Amerikan- İngiliz basınında milli mücadele kahramanı: Kara Fatma

ABD-İngiliz basınında Türk Milli Mücadele tarihinin önemli gelişmelerini araştırırken karşıma çok önemli bir tarihi şahsiyet çıktı: Kara Fatma! Gerçek ismiyle Fatma Seher Erden olan ‘Kara Fatma’ hakkında şimdiye kadar çeşitli araştırmalar ve çalışmalar yapılmıştı, ama yabancı basında Kara Fatma’nın nasıl anlatıldığına dair kapsamlı bir çalışma yapılmamıştı. Yabancı basında Türk kadın kahramanı Kara Fatma’ya dair haberleri okumak beni hem heyecanlandırdı hem de gururlandırdı.

BİR MÜSLÜMAN AMAZONU

ABD basınında Kara Fatma hakkındaki en önemli haber 8 Kasım 1922 tarihinde, ABD’nin Arkansas eyaletinde yer alan Paragould şehrinin gazetesi The Paragould Soliphone’de çıkıyor. Bu haberde, Kara Fatma Hanım’ın fotoğrafı, Halide Edib Hanım ve İtalyan faşistlerin kız lideri Diana Bernabei’nin fotoğrafları ile birlikte veriliyor. “Old World Amazons Lead Political Fray; Turks’ Women Fight Beside Men” haber başlığının Türkçesi, “Eski Dünya Amazonları Siyasi Mücadeleye Öncülük Ediyor; Türklerin Kadınları Erkeklerin Yanında Savaşıyor” şeklinde. Haberin içeriğinin Türkçesi ise şöyle:

“Roma, 8 Kasım - Feminizm, etkin bir şekilde Avrupalı ülkelerin siyasi kaderlerini şekillendirmekle uğraşan bu kadınların fotoğralarının gösterdiği gibi Eski Dünya’da savaşıyor. Müslüman kadınlar etkin bir şekilde İstanbul’un kuşatmasına katıldı ve erkekleri ile yan yana mücadele etti.

En önemli Müslüman Amazonlardan biri Milliyetçi Ordu’da başçavuş(*) rütbesine sahip olan, Türkiye’nin önde gelen yazarı Halide Edib Hanım’dır. Mustafa Kemal’in güçleri ile birlikte savaşan Fatma Hanım da bunlardan biridir ve Kemalist Ordu’da bir göreve sahiptir.

Şimdi Milliyetçilerin İstanbul’u elinde tutuyor olması, Kemal’in İstanbul’u işgal etmesini sağlayan kadın liderlere hangi konumların düşebileceği, yıllardır küçümseyen bir acımayla Güney Avrupa İmparatorluğu’nun örtülü kız kardeşlerine bakan kadın dünyası için merak konusu olacak.” Haberin devamında İtalya’nın da siyah gömlek giyen ve kadınları faşizm davasına kazanan Diana Bernabei adında genç bir Jeanne d'Arc’a sahip olduğu belirtiliyor. Haberi aktaran kişinin Mussolini İtalya’sında Faşistlerin kız lideri olan Bernabei’nin adını, o dönem emperyalizme karşı savaş veren Atatürk önderliğindeki Türk kadın kahramanları ile birlikte ele alması elbetteki hatalı bir bakış açısının ürünü. Haberi yazan kişi kadınların mücadelesine dikkat çekmek isterken, emperyalizme karşı gelişen devrimci Türk milliyetçiliği ile dışa dönük saldırgan İtalyan milliyetçiliğini aynı kefeye koymaktadır.

SAVAŞAN TÜRK KADINI

Kara Fatma ile ilgili bir diğer haber 22 Nisan 1922 tarihinde Washington D.C.’nin The Evening Star gazetesinde yer alıyor. “Türk Kadın Teğmen Yunanlarla Mücadeledeki Kahramanlığı ile Askeri Rütbe Kazanıyor” başlıklı haber şöyle veriliyor:

“Bir Ankara telgrafı, bir Türk kadınına milliyetçi orduda teğmen rütbesi verildiğini ve rütbesini Yunanlara karşı muharebede kazanandığını söylüyor. Bu, Türk ordusunda bir kadın tarafından şimdiye kadar sahip olunan en yüksek rütbe.

Fatma, söz konusu bayan, tamamen kadınlardan oluşan bir devriyenin düşmana karşı saldırısında öncülük ettiği ve bir subay dahil olmak ölmek üzere yirmi beş esirle döndüğü zaman bir onbaşı idi.”

Kara Fatma ile ilgili bu haber, The New York Times gazetesinin 23 Nisan 1922 tarihli sayısında “Savaşan Türk Kadını Orduda Teğmen Yapıldı” başlığı ile veriliyor. The Evening Star gazetesinden farklı olarak habere sadece bir cümle eklenmiş. Gazete, kadın taburların geçen yıl yaratıldığı, bunların büyük kahramanlık gösterdiklerini ve ağır kayıplar verdiklerini belirtiyor.

ONURLANDIRILAN TÜRK KADINI

21 Ağustos 1923 tarihinde, ABD'nin Connecticut eyaletine bağlı Hartford ilçesinde bulunan bir şehir olan New Britain’da çıkan The New Britain Herald gazetesinde Kara Fatma’ya dair daha kapsamlı haber daha çıkıyor. “Türkler Savaşta Mücadele Eden Kadınları Onurlandırıyor” başlıklı haber şöyle:

“Türkiye’nin tek kadın subayı ordudaki görevinden istifa etti ve emekliye ayrılması Halife tarafından halka açık bir görüşmede kabul edildi. Kadın, yaklaşık olarak 45 yaşında olan ve bir Türk binbaşısından dul kalan Teğmen Kara Fatma Hanım’dır. 15 kadın akrabası ile büyük savaşın başında orduya katıldı.

Bu küçük kadın grubu Kafkasya cephesine atandı ama ateşkese kadar çok fazla muharebe görmediler. Ondan sonra Ermenilere karşı mücadeleye katıldılar ve bundan sonra Yunanlara karşı Anadolu’ya gönderildiler. Orada, 700 erkekten oluşan bir birliğe katıldılar ve bir kaçının yaşamlarını yitirdiği İnönü Muharebesi’nde bulundular.

Teğmen Kara Fatma Hanım yaralandı ve bir hastaneye kaldırıldı. İyileşmesinden sonra Kara Fatma fiili hizmete geri döndü ve Yunanlar tarafından esir alındı. Kara Fatma, 13 yaşındaki kızı ile birlikte beraber olduğu zaman, Bursa Muharebesi’ne katılmak için kaçtı. Bu kadın savaşçı şimdi görevinin bittiğini ilan etti ve bununla birlikte görevi bırakma isteği, ona yüzbaşı olarak fahri rütbe veren yetkililer tarafından kabul edildi.”

22 Ağustos 1923’te The Washington Post gazetesi, The New Britain Herald’dan bir gün sonra Kara Fatma hakkında benzer bir haber yapıyor ve The New Britain Herald gazetesinde çıkan bilgilerin aşağı yukarı aynısını veriyor.

28 Ağustos 1923 tarihinde İngiliz gazetesi The Daily Mail’de çıkan “Kadın Süvari” başlıklı bir haber ise, Halife Abdülmecid Efendi’nin Fatih Camii’ne dua etmek için gittiğinde, kendisine eşik eden süvari taburu içinde Yunanistan ile savaşan Teğmen Kara Fatma Hanım’ın da bulunduğunu belirtmektedir.

MİLLİ VE EVRENSEL BİR DEĞER

Kurtuluş Savaşı sırasında kahramanca mücadele eden kadınlarımıza sadece Türkiye’de değil ABD ve İngiltere’nin önemli gazetelerinde de yer verildiğini görüyoruz. Bu durum, Türk kadınının vermiş olduğu vatan mücadelesinin dünya çapında bir yankı uyandırdığını göstermektedir. Kahraman Türk kadının vatan mücadelesinin Türkiye sınırlarını aşması evrensel anlamda bir etki yaratmıştır.

Bu haberler bize aynı zamanda vatan mücadelesinde kadın ve erkeğin eşit olduğunu ve birlikte hareket ettiklerini çok açık bir şekilde göstermektedir. Türk kadını Milli Mücadele döneminde erkeğin yanında savaşarak Türk kadınının tarih boyunca sürdürdüğü mücadele geleneğini devam ettirmiş, savaş sırasında büyük bir sorumluluk üstlenmiştir.

Bu haberlerin gösterdiği bir diğer gerçek ise “sözde” resmi tarih anlatısına karşı çıkma iddiasıyla hareket eden çevrelerin Kemalist Devrim Tarihini önemsiz gösterme çabalarının gerçeklerle uyuşmamasıdır. Milli Mücadele dönemindeki kahraman Türk kadınlarının mücadelesini küçümseyen ya da kadınların mücadelesinin abartıldığını iddia eden kesimlerin düşünceleri yabancı basında Kara Fatma ile çıkan haberler tarafından çürütülmektedir. Kemalist Devrim, Türk kadınının da büyük bir rol oynadığı köklü bir devrimdir.

Kara Fatma’nın The Paragould Soliphone, The New York Times, The Washington Post ve The Daily Mail gibi gazetelere haber olması tarihi açıdan son derece önemlidir. Kurtuluş Savaşı’nda başta Kara Fatma olma üzere kahramanca mücadele eden, gazi veya şehit olan Türk kadınlarını saygı ve minnetle anıyorum.

Not: Kara Fatma Hanım, İstiklal Harbi sonunda Milis Üsteğmen rüsbesiyle onurlandırılmış ve emekliye ayrılmıştır. Verilen İstiklâl Madalyası’nı gururla sol göğsünde taşımış, maaşını ise Kızılay’a bağışlayarak, Tophane’de torunlarına yoksulluk içinde bakmıştır. Kendisine 1954 yılında maaş bağlanmış, ancak bu yaşam uzun sürmemiş ve 2 Temmuz 1955 günü vefatıyla son bulmuştur. Mezarı İstanbul Kulaksız Mezarlığı’ndadır.

(*) Gerçekte Onbaşı olacak.

The Evening Star, 22 Nisan 1922, s. 19.

The New York Times, 23 Nisan 1922, s. 33.

The New Britain Herald, 21 Austos 1923, s. 9.

The Washington Post, 22 Austos 1923, s. 10.

The Daily Mail, 28 Austos 1923, p. 10.

Paragould Soliphone, 8 Kasım 1922.