2022’de çiftçinin gündemi girdi maliyetleri oldu: Ter dökenler hakkını istiyor

SİBEL KOÇ GÜVEN

Cumhuriyet ‘Üretim ekonomisi’ dedi, üreticiyi, köylüyü ‘milletin efendisi’ ilan etti. 80’den sonra uygulanan ekonomi politikaları ise üreticiyi kambur ilan ederek, ülkeyi üretimden kopardı, ithalata yönlendirdi. Üretmeyen, dışarıdan alan, üretimi merkeze koymayan politikaların da sonuna gelindi.

2022 yılında üretici de tüketici de bu politikaların sonucu zor günler geçirdi. Girdi maliyetlerindeki artış yüzde 100’leri aştı, market raflarındaki etiketler daha da yükseldi. Raf fiyatlarını düşürmek için birçok adım atıldı. Gıda Komitesi, Fiyat İstikrar Komitesi kuruldu, Rekabet Kurumu devreye girdi, marketlere, piliç eti üreten firmalara, gübre üreticilerine cezalar kesildi. Gıda ürünlerinde KDV yüzde 1’e indirildi, ihracat engellendi, birçok üründe gümrük vergileri sıfırlandı, çiğ süt fiyatı sabit tutuldu. Tarım Kredi Kooperatiflerinin market sayısı artırıldı, üreticilere sözleşmeli üretim yaptırıldı.

Sorunun kaynağının tarlada olduğu bilinmesine rağmen atılan bazı yanlış adımlar ise üretimi düşürerek, sorunu daha da büyüttü.

GÜBRE VE MAZOT EN BÜYÜK SORUN OLDU

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’nun kasım ayına ilişkin verilerine göre tarım ürünleri üretici fiyat endeksi bir önceki yılın aralık ayına göre yüzde 139,49, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 169,45 arttı. Ekim ayı tarımsal girdi fiyat endeksine göre ise gübredeki fiyat artışı bir yılda yüzde 226,63, enerji ve yağlarda fiyat artışı yüzde 193,88, hayvan yemindeki artış yüzde 145,46, tarımsal ilaçlardaki fiyat artışı yüzde 110,51, tohum ve fidedeki fiyat artışı ise yüzde 100’e dayandı.

Üretici fiyatlarında görülen artışlar, girdi fiyatlarının yüksekliği sebebiyle artan maliyetlerden kaynaklandı. Tüketicinin tarım ürünlerine ödediği fiyatlardaki artış, üretici ile market arasındaki fark nedeniyle gerçekleşti. Çözüm, üretim maliyetlerini düşürerek çiftçiyi desteklemek, dışa bağımlılıktan ve ithalattan kurtularak üretimi artırmak. En önemlisi de tarladan sofraya kadar olan süreci doğru yönetmek. 

TAHIL ÜRÜNLERİNDE ARTIŞ

TÜİK’in açıkladığı 2022 yılı bitkisel üretim miktarlarına göre tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerde (yem bitkileri hariç) yüzde 14,6 oranında artış oldu. Tahıl ürünleri üretim miktarları 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 21,3 oranında artarak yaklaşık 38,7 milyon ton olarak gerçekleşti. Bir önceki yıla göre, buğday üretimi yüzde 11,9 oranında artarak 19,8 milyon ton, mısır üretimi yüzde 25,9 oranında artarak 8,5 milyon ton, arpa üretimi yüzde 47,8 oranında artarak 8,5 milyon ton ton oldu.

Baklagiller grubunda, nohut yüzde 22,1 oranında artarak 580 bin ton, kuru fasulye yüzde 11,5 oranında azalarak 270 bin ton, kırmızı mercimek yüzde 75,4 oranında artarak 400 bin ton üretildi. Şeker pancarı üretimi ise yüzde 6,9 oranında artarak 19 milyon ton olarak gerçekleşti.

AYÇİÇEĞİ EKİM ALANLARI ARTTI

2022 yılında ayçiçeği üretimi yüzde 5,6 oranında artarak yaklaşık 2,6 milyon ton oldu. Bu yıl çiftçi fiyatlaması büyük önemdeydi. Trakya Birlik, yüzde 40 yağlı baz ürün için ton başına 12 bin lira avans ödemesi yapılması kararı verdi. Önceki yıllarda ayçiçeği alım fiyatı, buğday fiyatı arasındaki pariteye göre belirleniyordu. Bu sene buğday alım fiyatı, devletin verdiği alım primi ile birlikte 7 bin 450 lira. Ayçiçeğinin fiyatı da en az kilogramda 15 lira olmalıydı. Gümrük vergisinin sıfır olması ve tahıl koridorunun işlerlik kazanmasıyla fiyatlar serbest piyasada düştü. Üreticiler, TMO’nun buğday ve arpa alımında uyguladığı alım primi modelinin ayçiçeğinde de uygulanmasını istedi.

YER FISTIĞI ÜRETİMİ AZALDI

Türkiye’nin yer fıstığı ihtiyacının yüzde 60’ının karşılandığı Adana’da 2021 yılında 270 bin dönüm yer fıstığı ekildi, bu yıl ise rakam 110 bin dönüme düştü. Önceki yıl zarar eden çiftçi, bu yıl fıstık ekmedi, ekimlerde yüzde 60 azalma gerçekleşti.

SÜT ÜRETİCİSİ ZARAR ETTİ

Enflasyon artmasın diye çiğ süt fiyatları baskılandı. Mayıs’ta Ulusal Süt Konseyi (USK) tarafından fiyat, 7.5 lira olarak belirlendi. 1 kg çiğ sütün üreticiye maliyeti ise haziranda 7.41 lira oldu. Konseyin fiyatı artırmaması nedeniyle üretici, maliyetleri fiyata yansıtamadı ama marketler misli misli fiyat artırdı. Küçük aile işletmeleri kapandı, üretim azaldı. Fabrikalar tedarik sıkıntısı yaşayınca üreticiyle masaya oturdu. Üretici, fiyatı sahada belirlemeye başladı. Bu arada USK, ekimde yeniden toplanarak fiyatı 8.5 liraya çıkardı. Yılın son aylarında marketlerdeki süt ürünleri fiyatları daha da arttı. Üretici ise artışın sorumlusunun girdi maliyetleri olduğunu belirtti, peynir, yağ, yoğurt fiyatlarının düşürülmesinin tek yolunun yem fiyatlarını düşürmekten geçtiğini anlattı. TÜİK’e göre inek sütü miktarı, ekimde yüzde 9,6 düştü.

1 MİLYON HAYVAN KESİME GİTTİ

Araziden “Yeme para yetiştiremiyoruz” feryadı geldi. Sadece süt hayvancılığında değil besicilik yapanlar da aynı şikâyeti dile getirdi. Zarar eden ve hayvanını besleyemeyen üretici, hayvanlarını kesime gönderdi. Tüketici ise “et, süt, peynir alamıyorum” diye şikâyet etti. Türkiye Ziraat Odaları Birliği tarafından yapılan açıklamaya göre en az 1 milyon başa yakın damızlık anaç hayvan kesime gitti.

PAMUKTA ÜRETİM ARTTI FİYATLAR DÜŞTÜ

Yaklaşık 2 milyon 600 bin ton kütlü pamuk üretiminin gerçekleştiği Türkiye'de, iplik sanayisinin kullanımı için 1 milyon tondan fazla lif pamuk rekoltesi bekleniyor. Ürettiğinden fazlasını ithal eden Türkiye, bu yıl ekim alanlarını ve üretimi yüzde 30 oranında artırdı. Fiyatlar 12 liraya kadar düştü. Pamuğun üreticiye maliyeti ise 15 lira. Çiftçinin kazanabilmesi için pamuğu en az 24 liradan satabilmesi gerekiyordu. Devlet primi artırmadı, ithalatı durdurmadı, birlikleri desteklemedi, piyasayı dengeleyemedi. Üretimin büyük bölümünün yapıldığı Şanlıurfa’da, Çukurova’da ve Söke’de çiftçiler, yıl boyu pamuk fiyatının yükselmesini bekledi. 

Toprak ve Mahsulleri Ofisi’nin Kasım 2022 Saha Araştırma Raporu’na göre ülke genelinde pamuk, yağlık ayçiçeği ve haşhaş ekili alanların azalacağı ve bu alanların büyük kısmına buğday ve arpa ekildiği/ekileceği öngörülüyor.

SOFRALIK ZEYTİNDE DÜNYA LİDERİ OLDUK

Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi tarafından yapılan rekolte tahminine göre bu yıl zeytin üretimindeki artış yüzde 71,2 olarak tahmin edildi. Sonuçlara göre Türkiye, 421 bin ton zeytinyağı üretimi ile İspanya’dan sonra dünyada ikinci sıraya yükseldi. Sofralık zeytinde ise 735 bin ton üretimle İspanya ve Mısır’ı geride bırakarak liderliğe yükseldi.

TARIM KANUNU DEĞİŞİYOR

Yılın son günlerinde Tarım Kanunu’nda ve bazı kanunlarda değişiklik öngören torba yasa gündeme geldi. Yasaya göre çiftçi üretim için bakanlıktan izin alacak. İzin almayanlara ceza verilecek. İki yıl ekilmeyen arazileri, Bakanlık başkasına kiralayacak. Sözleşmeli üretime de şartlar getirilecek.

HÜRRİYET KÖYLÜLERİ TOPRAK MÜCADELESİ VERİYOR

Bursa’nın Karacabey ilçesine bağlı Hürriyet köylüleri, tapulu arazilerinin Bütünşehir yasasıyla Karacabey Belediyesi tarafından satılmasına karşı mücadele başlattı. 1951 yılında aldıkları çiftliği, el birliğiyle, yoksullukla, alın teriyle köy haline getiren Hürriyet sakinleri, topraklarını korumak için ellerinde tapularıyla çalmadık kapı bırakmadılar. Açtıkları davalar sürüyor, ülkeyi yönetenlere dertlerini anlatmaya çalışıyorlar.

BİNLERCE ARICI DOLANDIRILDI

Binlerce arıcı, Tarım, Hayvancılık ve Arıcılık Dayanışma Federasyonu (TAHAP) Genel Başkanı Mustafa Sarıoğlu tarafından dolandırıldı. Türkiye’nin dört bir yanından arıcılar, kış beslemesi için federasyona paralarını yatırdılar, aylarca şeker beklediler. Verilen sözlere rağmen ne şeker geldi ne de para iadeleri yapıldı. Arıcılar en sonunda Vatan Partisi’ne başvurdu. Diyarbakır, Siverek, Adana, Mersin, Balıkesir, Hatay, Kastamonu’da yapılan eylemlerin ardından Ankara’da TAHAP Genel Merkezi önünde Vatan Partisi Genel Saymanı Yıldırım Gencer ve arıcılar ortak açıklama yaptı. Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Ayhan Oğan ve Ak Parti milletvekilleri, Sarıoğlu’nu ‘nitelikli dolandırıcı’ diye niteledi. Arıcıların, Sarıoğlu hakkında açtıkları davalar sürüyor.

KAYSERİ ŞEKER ÇİFTÇİLERİN ÜYELİK KAYITLARINI SİLDİ 

Kayseri Pancar Ekicileri Kooperatifinin 31 Ağustos 2022 tarihinde yapılan Mali Genel Kuruluna 7 gün kala, kooperatife üye 78 bin çiftçiden 49 bininin üyelikleri silindi. Kurul, çiftçilerin büyük bir kısmı salona giremeden apar topar yapıldı. Çiftçiler, ‘yasal zemin oluşmadı’ diyerek genel kurulun iptali için dava açtı. Genel kurulun ardından 60’a yakın işçinin de iş akitleri feshedildi. İşçilerin ve çiftçilerin açtıkları davalar sürüyor. Vatan Partisi Genel Sekreteri Özgür Bursalı, çiftçiler ve işçilerle birlikte Kayseri’de basın toplantısı düzenledi. Bursalı, fabrika yönetimine “Derhal bu kanunsuz kararlardan geri dönün.” çağrısı yaptı. 

ÇAY KANUNU MECLİS’TE

Üreticinin yıllardır beklediği Çay Kanunu Taslağı, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne sunuldu. Üreticinin beklediği en kritik maddenin kanunda yer almaması, tepkilere neden oldu. Çay üreticileri, özel sektörün açıklanan yaş çay taban fiyatının altında alım yapabilmesinin önüne geçilmesini istiyordu. Meclis’e sunulan teklife göre ise alım fiyatı, Ulusal Çay Konseyi tarafından belirlenecek. Üretici ise fiyatı, ÇAYKUR aracılığıyla devletin açıklamasını istiyor, özel sektörün fiyatı aşağı çekmesini istemiyor. Üretici temsilcilerinin itirazı sonucu Ak Parti Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı, teklifte değişiklik işareti verdi. Bu arada Vatan Partisi tarafından Rize’de Çayda Üretim Devrimi Kurultayı düzenlendi. Üretici temsilcileri ve üreticiler, kurultayda taleplerini bir kez daha yinelediler.