Denkleştirmenin hukukiliği

* 11 aydır özel bir şirkette reyon görevlisi olarak, 09.30-18.00/13.00-21.30 saatleri arasında iki vardiya olarak haftada 6 gün çalışmaktayım. İşyerimde denkleştirme uygulanmaktadır. Günde 1 saat mola hakkımız olmasına rağmen, 30 dakika olarak kullandırılmakta, kalan 30 dakika ise fazla çalışma olarak sayılmamaktadır. 1 saat mola kullanırsam, bu 1 saatin dışında insani temel ihtiyaçlarımı gideremeyeceğim ve telefonumun elimden alınacağı söylenmekte. Bazen 1 tam gün çalışma yapmam istenmekte. Böyle günlerde çalışma saatleri 09.30-21.30 arasıdır ve 45 dakika mola verilmektedir. Fazla çalışılan saatler daha sonra denkleştirilerek verilmektedir. Ayrıca kendi görevimin dışında kasiyerlik de yaptırılmakta; fakat kasiyerlere ödenen kasa avansı bana ödenmemektedir. Kasada eksik çıkınca da benden istenmekte. Bazen uzak bir yere sürülebileceğim ve kabul etmezsem sözleşmemin feshedilebileceği söylenmektedir. Bahsettiğim iş hayatımla ilgili olarak şunları sormak istiyorum:
-Mola sürelerimde çalıştığım 30 dakikaları geriye dönük isteyebilir miyim? 1 saat mola kullandığımda bahsettikleri şeyleri uygulamaya hakları var mı?
-Tam gün çalışma yaptığım zaman veya biriken saatlerimi 1 saate 1 buçuk saat şeklinde alabilir miyim?
-Kendi görevimin dışındaki işlerde çalıştırılabilir ve sorumluluklarından mesul sayılır mıyım?
-Beni kendi isteğim dışında uzak mesafeye sürebilirler mi?
Önceki yazımızda okurumuzun sorusunu ara dinlenme süreleri bakımından ele almıştık. Bugün ise fazla çalışma ve denkleştirme hususlarını aydınlatmaya çalışacağız. 4857 sayılı İş Kanunu işçinin çalışma süresini hafta bazında düzenlemiştir. Buna göre haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Haftada 45 saati aşan çalışmalar ise fazla çalışma sayılır.
Haftalık normal çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine eşit olarak dağıtılır. Örneğin haftanın 5 günü çalışan bir işçinin haftalık çalışma süresi 45 saat ise günlük çalışma süresi en çok 9 saattir. Kural budur. Denkleştirme bu kuralın istisnasıdır. İşçi ve işverenin anlaşması koşulu ile haftalık normal çalışma süresi çalışma günlerine günde 11 saati aşmamak üzere değişik şekilde dağıtılabilir.
Denkleştirme uygulaması normalde 2 aylık süre için yapılır. 2 aylık denkleştirme süresi toplu iş sözleşmesi ile 4 aya çıkarılabilir.(*) Her iki durumda da ortalama haftalık çalışma süresi 45 saati aşamaz.
Denkleştirme dönemlerinde işçinin haftalık çalışma süresi normal haftalık çalışma süresini aşabilir. Normalde haftalık çalışma süresi aşıldığında fazla çalışma süresi olarak nitelendirdiğimiz süreler bu sefer fazla çalışma sayılmaz ve dolayısıyla zamlı ücrete tabi olmaz. İşçi denkleştirme uygulamasının yasal olup olmadığı şu 3 ölçüte göre belirlenir:
1- İşçi ve işveren arasında işyerinde denkleştirme uygulaması yapılacağına ilişkin bir anlaşma olmalıdır.
2-Günlük çalışma süresi 11 saati aşmamalıdır.
3-Denkleştirme süresi içindeki ortalama haftalık çalışma süresi 45 saati aşmamalıdır.
Bu ölçütlerin dışında bir denkleştirme uygulaması, fazla çalışma ve zamlı ücret olgusunu beraberinde getirecektir.
İşveren, yasal çerçevede bir denkleştirme uygulamıyor ve işçiye fazla çalışma ücretini de ödemiyorsa, işçi iş sözleşmesini ücretinin ödenmediği gerekçesi ile haklı olarak feshedebilir. Bu durumda işçinin işverene ihbar öneli vermesine gerek yoktur. Derhal işyerinden ayrılabilir. Tabii bunun için işverene noter kanalı ile yazılı bildirimde bulunması gerekir.
Çarşamba günü okurumuzun kendisine iş tanımı dışında bir görev verilip verilemeyeceği ve başka bir yerde çalışmaya zorlanıp zorlanamayacağına ilişkin son sorularını yanıtlamaya çalışacağız.
(*) Turizm sektöründe normal denkleştirme süresi olan 4 ay toplu iş sözleşmeleri ile 6 aya kadar çıkarılabilir.