10 maddede Şanghay İşbirliği Örgütü

1- Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) temeli 1995 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında Rusya ile Çin arasında birbirlerine düşman olmadıklarını askeri güvence altına alan anlaşmalarla atılmaya başlandı.

2- 1996 yılında, Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan üye ülkeler arasında güvenin arttırılması, sınır bölgelerinin silahsızlandırılması ve bölgesel işbirliğinin teşvik edilmesi amacıyla ‘Şanghay Beşlisi’ni oluşturdu.

3- 2001 yılında Özbekistan çekimser tavrından vazgeçerek bu uluslararası oluşuma katılma kararı aldı. Örgüt resmen 15 Haziran 2001’de kuruldu. Örgütün merkezi Çin’deki Şanghay şehri seçildiği için adı da Şanghay İşbirliği Örgütü oldu.

4- Söz konusu örgüt ekonomik ilişkilerden daha çok katılımcı ülkelere bağımsızlık ve egemenliklerinin dıştan müdahalelerle zedelenmemesi güvencesini vermeyi amaçlıyor. Ancak ŞİÖ’ye askeri ittifak demek de doğru değil. Günümüzde ŞİÖ tam üyesi 6 ülke arasında NATO’da olduğu gibi “Herhangi bir üyeye saldırı, diğerlerine de saldırı anlamına gelir” türünden bağlayıcı anlaşmaları bulunmuyor.

5- ŞİÖ yılda bir kez üye ülke liderleri düzeyinde zirve düzenleyerek etki bölgesindeki güvenlik durumunu ele alıyor. 24 Haziran 2017 Taşkent zirvesinde Hindistan ve Pakistan örgüte kabul edildi. Katılım sürecinin ardından 2017 Astana zirvesinde tam üye olmaları bekleniyor.

6- ŞİÖ ülkelerinin toplam nüfusu dünya nüfusunun neredeyse yarısı kadar. 3 milyar 40 milyon kişi.

7- Özellikle ‘Arap Baharı’ süreci sonrasında ağırlıklı olarak Asya olmak üzere başka ülkeler de ŞİÖ’nün kapısını çalmaya başladı. Günümüzde Moğolistan, İran, Afganistan ve Beyaz Rusya gözlemci statüsüyle örgüte kabul edilmeyi bekliyor. İran’ın da 2017 yılında ŞİÖ’ye kabul edilebileceği konuşuluyor.

8- Türkiye, şimdilik ŞİÖ giriş kapısına çok uzak. ‘Diyalog Ortaklığı’ statüsüne sahip. Bu statü, ‘gözlemci statüden’ bir alt seviye. Türkiye’nin yanı sıra bu statüdeki ülkeler Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal ve Sri Lanka.

9- Rus basınına Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamalarıyla ilgili görüş belirten Rusya’daki uzmanlar ise “Türkiye şimdiki NATO üyesi statüsüyle ŞİÖ üyesi olamaz. Bir dizi hukuki çelişkiler ortaya çıkar. Ankara gerçekten ŞİÖ’ye katılmayı düşünüyor ise önce NATO’dan çıkması gerek. Ayrıca ŞİÖ, AB gibi ekonomik ağırlıklı örgüt değil. Dolayısıyla bu ikisi birbirinin muadili sayılmaz. ŞİÖ daha ziyade güvenlik örgütü. AB ise ekonomik ağırlıklı çalışan birlik”.

10- Türkiye’nin yakın gelecekte ŞİÖ üyesi olabilmesi için ayrıca tüm üye ülkelerin başvuruyu kabul etmesi gerekiyor. Avrasya bölgesinden Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan gibi ülkeler sıcak baksa bile, Çin’in Türkiye üyeliği ile ilgili birtakım çekinceleri bulunduğu dile getiriliyor. Çin’in çekincelerinin başında Uygur problemi yer alıyor.