Tarladan markete domates! Fiyatları kim artırıyor?

Habertürk yazarı Kemal Öztürk, Antalya'da seralara giderek tarladan markete domatesin fiyat serüvenini kaleme aldı. Tarlada 5 markette 25 sözleri gerçek mi? İşte tüm detaylar...

Öztürk: Tarım Bakanlığı yetkilileri Türkiye’deki sebze üretiminde kullanılan tohumların % 50’sinin yerli olduğunu söylese de, burada bölgenin en büyük fide üreticisi olan Erdal Kaya, kullandıkları tohumların % 80’inin ithal tohum olduğunu söylüyor.

Türkiye’nin her yerine sebze fidesi yetiştiren Erdal Kaya, modern tesislerini gezdirirken fide ekiminin ne kadar hassas, kritik ve zor bir uğraş olduğunu da anlatıyor bana:

Kaya özetle şunları söyledi:

200-300 kişinin çalıştığı bir fide üretim merkezinde üretilen fidelerin yüzde 80'i ithal.  Dolar ile alınan tohumlar kısa vadede ödenirken satarken 1 yıla varan vadelerle satılıyor. Geçen yıldan bugüne ise domateste tohuma gelen zam yüzde 60'a yakın. 

Buna ek olarak zam gelen diğer kalemler şu şekilde:

Gübre % 300

Kömür % 300

Sanayi elektiriği %92 

İşçilik % 50

Plastik % 300

Kaya'ya göre; kâr etmek değil ayakta kalmaya çaba sarf ediliyor. Bu durumun ne kadar süreceği ise bilinmiyor. Yine Kaya, geçen yıl 4 TL'ye sattığı domatesin fidesini şimdilerde 8-8,50 TL civarında satıyor.

Öztürk'ün yazısında üreticilere de yer veriyor. Üretici İzzet Boztepe özetle şunları söylüyor:

"Bizim en büyük maliyet girdilerimiz gübre, seramızı ısıttığımız kömür, elektrik, işçilik. Artık zamları takip edemiyoruz. Ama geçen senden bu yana zamlar %150 ile % 200 arasında neredeyse. Ama biz domatesi toplayıp satarken aynı oranda zam yapamıyoruz.”

Yazıda markete gelmeden önceki üretici komisyoncusu ise kendilerine haksızlık edildiğini ifade ediyor. Üretici komisyoncusu Fahri Duran ise şu ifadeleri kullanıyor:

“Üretici komisyoncusu” ile “sermaye komisyoncusu”nu birbirinden ayırmak gerek. Üretici komisyoncusu artık kredi alamayan çitçiye ekim öncesi seralarında kullandığı naylon, demir, gübre vb. girdilerini finanse etmek için önceden para veriyor. 

Çiftçi bu parayla üretimi sağlıyor. Sonra domatesi toplayıp hale getiriyor ve kendini finanse eden komisyoncuya teslim ediyor. “Biz aslında üreticiyi finanse ediyoruz. Yıl içinde para lazım olduğunda, başka sorunları olduğunda bunları biz çözüyoruz. Ürün o gün halde-arz talebe göre kaça fiyatlandıysa biz o fiyattan satıyoruz. Fiyatı piyasa belirliyor yani, biz değil. Sattığımız fiyatın içinden % 8 komisyon kendimize alıyoruz, % 2 stopaj, % 1 Hal rüsumu masraf olarak kesiliyor. Yani toplam satılan üründen % 12.49 kesintisi yapılıyor ve gerisini çiftçiye veriyoruz. Yani 10 TL'ye satılan domates fiyatına dahil bu komisyon. 

Burada, 'Komisyoncu fiyatı arttırıyor' lafları son derece yanlış. Zaten kimi kast ettikleri de belli değil. Kast ettikleri bizim gibi üretici komisyoncusuysa durumumuz ortada. Aldığımız komisyon da resmi rakam ve hepsinin vergisini ödüyoruz. Biz çiftçinin üretimini finans edip, malını uygun fiyata satmasını sağlıyoruz." 

HALDE DURUM NASIL?

Bayrampaşa Hali Dernek Başkanı Numan Dayan sattığı domatesin sonraki aşamasını şöyle anlatıyor:

“Bizden 13.50’ye domatesi alan Nişantaşı’ndaki manav başka bir fiyat, Esenler'deki pazarcı başka bir fiyat, Üsküdar’daki küçük market başka bir fiyat koyar. Çünkü hepsinin maliyet girdileri, müşteri profilleri farklı farklı. Bunun hesaplamasını yapamıyoruz. Ancak yuvarlak olarak şöyle diyebiliriz, bizden çıkan bir domates ortalama % 30-60 arası kâr konularak tüketiciye satılıyor“

MARKET, MANAVDAKİ FİYAT

Öztürk'ün yazısının ilgili bölümü şu şekilde devam ediyor:

"Üsküdar’daki küçük bir marketin sahibi şöyle diyor: “Halden buraya kadar nakliye, işçilik ücreti ekleniyor. Sonra bu ürünleri ayıkladığımızda % 25 civarında fire çıkıyor. Bunu göz önüne aldığınızda aslında kâr marjımız o kadar yüksek değildir.”

ZAM ORANI YÜZDE KAÇ?

Nihai sonuçta fiyatların yüzde 80-100 arasında zamlandığını söyleyen Öztürk konuyu şu şekilde özetliyor:

"İstanbul’daki tüketici Demre’de 10 TL’ye satılan domatesi 18-22 TL arasında alıyor. Yani % 80-100 arasında zamlanmış oluyor. 19 Şubat 2022 tarihinde Antalya halinde kalitesine göre en ucuz domates 10 TL en pahalısı 15 TL olarak satıldı. Bunu üretici sattı. Yani öyle tarlada 2 TL’ye domates bulunmuyor."