Zam zincirini kırıp enflasyonu düşürecek

Ülkemizde enflasyonun belli bir seviyenin altına çekilememesinin bir nedeni de tedarik zincirinin çok parçalı yapısı. Merkez Bankası uzmanları 2017 yılında Merkez'in Güncesi blog sitesinde yayınlanan “Yaş sebze – meyve tedarik zincirinde fiyat oluşumu” başlıklı araştırmada konuya dikkat çekmişlerdi. O günden bu güne sadece bir “Hal Yasası” çıksın sloganından öte gidilemedi.

Esasen teknoloji ve lojistiğin gelişip entegre olması sayesinde bu çok katmanlı tedarik yapısına ve bunun getirdiği katlamalı fiyat etkisini çözüm bulunabilirdi ki bulan da oldu. Bugünkü köşemde Giresunlu iş insanı Sezgin Şener'in girişiminden söz edeceğim.

Baktığımızda Merkez Bankası'nın tespitinde sadece yaş sebze ve meyve ele alınmış ancak bu hazır gıda başta olmak üzere diğer ürünlerde de aşağı yukarı benzer. Fabrikadan çıkan ürün ana dağıtımcıya geliyor. Oradan ara dağıtımcıya veya toptancı haline geliyor. Oradan da nihai dağıtımcı eliyle bakkala uzanıyor. Şayet büyükşehirlerde ise bu yol daha kısa olabiliyor. Ancak kırsalda yukarıda aktardığım sistem işliyor.

Zincir marketler ise hem büyük miktarlarda alım yaptıklarından hem de doğrudan ana dağıtımcılarla çalıştıklarından fabrika – ana dağıtımcı/distribütör/zincir market modeli işliyor. Bu sayede dev zincirler ve indirim marketler hem büyük miktarda alım yaparak indirim sağlıyor hem de diğer aracıları aradan çıkararak malı uygun fiyata geçiyor. Bakkal ve yerel marketler bu yüzden onlarla yarışamaz hale geliyor. Bakkal amca pahalı kalıyor. Elbette indirim marketlerin ve zincirlerin raf bedeli vs. gibi dayatmalarını da unutmamak lazım.

BAKKAL AMCA NE YAPSIN?

Daha önce distribütörlük ve indirim market işleri de yapmış olan Giresunlu iş insanı Sezgin Şener, baba mesleği de pazarcılık olduğundan bütün bu birikimi teknoloji ile birleştiren bir girişimi hayata geçirmiş.

Geçen günlerde ofisinde sohbet ettiğimiz Şener, 2018’den beri küçük esnafı ihtiyacı olan binlerce çeşit ürün ile çok kısa zamanda, iade garantili ve aracısız olarak buluşturan ToptanTR.com'u kurduklarını söyledi. Kasım 2023'den itibaren ise ToptanTR Pazaryeri devreye aldıklarını belirten Sezgin Şener, sistemi şöyle özetledi:

“Tüketiciler olarak bizlerin kullandığı pazaryerleri gibi ancak son tüketici yerine işletmelere daha ziyade esnafa yönelik bir pazaryeri kurduk. Siz üretici olarak ürünlerinizi sanal dükkanlarada listeliyorsunuz. Mahalle bakkalı, semt marketi, nalburu, eczanesi, züccaciye dükkanı, kırtasiyecisi vs. kaydolup girip toptan mal çekebiliyor. Üretici ile satıcı doğrudan irtibat kurduğu gibi lojistik de kargo ile yapıldığından tek aracılı işlem yürüyor.”

HEP Mİ ARACILAR SUÇLU?

Bakkal amcanın istifade edebileceği toptan e-pazaryeri sayesinde aracılar ortadan kalkınca enflasyonda atalet yaratan parçalı tedarik sistemi de ortadan kalkmış oluyor. Sürekli aracılar suçlanıyor. Sezgin Şener burada sistemde sorun olduğunu tekil örnekler dışında kimsenin çıkarcı davranmadığını belirtiyor.

Unutmamak lazım Türkiye yüzde 4-6 enflasyon dönemleri yaşadı o zaman da aracılar vardı. Maliyetlerin hızla arttığı dönemde tedarik yapısı parçalı olunca katlamalı etki yaptığını not edelim. Nedir? Fabrikanın elektriğine, işçi ücretine, suyuna, kirasına zam geliyor da aracıların gelmiyor mu? Distribütör de çalışanına yılda iki zam yaptı. Akaryakıta yüklü zamlar gelince, araç fiyatları pahalanınca o da bunu fiyatlara yansıttı.

Toptancı halinde de benzer maliyetler çıktı. Diğer ara ve küçük aracılar da aynısını yaşadı. Zam üstüne zam binince tarlada veya fabrikada 2 TL olan ürün bakkalda 8-10 TL oluverdi. İşte bunu çözmenin yolu artık önceki yüzyıldan kalma parçalı tedarik modelini teknolojinin de yardımı ile devreden çıkarmak.

Temu kalkıp Çin'de fabrikada üretilen ürünü oradaki satış fiyatına buraya getirebiliyorsa biz niye Tuzla'da fabrikada üretilen ürünü Levent'teki bakkala 5 katı fiyata getiriyoruz diye sormak lazım! İşte Sezgin Şener bunu sormuş ve bir çözüm getirmiş.

TAHSİLAT SORUNU YAŞANMIYOR

Elbette müteahhit iş insanı Ali Ağaoğlu'nun deyişi ile “Türkiye'de iş yapanı pek sevmezler.” Sezgin Şener de daha önceki işlerinde maalesef bazı rakiplerin ezici faaliyetlerine maruz kaldığından bu kez yoğurdu üfleyerek yiyor. Bu noktada bir sorumlu vatandaş olarak ToptanTR Pazaryeri'ne kamu sahip çıkmalı, esnafı korumak için bu sistemi desteklemesi lazım diyorum. Ve sözü Sezgin Şener'e bırakıyorum:

“ToptanTR.com üzerinde yapılan işlemlerde para ödenmiş oluyor. Burada banka ilave taksit, kredi opsiyonlarımız var. Perakendeciyi de bu ek ödeme opsiyonlarından faydalandırıyoruz. Perakendeci de rahatça ek ödeme opsiyonlarıyla mal alabiliyor. Üreticinin de para garantisi var. Yani ‘malı sattım parası gelecek mi gelmeyecek mi’ sorunu yaşanmıyor.

"Üreticilerden doğrudan mal alamayan bakkalı, tekel bayini, kuaförü, kuruyemişçiyi aracılara mahkûm olmaktan kurtardık. Giresun’un Tirebolu ilçesinin Yayla köyündeki Bakkal Hüseyin amca ya da Şırnak Silopi’deki Eczacı Ece hanım normal şartlarda direkt olarak üreticiden mal alamadıkları için aracıların yüksek fiyatlarına mahkum oluyorlardı.

"Şimdi küçük esnaf ihtiyacı olan yüz binlerce çeşit ürünü çok kısa zamanda ve iade garantili olarak ToptanTR.com üzerinden temin edebiliyor. Bu sayede mahalle esnafı mahallelerindeki zincir marketlerle de rekabet eder boyuta geliyor.”

ÜRETİCİ MALINI DÖKMESİN SATABİLSİN

Kurdukları sistem konusunda esnafa eğitim verdiklerini de anlatan Sezgin Şener, bugüne kadar 100 binin üzerinde esnafın ToptanTR üzerinden tedarik yaptığını ve bu sayının yıl sonu 250 binlere ulaşacağını da sözlerine ekledi. “Bir banka gelip bizimle bağlantı kursa harikalar yaratır.” diyen Şener, tarladaki üreticinin domatesini dökmek yerine arabası varsa ToptanTR Pazaryeri'nden en azından yakın yerlere ürününü satabileceğini de kaydetti.

Şener, ayrıca mevcut ekonomik koşullar yüzünden aracıların da küçülmeye gittiğini ifade etti. Genel anlamda piyasada tahsilat sorunu ve çeklerin ödenmeme sorununun arttığını da belirten Şener, mevcut koşulların devam etmesi halinde birçok işletmenin istihdam azaltmaya gideceğini tedarikçilerden öğrendiklerini anlattı.