AB’nin yeni sömürü aracı: Global Gateway

Son haftalarda buna yönelik ziyaretlerini artıran AB Komisyonu, çeşitli ülkelerle yatırım ve finansman anlaşmalarına imza attı. İstinye Üniversitesi öğretim üyesi, Emekli Tuğgeneral Prof. Dr. Fahri Erenel, projenin, uluslararası siyaset ve ekonomi üzerindeki olası etkileri üzerine Aydınlık Avrupa’nın sorularını yanıtladı.

Avrupa Birliği, Çin’le rekabet etmek için gelişmekte olan ülkelerde yatırımlarını artırmaya çalışıyor. Kuşak ve Yol Girişimi’yle mücadele etmeye çalışan AB, 2021 yılında ortaya attığı Küresel Geçit (Global Gateway) projesiyle farklı ülkelere aceleyle finansman sağlamanın peşine düştü. Aydınlık Avrupa’nın sorularını yanıtlayan İstinye Üniversitesi öğretim üyesi, Emekli Tuğgeneral Prof. Dr. Fahri ERENEL, Küresel Geçit projesinin AB’nin yeni sömürü aracı olarak planlandığının ve Kuşak ve Yol’a alternatif olma şansı taşımayan kağıt üzerinde kalmaya mahkum bir proje olduğunun altını çizdi.

Küresel Geçit (Global Gateway) ile Avrupa Birliği neyi amaçlıyor? Proje, Kuşak ve Yol Girişimi'ne alternatif olabilir mi?

“’Avrupa Birliği Küresel Geçit’ (EU Global Gateway), AB tarafından dünya çapında dijital teknoloji, çevre, enerji, taşımacılık, sağlık, eğitim ve araştırma sektörlerindeki özel ve kamusal altyapı yatırımlarını desteklemeyi amaçlayan 300 milyar dolar bütçeli, 2021-2027 yıllarını kapsayan bir projedir. Yeşil dönüşüm ve döngüsel ekonomiye geçiş kapsamında ilgili ülkelerin destekleneceğini ve özel sektörün yatırımlarda aktif rol almasının sağlanacağı açıklanmıştır. AB Küresel Geçit ile tüm ulaşım bileşenlerine yönelik altyapı yatırımlarının desteklenmesi planlanmıştır. Bu yatırımlarla birlikte AB’nin “dünyanın ulaşım üssü” ve jeopolitik aktör olarak konumunu güçlendirmeyi hedeflemekte olduğu söylenebilir.”

KÜRESEL GEÇİT’İN BAŞARI ŞANSI AZALIYOR

“Çin tarafından 2013 yılında başlatılan Tek Kuşak Tek Yol projesi aksaklıklar olsa da önemli bir mesafe kat etmiş ve özellikle enerji, altyapı ve ulaşım olmak üzere pek çok sektördeki yatırımlarıyla ciddi bir ilerleme sağlamış durumda. 2022 itibariyle 142 ülkenin dahil olduğu proje, Asya ve Afrika’ya yayılarak ekonomik kalkınma için gerekli potansiyeli sağlamayı ve güvenli ulaşım ağları kurarak ticareti geliştirmeyi hedefliyor. Küresel Geçit, Çin’in etkisini sınırlamayı ve özellikle geleceğin önemli pazarları arasında yer alan Çin’in Afrika’da etkisini azaltmayı amaçlıyor. AB’nin, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin yeterince şeffaf olmadığı, yatırım yaptığı ülkeleri borçlara sokarak kendine bağımlı hâle getirdiği yönündeki eleştirileri temel göstererek, Çin’in küresel nüfuzunu kırmayı ve az gelişmiş bölgelerdeki gücünü dengelemeyi amaçladığı da söylenebilir. Bunun yanında, devam eden Ukrayna-Rusya savaşı ve AB ülkelerine etkileri, ekonomik krizin devam ediyor olması, Afrika’da sömürgeci Avrupa ülkelerine ve ABD’ye karşı artan direnç, Çin’in siyasi alanda da Afrika’nın bazı ülkelerinde giderek etkin olması, kredileri hibe etmesi, Rusya ile işbirliği gibi nedenlerle Küresel Geçit’in başta Avrupa olmak üzere başarı şansının giderek azaldığını söylemek mümkündür.”

KÜRESEL GEÇİT, AB’NİN YENİ SÖMÜRÜ ARACIDIR

Küresel Geçit’in Kuşak ve Yol Girişimi’nden farklı yönleri nelerdir?

Küresel Geçit’e, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’ndeki (KYG) gelişmeye karşı geç kalınmış ve acele ile ortaya atılmış, öngörüden uzak bir ön çalışma gözü ile bakmak gerekir. AB’nin yeni sömürü aracı olarak görülmelidir.KYG,her yönü ile iyi hazırlanmış,esnek,ülkelerin değer,kültür ve tercihlerine saygı gösteren bir projedir. Öte yandan AB ülkelerinin Çin ile karşılık işbirlikleri ve yatırımları dikkate alındığında Küresel Geçit, gelişme ihtimali olmayan, kağıt üzerinde kalmaya mahkum bir projedir.

AB VE ABD’NİN ORTAK POLİTİKASI

Küresel Geçit’te ABD’nin bir yeri var mıdır?

AB'nin dışında ABD'nin de, Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında etkisini artırmasından rahatsızlık duyduğu malum. ABD 2021 yılında kendi öncülük ettiği "Yeniden Daha İyi Bir Dünya İnşa Et" (Build Back Better World) girişimini duyurmuştu. Özellikle AB'nin Küresel Geçit projesi ile ABD'nin "Yeniden Daha İyi İnşa Et" (Build Back Better) girişimi birbirlerini destekler nitelikte. AB'nin ABD ile bu alanda iş birliği gerçekleştirme kararı COP26 Taraflar Konferansı'nda (2021 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı) alındı. İki taraf da iklim krizinin çözümünün, "net sıfır" hedefi doğrultusunda daha temiz ve dayanıklı altyapı inşası ile mümkün olabileceği görüşünü paylaştığını bildirdi.

Türkiye ve diğer gelişmekte olan ülkeler için Global Gateway ve Kuşak ve Yol Girişimi ne ifade ediyor? Hangi risklerle ya da fırsatlarla karşı karşıyayız?

AB tarafından başlatılan Küresel Geçit altyapı yatırım programının, AB ile çok yakın ilişkilere sahip olmamızdan dolayı Türkiye'ye de önemli etkilerinin olabileceği öngörülebilir. Özellikle proje kapsamında Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına yönelik uygulamaları geliştirilebilmek için ülkelere daha fazla ve daha iyi şartlarda finansman olanaklarının sağlanması, Türkiye'nin sürdürülebilirlik alanındaki hedeflerine ulaşması açısından önemli bir itici güç olabilir. AB Küresel Geçit Projesi’nin karayolları, demiryolları, limanlar ve havaalanları ile birlikte önemli lojistik merkezler ve sınır geçiş noktaları başta olmak üzere küresel ekonominin aktığı tüm geçiş noktalarındaki altyapıları güçlendirmesi hedeflendiğinden, Türkiye’nin mevcut güçlü altyapısı ve bu proje doğrultusundaki yeni çalışmaları ile, halihazırda dünyanın en önemli ve stratejik ulaşım noktalarından biri olma pozisyonunu daha da geliştirebilecektir. G20 ülkesi olarak Türkiye, Çinli yatırımcılar için oldukça cazip bir pazardır. Ülkemizin jeostratejik konumu Kuşak Yol güzergahında deniz, hava ve karayolu taşımacılığı vasıtası ile Orta Doğu, Merkez Asya ve Kuzey Afrika’ya bağlantı sağlanmasına aracılık etmektedir.