Türkiye'nin ilk koalisyon hükümeti

Türkiye’de 1960 askeri darbesi ile başlayan ve sonraki dönemlerde de kendisini “düzenin koruyucu ve kurtarıcısı” olarak tanımlayan ordunun gerçekleştirdiği darbelerle birçok hükümet değişiklikleri yaşandı. Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümeti, İsmet İnönü'nün başbakanlığında CHP ile AP arasında kuruldu.

TÜRKİYE KOALİSYON İLE TANIŞTI

27 Mayıs darbesinin ardından Milli Birlik Komitesi, 15 Ekim 1961’deki seçimlere kadar 17 ay çalıştı.

CHP, AP, Yeni Türkiye Partisi (YTP) ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) arasında geçen seçim yarışında dört partiden hiçbiri Millet Meclisi’nde salt çoğunluğa erişemedi. Seçimlerin ardından Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, İnönü’ye hükümeti kurma görevini verdi. 

Hükümeti kurma görevi İsmet İnönü için oldukça zordu. Çünkü Meclis’te sandalyesi bulunan hiçbir parti, İnönü yönetiminde çalışmaya sıcak bakmıyordu İnönü, koalisyon ortaklığını AP’ye önerdi. AP, uzun tartışmalardan sonra biraz da Genel Başkan Ragıp Gümüşpala’nın çabalarıyla öneriyi kabul etti.

İlk bakışta Adalet Partisi adına handikap gibi görünen bu ortaklık, beklendiği gibi AP’nin aleyhine değil, lehine sonuç verdi ve parti o dönemin etkin çevrelerinde prestij kazandı.

İnönü “İnkılâp Hükümeti” olarak nitelendirdiği Birinci Koalisyon Hükümeti’ni, “Karma hükümet, memlekette demokratik rejimin tam manasıyla bir vasıta olarak işleyecek durumda ve kudrettedir” sözleriyle tanıttı.

İsmet İnönü’nün Meclis’e sunduğu ilk koalisyon hükümetinin programında, siyasi istikrarı korumak ve geliştirmek, partizanlığı önlemek ve hürriyet nizamı içinde hızlı bir kalkınmanın sağlanması ana amaçlar olarak belirtilmişti.

İLK KOALİSYON HÜKÜMETİ'NİN ÜYELERİ

Başbakan: İsmet İNÖNÜ (Malatya, CHP)

Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Ali Akif EYİDOĞAN (Cumhuriyet Senatosu üyesi Zonguldak, AP)

Devlet Bakanı: Turhan FEYZİOĞLU (Kayseri, CHP)

Devlet Bakanı: Avni DOĞAN (Kastamonu, CHP)

Hıfzı Oğuz BEKATA (C. S. Üyesi, Ankara, CHP)

Devlet Bakanı: Necmi ÖKTEN (Çorum, AP) Devlet Bakanı: Nihat SU (Antalya, AP) Adalet Bakanı: Kemal Sahir KURUTLUOĞLU (C. S. Kontenjan üyesi) 2963

Milli Savunma Bakanı: Mehmet İlhami SANCAR (İstanbul, CHP)

İçişleri Bakanı: Ahmet TOPALOĞLU (Adana, AP)

Dışişleri Bakanı: Selim Rauf SARPER (İstanbul, CHP)

Feridun Cemal ERKİN (TBMM dışından)

Maliye Bakanı: Osman Şefik İNAN (Çanakkale, CHP)

Milli Eğitim Bakanı: Mehmet Hilmi İNCESULU (Çorum, CHP)

Bayındırlık Bakanı: Mehmet Emin PAKSÜT (Ankara, CHP)

Ticaret Bakanı: Mehmet İhsan GÜRSAN (İzmir, AP)

Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı: Süleyman Suat SEREN (C. S. Üyesi, Isparta, AP) Gümrük ve Tekel Bakanı: Şevket PULATOĞLU (C. S. Üyesi, Trabzon, AP)

Tarım Bakanı: Ali Cavit ORAL (Adana, AP)

Ulaştırma Bakanı: Mustafa Cahit AKYAR (C. S. Üyesi, Denizli, AP)

Çalışma Bakanı: Bülent ECEVİT (Ankara, CHP)

Sanayi Bakanı: Fethi ÇELİKBAŞ (Burdur, CHP)

Basın-Yayın ve Turizm Bakanı: Kamran EVLİYAOĞLU (Samsun, AP)

İmar ve İskân Bakanı: Mehmet Muhittin GÜVEN (İstanbul, AP)

1961 ANAYASASI VE GETİRDİKLERİ

1961 Anayasası’nda, Milli Birlik Kurulu yönetiminin de ısrarla üzerinde durduğu, iktidarları, hatta Millet Meclisi’ni denetleyecek kurumların oluşmasıydı. Cumhuriyet Senatosu ve Anayasa Mahkemesi, bu amaçla oluşturuldu. Cumhuriyet Senatosu’nun kurulması ile Meclis iki kanatlı hale gelmişti. Bütün yasalar her iki meclisten geçmek zorundaydı.

Ayrıca tek bir partinin Millet Meclisi’nde ezici çoğunluk elde etmek olanağını azaltmak için nisbi temsil sistemi getirilmişti. Önemli olan bir husus, Anayasa’da belirtilen Milli Güvenlik Kurulu’nun kurulması yoluyla orduya ilk kez anayasal bir rol verilmesiydi. Birinci Koalisyon Hükümeti’nin kararlarından biri de Milli Güvenlik Kurulu 1962 yılının aralık ayında kurulmasıydı.

ÇATLAK ERKEN BAŞLADI

Programın 27 Kasım 1961 günü Meclis’te okunmasının ardından, 1 Aralık 1961 günü yapılan oylamada ilk koalisyon hükümeti Meclis’ten güvenoyu aldı. Oylamaya katılan 351 milletvekilinden 269’u lehte, 78’i çekimser 4’ü de aleyhte oy vermişlerdi. 269 lehte oydan 162’si CHP’lilere, 101’i AP’lilere, 3’ü YTP’lilere ve 3’ü de CKMP’lilere aitti. 98 milletvekili ise toplantıda bulunmadıkları için ya da bulundukları halde oylamaya katılmamıştı. Bu vekillerin çoğunu da AP’liler oluşturuyordu.

AP’lilerin aralarında anlaşarak İnönü Hükümeti'ni güçsüz ve dayanıksız göstermek için kısmen güven, kısmen ret, çekimser, katılmama gibi eğilimler sergilendiği gibi bir güven oylaması, ilk koalisyon hükümetinin ömrünün kısa olacağını daha en başında gösterdi.
27 Mayıs 1960 darbesi mağduru kapatılan Demokrat Partililer’in (DP) affı konusu, koalisyon hükümeti göreve başlar başlamaz gündeme geldi. Af konusu Meclis’te hararetli tartışmalara yol açtı. Ayrıca o dönemde siyasi istikrarsızlık ile birlikte ekonomide de sıkıntılar sürüyordu. Ankara’da af tartışması sürerken, Doğu illerinde ki açlık ve kıtlık tehlikesi başgösterdi. Hükümet memur maaşlarına yılbaşı itibarıyla yapılması gereken yüzde 15’lik maaş zammını dahi ertelemekteydi. Meclis’te memur maaşlarına zam ertelenirken, bazı milletvekilleri de maaşlarına zam istemekteydi.

Aralık 1961 tarihinde ölen, Yassıada mahkumlarından, Demokrat Partili Bayındırlık ve Millî Eğitim Bakanı Tevfik İleri’nin 2 Ocak 1962 günü yapılan cenaze töreninde yaşanan gerginlik, koalisyon için başka bir soruna daha yol açtı. Cenaze töreninde af isteyen bir grup polisle çatıştı.

YENİ DARBE GİRİŞİMİ

Genel af konusunun sürekli istismarı koalisyon hükümetinin huzurunu kaçırırken, Türk Silahlı Kuvvetleri içerisinde yeni bir müdahaleci grup türedi. Siyasi tabloyu içine sindiremeyen askerler Talat Aydemir başkanlığında darbe girişiminde bulundu. 22 Şubat 1962’deki bu girişimin ardından Meclis’te Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının affına ilişkin yasa tasarısının görüşülmesi sırasında, AP Genel Kurulu ile CHP arasında af konusunda varılan anlaşma Adalet Partisi tarafından kabul görmeyince İsmet İnönü, 30 Mayıs 1962’de başbakanlıktan istifa etti. Böylece AP’nin ve CHP’nin işbirliği ile 20 Kasım 1961’de kurulan Birinci Koalisyon Hükümeti ancak 18 ay 10 gün sürebildi.