100 yıl önce şehit olan Cemal Paşa’nın vasiyet gibi sözleri: Rusya ile dostluğa önem verin

İstanbul Muhafızlığı sırasında Sadrazam Mahmut Şevket Paşa'ya 11 Haziran 1913 tarihinde yapılan suikast sonucu kiralık katillerin bulunmasında gösterdiği çaba örnektir. Emperyalist merkezleri rahatsız edecek şekilde olayın üzerine gitti ve darbe tertibini bozdu. Birinci Cihan Harbi içinde de Mısır'a yapılan Kanal Harekâtı'nı yönetti. Zor şartlarda Arap cephelerinde savaştı. Bahriye Nazırlığı yaptı. Savaş sonrası yurtdışına çıkmak zorunda kaldığında ise Afganistan'a gitti. Kardeş Afgan halkının İngilizlere karşı verdiği bağımsızlık mücadelesini destek oldu. Afgan ordusunu yeniden inşaa etmeye çalıştı. Mustafa Kemal Paşa ile sık sık yazışarak Milli Mücadeleyi destekledi.

TÜRK SOVYET DOSTLUĞUNA ÇALIŞTI

Bolşevikler, Cemal Paşa’ya kıymet verirler ve onunla sürekli olarak irtibat halinde bulunurlar. Paşa, 1921 Kasım ayı başında Stalin'le 3 saat görüşür. Birçok konuda fikir birliğine varırlar. Bolşevikler, Cemal Paşa'ya güvenirler ve ona para ve silah yardımında da bulunurlar. Paşa, Enver Paşa'nın yanlış politikasına katılmaz. Bunu eleştirir. Mustafa Kemal'e de bildirir. Sovyet-Afgan ve Türk-Afgan dostluk anlaşmalarının da mimarıdır. Afgan Emiri'nin Lenin'e gönderdiği mektup müttefikliği açıklar: “Cemal Paşa Hazretleri, bizlere tüm Doğu dünyasının kurtarılması konusunda Sovyet Cumhuriyeti'nin niyetini ve soylu fikirlerini anlattı.”

BİZE YARDIM EDECEK TEK GÜÇ

Cihan Harbi'nin 4. Ordu Komutanı Cemal Paşa'nın ölümünden 12 gün önce Mustafa Kemal Paşa'ya mektup yazdığı, Murat Bardakçı tarafından ortaya çıkarıldı. Bardakçı'nın “İttihaçılar'ın Sandığı” isimli kitabında yer alan mektupta, Cemal Paşa, önemli saptamalarda bulunuyor ve Mustafa Kemal Paşa ile telgraf başında uzun uzun görüşmek istediğini bildiriyor. Arkadaşı Enver Paşa'nın, Ruslara karşı Buhara'daki mücadelesini ise doğru bulmadığını belirtiyor. Paşa “Bize yardım edecek tek güç Rusya'dır. Rusya ile dostluğa önem verelim. Moskova'ya güçlü bir elçi atayalım" önerisinde bulunuyor. İran dostluğuna da değinen Cemal Paşa, “Buradaki etkimiz önemli. Burayı da ihmal etmeyelim” diyor. Mustafa Kemal Paşa'ya 9 Temmuz 1922 günü yazdığı mektup, İttihatçıların Sovyet Rusya'ya bakışını ve onların Kurtuluş Savaşı'na verdiği desteği bildirmesi açısından önemli. Paşa, Ankara’ya gitmek istediğini de belirtiyor. Bakü-Tiflis yolunda trende yazılan mektupta Cemal Paşa önemli saptamalarda bulunuyor.

İRAN İLE DOSTLUK ÖNEMLİ

İran dostluğunun önemli olduğunu belirten Cemal Paşa, bu konuda şu taleplerde bulunur: “İran, bugünün vaziyetine nazaran bizim pek büyük bir ehemmiyetle ayağımızı basabileceğimiz bir mevkidir. Orada İngiliz nüfuzu sallanıyor, Rus nüfuzu çıktı, giremiyor; yerliler bir şeye muktedir değiller. O halde işte Ankara Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin kuvvet ve kudretle yerleşebileceği bir Müslüman memleket daha! Rica ederim, İran'a pek mühim bir sefir gönderiniz ve ona mühimce miktarda para da veriniz. Rus hükümetiyle anlaşarak (...) İran'ı Afganistan gibi tensik ve ıslah ediniz. Afganistan, Moskova, İran, Bakû ve Tiflis sefirleriniz arasında pek samimi revabıt tesis ediniz.” (Bardakçı., s.314.)

KEMAL PAŞA İLE GÖRÜŞECEKTİ

Cemal Paşa mektubunun sonunda, Kars'ta makine başında ayrıntılı görüşmek istediğini ve Ankara'ya yaveri İsmet Bey'i gönderdiğini de belirtiyor. Bu bilgilerden, Cemal Paşa'nın Tiflis'e geliş mahiyetinin içeriği de anlaşılıyor. Cemal Paşa, son gelişmeleri ayrıntılı görüşmek üzere Tiflis'ten sonra Kars'a gelerek telgraf başında Mustafa Kemal Paşa ile görüşmek istediği ortaya çıkıyor. Paşa'nın Ankara'ya gitme isteğini ise yaveri İsmet Bey, Paşa'nın ölümünden sonra Enver Paşa'nın arkadaşı Dr. Bedri Bey'e yazdığı mektupta belirtiyor. (Bardakçı, s.350.)