Saati böyle çiziyorsanız dikkat! Demansın teşhisinde en etkili ve pratik yöntem saat çizmek...

Bilişsel gerileme üzerine araştırmalar yapan Meksikalı nörolog Dr. Jesus Ramirez-Bermudez demansın erken belirtilerini tespit etmek için 'saat çizme testi'nin etkili bir yöntem olduğunu söylüyor.

Saat çizme testi (Clock Drawing Test, CDT), özellikle nörolojik bozuklukların ve bilişsel işlev bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan basit ama etkili bir testtir. Bu test, genellikle demans, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı ve diğer bilişsel gerileme durumlarının taranmasında kullanılır.

İlk kez 1953 yılında Gordon ve McCarthy tarafından kullanılmıştır. Ancak testin yaygın olarak nörolojik ve psikiyatrik değerlendirmelerde kullanılmaya başlanması, özellikle 1980'lerde olmuştur.

Test için bir kişinin boş bir kâğıda bir saat kadranı çizmesi gerekiyor. Kişinin çizdiği dairenin içine 1’den 12’ye kadar tüm sayıları yerleştirmeleri, istenilen saate göre (örneğin 11'i 10 geçiyor) akrep ve yelkovanı çizmesi istenir.

Bu görev, hastanın saat kadranının neye benzediğini hatırlamasına dayanır. ‘Yürütücü işlev’ olarak bilinen ve görevleri nasıl planladığımızı, organize ettiğimizi ve tamamladığımızı içeren bir beceriyi ölçen bir testtir. Yürütme işlevi, demans geliştiğinde ilk olarak bocalamaya başlayan bilişsel becerilerden biridir.  

NHS tarafından onlarca yıldır kullanılan bu saat üzerinde eğri bir daire ve yanlış yerleştirilmiş rakamlar hastalığın erken belirtilerini gösterebilir. 

Test, katılımcının; saat çemberini ne kadar iyi çizdiği, sayıları doğru yere çizdiği, saate iki ibre çizdiği ve ibrenin istenilen saati doğru göstermesi gibi birçok kriterin her biri için bir puan verilerek puanlandırılır. 

Eğer kişi saati doğru çizmekte zorlanıyorlarsa, bir hekiminden daha fazla tavsiye almaları gerekir. Test sayesinde bilgi sahibi olunan alanlar şu şekildedir:

1. Bilişsel Fonksiyonlar (Zihinsel İşlevler):

Saatin doğru şekilde çizilebilmesi, verilen saati doğru şekilde yerleştirmek ve sayıları doğru sırayla çizmek zaman ve mekân algısının bir göstergesidir. 

 2. İşlem Hızı ve Konsantrasyon:

Test, kişinin hızla ve doğru bir şekilde görevleri yerine getirme yeteneğini değerlendirir.
Konsantrasyon eksikliği, hatalar ve dağınıklıkla kendini gösterebilir. 

3. Motor Beceri ve Koordinasyon:

Saat çizme sırasında kişinin motor becerileri de değerlendirilir. Çizim hataları, ince motor becerilerin zayıf olduğuna işaret edebilir.

4. Planlama ve Organizasyon Becerileri:

Saati doğru şekilde yerleştirme ve saat dilimlerinin doğru şekilde çizilmesi, kişinin planlama ve organizasyon yeteneklerini gösterir. 

5. Uzamsal Algılama (Mekân Algısı):

Saati doğru şekilde yerleştirmek, bir kişinin uzamsal ilişkileri anlamasıyla ilgilidir. Eğer rakamlar ve akrep/yelkovan yanlış konumlandırılırsa, bu uzamsal algılama sorunlarını gösterebilir. 

6. Bellek:
Zaman kavramı ve saatin doğru çizilmesi, kısa ve uzun vadeli bellekle ilişkilidir. Bu test, kişinin zamanla ilgili bilgi hatırlama becerisini de ölçer.