İran, Ajax darbesinin hesabını soruyor

İran, ABD ve İngiltere’nin 1953 yılında yaptığı darbenin hesabını sormak için hukuki süreç başlattı. CIA ve MI6’nın İran’daki Musaddık iktidarını devirmek için tezgâhladığı darbe için 400 binden fazla İranlı şikayet dilekçesi yazdı.

Binlerce sayfadan oluşan suç dosyasında CIA arşivlerinde yayınlanan ve darbenin arkasında Londra ve Washington’ı gösteren belgeler yer aldı. Konuyla ilgili açılan davanın ilk duruşması Tahran’da yapıldı. Darbenin 71. yıl dönümünde düzenlenen mahkemede, ABD hükümet yetkilileri, ABD Merkez Bankası ve CIA sanık olarak kodlandı.

Kamulaştırmanın bedeli darbe ile ödendiÖzgürlük Meydanı

Dava dosyasında Ajax Operasyonu adı verilen darbeyle ilgili 13’den fazla başlıkta suç atfedildi. Bunlar arasında, “İran’ın yasal hükümetini devirmek, 'SAVAK’ı kurmak, işkenceci ve cellatları eğiterek İran halkına zulüm etmek, ülkenin petrol kaynaklarını ABD ve batılı müttefiklerince çalınması, ABD’li askeri danışmanların İran ordusu üzerinde egemenlik kurması, İran’ın kültürel mirasının yağmalanması, İran’ı ABD ve Batı mallarının tüketimi için pazar haline getirmek ve İran’ın başta tarım ve sanayi olmak üzere üretimini yok etmek, Pehlevi ve ailesinin ülkenin mal varlığını yağmalamasına yardımcı” olmak gibi suçlar yer aldı.

Davanın amacının, 19 Ağustos 1953 yılında yapılan darbede İran halkına verilen maddi ve manevi zararların tazmini, bu zararın altın ve uluslararası para birimleri üzerinden ödenmesi, ABD’yi kınamak, ABD’yi cezaya mahkum etmek, Washington’un İran’a karşı suçlarda caydırıcılık oluşturmak yer aldı. Davanın 18 Ağustos’taki ilk duruşmasında mahkeme başkanı, söz konusu zararların tazmini için bilirkişilere başvuracaklarını kaydetti.

PETROLÜ MİLLİLEŞTİRME ADIMINA KARŞI DARBE

İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun Hukuk İşlerinden Sorumlu Başkan Yardımcısı Tuğgeneral Sohrab Ali Şemhani dava dosyası ve süreç hakkında Ulusal Kanal ve Aydınlık gazetesine özel değerlendirmeler yaptı.

Şemhani şunları kaydetti:

“15-19 Ağustos 1953'teki darbe, İran’ın İngiltere’nin sömürüsü altında olduğu ve petrolünün ise bu ülke tarafından yağmalandığı bir dönemde gerçekleşti. İran petrolünün yaklaşık yüzde 16'sı İran'a veriliyordu ve geri kalanı İngilizler tarafından yağmalanıyordu. O dönemde bu mesele hem dindarlar hem de milliyetçiler tarafından protesto edildi. Bu protestolar sonucu Meclis’te petrol sanayisinin millileştirilmesine yönelik bir yasa onaylandı.

YAĞMA BÖYLE BAŞLADI

“İran Petrol Sanayisinin millileştirilmesinin ardından İngilizler de bunu protesto etti ancak başarılı olamadılar. İran petrol sanayisi millileştirildikten sonra İngilizler bu sektöre ambargo uygulamaya başladı ve bu ambargo 26 ay sürdü. ABD’liler İngilizlerle işbirliği yaparak, İran halkına karşı bir darbe planladılar ve İran’dan kaçan Şah’ı ülkeye geri getirdiler. Musaddık'ın yasal hükümetini devirip onu hapse attılar, dindarlara baskı uyguladılar ve 25 yıl boyunca İran üzerindeki bu hakimiyeti sürdürdüler. Bunun sonucunda da İran’ın malları yağmalandı.

“Bu sömürge ve yağmalama ABD’nin, İran'ın ordu ve diğer yerlerdeki tüm kurum ve kuruluşlarında nüfuz etmesine neden oldu. İran'da üretilen milyonlarca varil petrol yağmalanıyordu. Genel olarak ABD’nin İran'daki darbeden amacı, petrolü yağmalamak, İran'a hakim olmak ve aynı zamanda o dönemde Sovyetler Birliği'ne karşı koyacak bir üs oluşturmaktı. Bugün bazı halk grupları sayesinde 400 binden fazla kişi tarafından bir dilekçe hazırlanarak mahkemeye sunulmuştur.”