Var olmak

İtiraf edeyim İlhan Tarus’u ben de biraz geç tanıdım; okuyacağım yazarlar arasında ona sıra geç geldi. Neden onu geç okuduğumu anlayabilsem, sanki bu değerli yazarın zamanında neden ilgi görmediğini de anlayacağım. Sağlığında önemi yeterince anlaşılamayan yazarlardan biri de odur. Var Olmak, 1957 yılında Varlık Yayınevi gibi iyi bir yayınevince basılmıştı. Aynı yıllarda Demokrat Parti’nin yayın organı Zafer gazetesinde yazmış olmasının da bir payı olabilir mi acaba bu ilgisizlikte? Bir dışlanmışlık yaşadığından söz edilir hep. Öfkeli, zor bir insandı belki de… TDK üyeliğine iki kez başvurduğu halde kabul edilmemiş. Var Olmak’ın güzel bir roman olduğunu yıllar önce bir sohbet sırasında Feyzi Tuna’dan dinlemiştim. Sanırım filme çekmeyi de düşünüyordu. Kitabı okuyunca gerçekten beğendim, Yeşilçam’da Feyzi Tuna gibi sayıları az da olsa edebiyatı iyi bilen yönetmenler olduğuna da inandım.

Kurtuluş Savaşı, henüz dumanlarının tüttüğü yıllardan başlanarak epeyce romanın konusu oldu. Yakup Kadri, Halide Edip, daha yakın yıllarda Kemal Tahir, Tarık Buğra, İlhan Selçuk, Talip Apaydın gibi yazarlarbu kutsal savaşı yazdılar. Var Olmak, Kuvayı Milliyecileri arkadan vurmak isteyen Anzavur Paşa’yı anlatır.

O dönemi anlatan romanlar içinde farklı bir romandır Var Olmak…

Neden farklı?

Kutsal bir savaşın kahramanlarını yazarlar ister istemez biraz yüceltirler. Düşman olabildiğince kötülenir; dost olanlar, bu savaşa destek verenler övülür. Onlar içimizden biri gibi anlatılamazlar pek. Yani az ya da çok hamaset girer işin içine. İlhan Tarus aşırı yergiden ya da aşırı övgüden kaçınmış, hamasetten, kuru sözlerden, büyük laflardan uzak tutmuş kendini. Romanın bir yerinde şu tümcesiyle sanki sanat anlayışının da ipuçlarını verir bize: “Büyük kelimeler olmasaydı insanlık daha çok ilerlerdi.” (s. 165) O “büyük kelimeler” edebiyatın da düşmanıdır, bunu iyi bilir Tarus.

Var Olmak’ta iki önemli kahraman görüyoruz. Biri Anzavur Paşa, öteki ilçenin (Biga) Reji Müdürü Hamdi Bey…

Halife’ye sıkı sıkı bağlı olan Anzavur Paşa’nın silahlı adamlar besliyor, Kara Hasan gibi de bir eşkıyanın koruyucusu…

Hamdi Bey’in de “kolcu” dedikleri silahlı adamlar var arkasında. Kasabada ikisi de farklı eğilimde iki ayrı güç, iki ayrı lider. Aralarındaki güç yarışı, iktidar kavgası zaman zaman kendini belli eder, onların ne zaman kapışacakları romana güçlü bir gerilim katar. Karışık bir cinayet vb. bazı olaylardan sonra uzlaşmaları iyice zorlaşır. İki kahramanın da insani özelliklerini çok iyi gözlemlerle ustaca anlatıyor Tarus. Bu iki lideri, çarpışmak üzere olan iki testi gibi yaklaştırır birbirine; ikisinin de bazen olağanüstü ince, bazen sert, kılıç gibi keskin sözlerini, kendini beğenmiş hallerini aynı mesafeden güzel anlatır yazar. Karşılıklı konuşmalar çok başarılı tiyatro sahnelerinde az bulunur. İşgal yıllarında Damat Ferit hükümetinin azalan etkisini, Anadolu’da Kuvayı Milliyecilerin örgütlenmesini küçük bir kasaba koşulları içinde yazar çok ustaca anlatıyor.

İlginç kadınlarla karşılaşırız Var Olmak’ta. Anzavur Paşa’nın sapkın kızı Leyla modern Batılı romanlarda bile az karşımıza çıkacak bir kadın tipidir. Çarşafın altında iri bir balık gibi hoş betimlenir. Hamdi Bey’in karısı Naciye Hanım ve ev işlerine yardıma gelen Seher romanın çok canlı, inandırıcı anlatılan kadın karakterlerindendir.

Hamdi Bey’in alaycı, zeki kişiliği, yurtseverliği, dürüstlüğü anlatılırken, kadın düşkünlüğü de onun kişiliğinin âdeta doğal bir parçası gibi işlenir.

Var Olmak, İlhan Tarus’un Kurtuluş Savaşı üçlüsünün ilk romanı. Hükümet Meydanı, Vatan Tutkusu aynı romanın devamı olarak yazıldı. Aslında yazar bir altılı yapmak istiyordu ancak ömrü yetmedi, hatta Vatan Tutkusu matbaadan çıkmadan vefat etmişti.

h2o Kitap yayınevi yazarın yukarıda andığım kitapları dışında size önereceğim Kasabanın Ruhu, Uzun Atlama gibi daha başka kitaplarını da edebiyat dünyasına kazandırdı. Kasabanın Ruhu, bizde kasaba üzerine yazılmış en başarılı bir iki romandan biridir.

Belki de en güzeli… Bu romanı da okuyun. Yayınevinin Tarus’un bütün eserlerini basacak olması kutlanacak bir yayıncılık hizmetidir.