Mustafa Pamukoğlu

Her zorluğun sonunda doğan bir ışık vardır

Siyaseti, siyasetçileri, TV programlarını, sosyal medyada kasırga haline gelen hakaretleri, sokağı, nefreti, vicdansızlığı, sevgisizliği gördükçe içimizden bir şeyler kopuyor. Eğer sevgi yoksa ekonomi tıkırında olsa ne olmazsa ne? İnsanlar birbirinden uzaklaşmışsa ve devlete güven kalmamışsa neyi analiz edeceğiz de sonuçlara varacak ve önerilerde bulunacağız. Bu nedenle bugün içimizden ekonomi yazmak gelmedi. Bir çağrı yapmak istiyoruz, kendimize, size, bize, onlara.

***

Çarpan etkisi

Hazine ve Maliye Bakanı korona destekleri “çarpan etkisi” ile 600 milyar liranın üstüne çıktı, deyince vatandaş soruyor neyle neyi çarptı da bu rakam doğdu? Yıldırım çarpması mı, yarattığı etkinin parasal ifadesi mi, korona çarpması mı bu pek anlaşılmadı. Hele Meclis kürsüsünde bir milletvekili çarpma ve bölme işlemi yapınca şu çarpanın ne olduğunu anlamak farz oldu.

İlginizi çekmezse bu kısmı atlayabilirsiniz. Ancak şunu sadece biliniz ki ekonomik olayların çarpan etkisi onun tüm etkilerinden daha büyük olabilir. Örneğin taşıtlar üzerindeki KDV’nin geçici olarak düşürülmesi sonucunda ilk satın alınan araba sayısının olası kümülatif etkisi toplam etkiden daha fazla olabilir.

İslam ekonomisi nereden çıktı şimdi?

Şunu kabul etmek gerekir ki Cumhurbaşkanı siyaset dâhisi. Süleyman Demirel’i kat be kat aştı. Ülkenin içinde bulunduğu büyük ekonomik ve sağlık krizi içinde öyle gündemler oluşturmayı başarıyor ki neredeyse insanlar tüm dertlerini unutup bu gündeme yoğunlaşıyor. Şimdi de İslam ekonomisini uygulayacağız diye bir cümle ortaya attı; artık bunun etrafında döneceğiz.

Öncelikle şunu belirtelim: Hz. Muhammed sonraları İslam fıkıhını oluşturmuş olan şer'i emirlerinde insanları ilgilendiren hukuki ve ekonomik konulara derinden girmiştir.

Hz. Ali’nin Mısır Valisine mektubu-2

Mektuba kaldığı yerden devam ediyoruz.

“Orduna, Allah Resulü ve senin imamın için en fazla nasihat edenleri komutan seç.

Hz. Ali’nin Mısır Valisine mektubu-1

Günümüzde politikacılarımıza, bizi yönetenlere tarihten örnekler veriyoruz, olmuyor. Bilim, adalet, demokrasi, vicdan, hoşgörü, sevgi diyoruz yine olmuyor. Yani boşa koyuyoruz olmuyor, doluya koyuyoruz olmuyor. O zaman dedik ki acaba tüm siyasetçilerimizin ve yöneticilerimizin itiraz edemeyecekleri bir kanaldan sevgi, vicdan ve adalet çağrısı yapsak nasıl olur? Bu nedenle büyük bir metin olan dördüncü halife Hz. Ali’nin ordu komutanlarından olan Eşter en-Neha-î'yi Mısır’a vali olarak atadığında göreve başlamadan önce nasihat şeklinde yazdığı mektubun işe yarayacağını umut ederek ve belki kalplere giden bir yol olur diyerek bu mektubu dikkatlerinize sunuyoruz. Eminiz bu mektubu bilmeyen çok azdır. Ama tekrar tekrar okumakta fayda var.

“Bil ki ey Malik!

Ayasofya ile uğraşmayın!

Bazı eserler vardır ki hangi ülke topraklarında olursa olsun dünyaya mal olmuştur. Tüm dünya insanlarının o eserde hakkı vardır. Ayasofya da onlardan biridir. Şimdilerde Ayasofya’nın yeniden ibadete açılması veya mevcut durumunun bozulmasına yol açacak tasarruflar dile getirilmektedir.

Thomas Jefferson’un Amerika’sına neler oluyor?

1776 yılında bir ihtilal (bir devletin siyasal, toplumsal ve ekonomik yapısını kökünden değiştirmek ereğiyle girişilen silahlı halk hareketi) ile kurulan Birleşik Amerika bugünlerde insanlık dışı ırk ayırımcılığa, George Floyd cinayetine ve izleyen isyan dalgalarına baktığımızda gördüğümüz ve tanık olduğumuz çok şey Fransız filozofu Raymond Aron’un dediği şu sözlere uymuyor: “Bir ihtilalin ve hükümet darbesinin düşünülemeyeceği tek ülke Birleşik Amerika’dır. Çünkü hiçbir Avrupa ülkesi basına, Amerika’nın basına sağladığı özgürlüğü vermemiştir. Hiçbir Avrupa ülkesi kanunları, insanların, hâkimlerin ve hükümetlerin üstünde tutmaz. Siyasi ve sosyal konuların böylesine derin köklü meşruiyetlere dayandığı başka bir ülke gösterilemez.”

Tutuklu ikilemi oyunu

Matematikçi Albert W. Tucker tarafından kuramlaştırılan tutuklu ikilemi oyununu tam da oynama zamanı.

Oyuna esas örnek olay şu: iki suçlu bir hırsızlık suçundan yakalanır ve polisin elinde onları suçlayacak yeteri kadar kanıt yoktur. İki şüpheli birbirinden ayrılır ve onlara aynı teklif sunulur. Teklifler çeşitlidir.

Keynes’e mi dönmek yoksa yeni bir sistem mi? -2

Korona sonrası kapitalizm çöküyor mu, konulu yazımızın ikinci bölümünde Keynesçi politikalar mı yoksa sosyalizmin gelirin dağıtılması ile ilgili politikalarını kapitalizmin özel girişimci gelir yaratıcı politikaları ile birleştiren yeni bir karma ekonomik sistem mi gündeme gelecek, sorusuna cevap aramaya çalışacağız.

21. yüzyılın en iyi ekonomisti kabul edilen John Maynard Keynes’in (1883-1946) makroekonominin yaratıcısı olarak tek cümlede özetleyebileceğimiz görüşü şu idi: “Bireyler için iyi olan bir şey ekonominin tümü için iyi olmayabilir.”

Kâğıt üzerinde kalan Anayasa

Korona ile ekonomik kriz derinleştikçe alınan ve alınmayan veya alınamayan tedbirler ile yapılan ve yapılmayan veya yapılamayan reformları Anayasamızla bir karşılaştıralım istedik.

Ekonomi ve sosyal haklar ile ilgili bazı hükümleri uygulamalarla karşılaştırdığımızda sözün bittiği yerde olduğumuz düşüncesindeyiz.

Küresel kapitalizm tükeniyor mu? -1

Korona sonrası yeni bir dünya düzeninin geleceğini beklenirken 1990’da perdeyi kapatan sosyalizmden sonra şimdi de kapitalizmin çökeceği, küreselleşmenin gerileyeceği ve emperyalizminin sonunun yakın olduğunu ileri süren görüşler ile küresel kapitalizmin çökmeyeceği, sosyal devlet-refah devleti politikaları ve karma ekonomik modelle sistemin ehlileştirileceğine inanan görüşler sıklıkla konuşulur hale geldi.

Ekonomik sistemler yüzyıllardır bu alanda çalışma yapmış düşünürlerin büyük çalışmaları ve dünya çapında yürütülen tartışmalar ve uygulamalar ile şekillenmektedir.

İş Bankası’ndaki Atatürk’ün hisseleri kamulaştırılamaz

İktidar yıllardır Türkiye İş Bankası’ndaki Atatürk’ün kendi gelirleri ile ortak olduğu vasiyet yoluyla kurucusu olduğu partiye ve temettü gelirlerini (kar payları) Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu’na bağışladığı hisselere göz koymuş durumda.

Oysa bu hisselerin CHP açısından hiçbir ekonomik bir değeri yok. Bu hisseler CHP tarafından seçilmiş dört yönetim kurulu üyesi tarafından temsil edilmektedir. Yönetim Kurulu 11 kişi olup CHP’yi temsil eden üyelerin alınacak kararlarda görüş alışverişte bulunma etkisinden başka hiçbir etkisi yoktur.

Dolar tahtından indirilebilecek mi? (Final)

İlk üç yazımızda 1946 yılında başlayan yeni uluslararası para sistemini ve doların tek para sistemi olmasını ve günümüze gelinceye kadar küresel kapitalizm içinde doların ve diğer para birimlerinin inişleri ve çıkışlarını irdelemiştik. Bugün ki yazımızda doların gelecekte ne durumda olacağı, doların gücünü kaybedip kaybetmeyeceği, kaybederse ne kadar kaybedeceği hususunda kendi görüşlerimizi sizlere aktaracağız.

ABD’nin sömürü silahı olarak kullanıp haksız kazanç (senyoraj) sağladığı dolardan çoğu ülke illallah etmiş durumda.

Dolar tahtından indirilebilecek mi? -2

Dolar 1945’den sonra uluslararası para birimi oldu ve azaldığı söylense de rezerv para olarak gücünü koruyor. Ancak korona salgını sonrası değişecek dünyada ve ekonomi sistemleri içinde en fazla gündemde olacak konu doların egemenliğinin azalma sürecine gireceği ve belli bir süre sonunda doların tek güç olarak ortadan kalkacağı iddiaları ve bu konuda gösterilecek çabalar olacak.

Doların gücünün nasıl bir değişim göstereceğini bilimsel yaklaşımla analiz etmek için bugün itibariyle doların neden güçlü olduğunu ve bunu sağlayan verilerin ne olduğunu gözden geçirmek şart. Çünkü bu verileri dikkate almadan yapılacak hesap ve tahminler gerçekçi bir zemine oturmaz.

Dolar tahtından indirilebilir mi? -1

Doğu Perinçek, geçen salı “Dolar saltanatı yıkılıyor” başlıklı yazısında ABD’nin ekonomik gücünü giderek kaybettiğini, askeri güç bakımından da son bölgesel savaşlarda hep yenilerek tartışmalı duruma geldiğini öngörerek doların saltanatının yıkılacağı kanaatini belirtmişti. Doların tahakkümünün yıkılması hususu öteden beri kendisinin dile getirdiği bir konu.

Bu görüş iddialı bir görüş mü? Yoksa tartışılabilir gerçekçilikte mi? Biz de bu yazıdan yola çıkarak doların tahtından indirilip indirilemeyeceğini, indirilemezse bile gücünü kaybedip kaybetmeyeceğini, avronun dolara karşı üstün hale gelip gelemeyeceği, doların uluslararası para birimi olmaktan çıkarsa yerine hangi sistem koyulabileceğini, Çin ekonomik anlamda güçlenirken Yuan doları alt edebilir mi, herkes kendi parası ile dış ticaretini yapabilir ve borç alabilir mi, sorularına genel çerçevede yanıt bulmaya çalışacağız.

Yeni küreselleşme nasıl olacak?

Korona sonrası küresel kapitalizmin daha önce yaşadığı finans krizlerinden farklı olarak dünyayı ve ulusları şok eden bir görünmez mikrobun hangi krizlere yol açacağını önceki üç yazımızda açıklamaya çalışmıştık.

Küresel kapitalizm 1970’lerden itibaren özellikle 1990’lardan sonra ciddi finans krizleri yaşadı. Her krizde iktisadi kuramlar yeniden tartışıldı ve krizin nedenleri ve sonuçları ciddi analizlere tabi tutuldu. Her defasında bir çözüm bulundu. Tabi yaşanan krizler ve sonuçlarının dünyanın hangi ülkelerin ve topluluklarının zararına veya daha güçlü ifade ile yıkımına sebep olduğunu burada tartışmayacağız. Daha çok korona sonrası küresel kapitalizmin nereye evirileceği ve küreselleşmenin sonunun gelip gelmediğini analiz etmek istiyoruz.