Afetin bilançosu resmi rapora yansıdı: 2 milyon vatandaş

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SSB), Deprem Sonrası Değerlendirme Raporu'nda afetin bilançosunu konut, istihdam, eğitim, kültür, sağlık, çevre, enerji, ulaşım, üretim, belediye hizmetleri açısından ortaya koydu.

142 sayfalık raporda depremden etkilenen 11 ilde yarım milyondan fazla konutun yıkıldığı ya da maddi hasara uğradığı ifade edildi. 11 ilde 518 bin konut acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık, 131 bin konut orta hasarlı ve 1,2 milyon konut da az hasarlı yapı olarak tespit edildi.

Raporda bölgedeki yapıların hasar durumuna ilişkin şu bilgilere yer verildi: “Bölgede yaklaşık 2,6 milyon bina/yapı bulunmaktadır. Söz konusu bina stokunun yaklaşık yüzde 90’ını konut/mesken, yüzde 3’ünü kamu binaları ve yüzde 6’sını işyerleri oluşturmaktadır. Depremden etkilenen 11 ilde 6 Mart 2023 tarihi itibarıyla 1,7 milyon bina, 5,1 milyon bağımsız bölümde hasar tespit çalışması yapılmıştır. Buna göre; 35 bin 355 binanın yıkılmış, 17 bin 491 binanın acil olarak yıkılması gerektiği ve 179 bin 786 binanın ağır, 40 bin 228 binanın orta ve 431 bin 421 binanın az hasarlı olduğu tespit edilmiştir. Yıkılan veya büyük hasar gören binaların arasında mesken olarak kullanılanların dışında tarihi ve kültürel yapılar, okullar, idari binalar, hastaneler, oteller de bulunmaktadır.”

2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu’nda depremin ekonomiye yükünün yaklaşık 1 trilyon 995 milyar lira olduğu, bunun 2023 yılı milli gelirinin yaklaşık yüzde 9’una ulaşabileceği kaydedildi.

İSTİHDAM

Raporda 2021 yılı itibarıyla 11 ili kapsayan afet Bölgesinde 3,8 milyon kişinin istihdamda olduğu ve bunun ülke istihdamının yüzde 13,3’ü olduğu, afetin ardından bölgeden göç edenlerin sayısının ise 2 milyona yakın olduğu belirtildi.

Aydınlık’a konuşan sanayi sektörü temsilcileri, depremden etkilenen bölgedeki üretimin durmaması ve istihdamın yeniden sağlanması için depremzede vatandaşların şehirlerine geri döndürülmesi, bunun için ise barınma sorununun hızla çözülmesi gerektiğini önermişlerdi.

Çok sayıda kamu binası ve iş yerinin de yıkım ve maddi zarara uğradığı belirtilen raporda, bölgede oluşan hasarların tespiti sonrasında faaliyetleri devam edecek olan mevcut işyerlerinde, istihdam edilecek çalışanlara ilişkin yaşanacak değişiklikler kapsamında ilave mesleki eğitim programlarının düzenlenmesine ihtiyaç duyulacağı da aktarıldı. Bazı meslek gruplarında ortaya çıkabilecek tecrübeli eleman sorununun bu şekilde çözümünün mümkün olacağı da vurgulandı.

Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri tarafından deprem illerinde işgücü piyasası analizleri yapılarak sektör bazında mevcut durumun ortaya konulması gerekeceği ifade edilirken kentlerde kalan işsizlerin mevcut profilleri, işyerlerinin ihtiyaçları gibi konulara ilişkin çözümlerin üretilmesinin mümkün olabileceğine dikkat çekildi.

EĞİTİM

Raporun eğitimle ilgili bölümünde “Deprem bölgesinde yükseköğretim dahil tüm eğitim kademelerinde yaklaşık 4,1 milyon öğrenci olup Türkiye genelindeki öğrenci sayısının yüzde 21,4’ü bu bölgede eğitim görmektedir. Eğitim kurumlarının yüzde 21’i ve öğretmenlerin ise yüzde 19,1’i bölgede hizmet sağlamaktadır.” denilirken yaklaşık 380 bin öğrenci ile 45 bin akademik ve idari personelin, bölgedeki 16 üniversitede eğitim-öğretim faaliyetlerine devam ettiği de vurgulandı.

3 Mart itibarıyla bölgede Milli Eğitim Bakanlığına (MEB) bağlı 20 bin 340 eğitim binasının 8 bin 162’sinin tetkik edildiği, bunların 72’sinin (428 derslik) yıkıldığı, 504’ünün (3 bin 739 derslik) ağır hasarlı ve acil yıktırılması gerektiği, 331’inin (3 bin 693 derslik) orta hasarlı, 2 bin 533’ünün (30 bin 961 derslik) az hasarlı olduğu ifade edildi. Bu okulların/kurumların yeniden hizmete açılabilmesi için 39,69 milyar liraya (2,11 milyar dolar) ihtiyaç duyulduğu da belirtildi.

EKONOMİ

Raporda 11 ildeki tarım, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerinin milli gelir içinde payının yüzde 15,1, sanayide yüzde 11,4, imalat sanayinde yüzde 11,5, inşaatta yüzde 10, gayrimenkulde yüzde 9,7 olduğu aktarıldı. Öte yandan 11 ilin ülke ekonomisindeki payıyla ilgili şu ifadelere yer verildi:

“Depremden etkilenen 11 ilin 2022 yılı ihracatı içerisindeki payı yüzde 8,6’dır. Bu 11 ilin 2022 yılı ihracat payları incelendiğinde Gaziantep, toplam ihracat içerisindeki yüzde 4,4’lük payı ile öne çıkmaktadır. Hatay, Adana ve Kahramanmaraş sırasıyla yüzde 1,6, 1,2 ve 0,6 düzeyinde pay almaktadır. Gaziantep, en fazla ihracat gerçekleştiren altıncı ildir. Depremden etkilenen 11 ilin 2022 yılı ithalatı içerisindeki payı yüzde 6,7’dir. Gaziantep ve Hatay toplam ithalat içerisinde sırasıyla yüzde 2,3 ve 2,1 düzeyindeki payları ile öne çıkmaktadır. Afet bölgesindeki illerin 2022 yılında dış ticaretteki payı ise 21,9 milyar dolar.

“Bölgede; tarımda 6 bin 946, sanayide 61 bin 452, inşaatta 35 bin 690 ve hizmet sektöründe 434 bin 283 olmak üzere toplam 538 bin 371 işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin büyük bir çoğunluğu (yüzde 80) hizmet sektöründe faaliyet göstermektedir. İstanbul Sanayi Odası 2021 araştırmasına göre, depremden etkilenen illerde Türkiye’nin en büyük ilk bin sanayi kuruluşu arasında ilk 500’de 71, ikincide 82 olmak üzere toplam 153 işletme yer almaktadır. Deprem bölgesinde turizm faaliyeti gösteren işletme belgeli 74 bin 352 yatak kapasiteli bin 30 tesis bulunmaktadır. Bu konaklama tesislerinde 2022 yılında toplam 604 bin 458 geceleme yapılmıştır.”

ÜRETİM

Afet bölgesindeki üretim oranlarıyla ilgili verilere de yer verilen raporda Hatay’ın yaş meyve ve sebze üretiminde ülke genelindeki payının yüzde 15,6, çelikte yüzde 9,1, madencilik ürünlerinde yüzde 2,1; Kahramanmaraş’ın tekstil ve ham maddelerindeki payının yüzde 85 olduğu belirtildi.

Depremlerden en çok etkilenen Hatay ve Kahramanmaraş’ın ürün veya sektör bazında ülke ihracatında önemli payı olduğuna dikkat çekilen raporda şunlar kaydedildi:

“2022 yılı Türkiye genelinde toplam tekstil ürünleri ihracatı 14,2 milyar dolar seviyesindeyken, afet bölgesindeki illerin ihracatı 5 milyar dolar seviyesinde olup 11 ilin toplam tekstil ürünleri ihracatındaki payı yüzde 35 düzeyindedir. Türkiye İhracatçılar Meclisinin (TİM) sektörel bazdaki ihracat sınıflandırması incelendiğinde ürün ya da sektör özelinde toplam ihracattan aldıkları pay bakımından halı, hububat – bakliyat, meyve-sebze (yaş, kuru) ve mamulleri, tekstil ve hammaddeleri, deri mamulleri, çelik ve mobilya, kâğıt ve orman ürünleri ön plana çıkmaktadır.”

SAĞLIK

Raporun sağlıkla ilgili bölümünde ise şu ifadeler dikkat çekti:

“Türkiye’de Sağlık Bakanlığına bağlı toplam 166 bin 949 yatak kapasiteli 927 ikinci ve üçüncü basamak, 14 bin 31 birinci basamak sağlık tesisi bulunmaktadır. İkinci ve üçüncü basamak sağlık tesislerinin yüzde 12,5’i; birinci basamak sağlık tesislerinin ise yüzde 17,5’i depremden etkilenen 11 ilde yer almaktadır. 2022 yılı itibarıyla Türkiye’de on bin kişiye düşen yatak sayısı 31,3 iken, bölgede bu sayı 32,3 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde hizmet veren toplam 118 bin 675 uzman ve pratisyen hekimin 19 bin 616’sı depremden etkilenen 11 ilde görev yapmaktadır.

“Güncel hasar tespit verilerine göre Sağlık Bakanlığına ait 27, üniversitelere ait 6 ve özel sektöre ait 9 olmak üzere bölgedeki toplam 42 hastane binası ağır ve orta hasarlı durumdadır. Az hasarlı hastane binalarının sayısı ise Sağlık Bakanlığında 75, üniversitelerde 12 ve özel sektörde 7 olmak üzere toplam 94’tür.

“Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerin yüzde 12,5’i, birinci basamak sağlık tesislerinin ise yüzde 17,5’i depremin zarar verdiği bölgede bulunmaktadır. Bölgede bulunan 8 üniversite hastanesinin toplam yatak kapasitesi 7 bin 806’dır. Türkiye’de on bin kişiye düşen yatak sayısı 31,3 iken, bölge genelinde bu sayı 32,3 ile ortalamanın biraz üzerindedir. Ayrıca, Türkiye’de Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde hizmet veren toplam uzman ve pratisyen hekimlerin yüzde 16,5’i, diğer sağlık personelinin ise yüzde 15,5’i depremden etkilenen 11 ilde görev yapmaktadır.”