Kayın kelimesinin anlamı nereden geliyor? Kelime kökenine dair iddialar doğru mu?

Türk Dili birçok dille etkileşim içine girmiş tarihsel bir dil.

Türk dilinin tarihsel özelliklerinden kaynaklanan kendine ait kelimeleri mevcut.

Kayın kelimesi de bunlardan biri.

Sosyal medya platformlarında paylaşım yapan bazı hesaplar 'kayın' kelimesinin kökeninin Kayın ağacına dayandığı iddia ettiler. 

Yapılan paylaşımların yüksek etkileşimler alması, iddiaların doğruluğunu tespit etmek isteyen kullanıcılar tarafından merak konusu oldu. 

Yapılan araştırmalar sonucunda 'Kayın' kelimesinin Kayın ağacına dayandığı iddiasının doğru olmadığı tespit edildi. 

Türk mitolojisinin en önemli sembollerinden biri olan kayın ağacının diğer kayınlarla birleşici ve kaynayıcı yapısı kayın sözcüğünün kökeni değil. “Kayın” sözcüğü “kadın” sözcüğüne dayanmaktadır. Eski kaynaklarda “kadın” olarak geçen sözcük d>y değişimiyle “kayın” hâlini almıştır. 

Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Kültüründe Sembollerin Dili isimli çalışmadan çıkarılan sonuçlara göre “Kayın ağacı”ndan hareketle akrabalık ilişkilerine isimlendirme yapılmış değil, “kayın” için doğurganlığından hareketle “kadın” adlandırılması yapıldığı, kayın ağacının bütün insanlığın atası olan kadın anayı da içerisinde sakladığı düşünülmektedir.

Kaşgarlı Mahmud tarafından 1072’de kaleme alınan Dìvanu Lugati’t-Türk’te kadın sözcüğü için “kayın, dünür, hısım” anlamlarının kullanılması da önemli bir veri.

Günümüzde de sözlüklerde “kayın” sözcüğünün, bitki ve akrabalık ilişkisi üzerinden 2 farklı anlamı aktarılmaktadır. Kayın sözcüğünün aynı adlı ağacın birleşici ve kaynaşıcı özelliğine bir atıf görülememektedir.

Türk Dil Kurumu (TDK) Büyük Türkçe Sözlük’te kayının farklı anlamları şöyle yer almıştı: 

* Kayıngillerin örnek bitkisi olan, 30-40 metre boyunda, 2 metre çapında, kışın yapraklarını döken, kerestesi beyaz ve değerli olan bir orman ağacı (Fagus orientalis).

* Kadın veya kocaya göre birbirlerinin erkek kardeşi, kayınbirader, ini

Kütahya Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ayşe Nur Sır Dündar, “Türkiye Türkçesinde Kayın Akrabalığı Merkezli Aile İlişkileri İle İlgili Kavramlar” başlıklı makalesinde kayın sözcüğünün kökenine dair sunduğu açıklamada "Yenisey yazıtlarında kadın “kayınbirader” şeklinde kullanıldığı tespit edilmiştir" diye yazdı.

Kayın sözcüğünün Arapça “kaim” yani “yerine geçen” kelimesinden geldiği, örneğin “kaynana” sözcüğünün aslında “annenin yerine geçen” anlamındaki “kaim ana” olduğu da ileri sürülmektedir.

Örneğin, İsmet Zeki Eyüboğlu’nun Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü’nde  kayınbaba, kayınbirader, kayınço kelimeleri için bu yönde bir açıklama sunuyor.

Ancak, yukarıda aktarılan atıflar göz önünde bulundurulduğunda hısım anlamını haiz kayın sözcüğünün Arapça kaim sözcüğünden kaynaklanmadığı anlaşılıyor. Kayın, bütün Türk dillerinde yaygın ve eski bir kelimedir.