulanır.
ALMAN İŞÇİLERİN TOPLU SÖZLEŞMESİ
Bunun hemen kanıtlanmasını istiyorsanız, Alman imalat işverenleri ile Almanya'nın en büyük sendikası IG Metall arasında bu hafta imzalanan ücret anlaşmasını ele alın. İşçiler, şu anda yüzde 11,6 ile 70 yılın en yüksek seviyesinde olan Almanya enflasyon oranının çok altında ücret artışları alacak, gelecek yıl yüzde 5,2 ve 2024'te yüzde 3,3 zam alacak, ayrıca iki adet 1.500 avroluk toplu ödeme alacaklar. Commerzbank baş ekonomisti Jörg Krämer, sendikalar ve işverenlerin "enerji ithalatı maliyetlerindeki keskin artışın neden olduğu gelir kayıplarıyla nasıl başa çıkacakları konusunda bir uzlaşma bulduklarını" söyledi. "Ben buna henüz bir ücret-fiyat sarmalı demezdim." diye de ekledi. Gerçekten de öyle, zira Almanya'daki en iyi örgütlenmiş işçiler bile önümüzdeki iki yıl boyunca satın alma güçlerindeki azalmaları kabul etmek zorunda kalacaklar.
GÖZLERİ ÜCRETLERDE
IMF analizi, daha önce yapılan pek çok başka ampirik çalışmayı doğrulamaktadır. Gerçekten de tüm büyük ekonomilerde ücretlerin GSYİH içindeki payı 1980'lerden bu yana düşmektedir. Bunun yerine kar payı yükselmiştir. Ve 2019'a kadar olan dönemde enflasyon oranları yılda %2-3'ten fazla olmamıştır.
Ayrıca, ücretler, fiyatlar ve işsizlikteki değişimler arasında ters bir korelasyon olmadığı görülmektedir. Bu ilişkiyi iddia eden klasik Keynesyen Phillips eğrisinin yanlış olduğu gösterilmiştir. Nitekim bu durum, işsizlik ve fiyatların birlikte yükseldiği 1970'lerde kaydedilmiştir. Ve en son ampirik tahminler Phillips eğrisinin genel olarak düz olduğunu göstermektedir. Başka bir deyişle, ücretler, fiyatlar ve işsizlik arasında bir korelasyon yoktur. Yani, ücret-fiyat sarmalı da yoktur.
Ücret-fiyat sarmalını çürüten bu kanıtlara rağmen, ana akım ekonomi ve resmi makamlar bunun sürekli enflasyon için kilit risk olduğunu iddia etmeye devam etmektedir. Bunu yapmalarının nedeni, kapitalizmin ekonomik ödül savaşçılarının ücret artışlarının enflasyona neden olduğuna inanmaları değildir. Bunun nedeni, kârları korumak ve sürdürmek için yükselen enflasyon karşısında 'ücretlerin kısıtlanmasını' istemeleridir. Bu amaçla, önümüzdeki yıl içinde ekonomileri çöküşe sürükleyecek olan merkez bankası faiz artışlarını destekliyorlar.
NEOLİBERAL REÇETE DEVREDE
ABD Merkez Bankası Başkanı Jay Powell'ın dediği gibi: "Prensipte... talebi ılımlı hale getirerek... ekonomiyi yavaşlatmak, resesyona sokmak ve işsizliği ciddi ölçüde arttırmak zorunda kalmadan ücretleri aşağı çekebilir ve enflasyonu düşürebiliriz. Yani buna giden bir yol var." Keynesyen guru ve FT köşe yazarı Martin Wolf daha da açık bir şekilde talepte bulundu: "[Merkez bankacılarının] yapması gereken şey, enflasyon beklentilerini istikrarsızlaştıracak bir ücret-fiyat spiralini önlemektir. Bunu başarmak için para politikası yeterince sıkı olmalıdır. Başka bir deyişle, işgücü piyasasında bir miktar gevşeklik yaratmalı/korumalıdır.”
Dolayısıyla faiz artırımlarının asıl amacı ücret-fiyat sarmalını durdurmak değil, işsizliği artırmak ve emeğin pazarlık gücünü zayıflatmaktır. 1980'lerde İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher'ın baş ekonomi danışmanı olan Alan Budd'ın yorumu aklıma geliyor: "Asıl politika kararlarını verenler arasında... enflasyonu düşürmenin doğru yolunun bu olduğuna bir an bile inanmayanlar olmuş olabilir. Ancak [monetarizmin] işsizliği artırmanın çok ama çok iyi bir yolu olduğunu ve işsizliği artırmanın işçi sınıfının gücünü azaltmanın son derece arzu edilir bir yolu olduğunu gördüler."