Asbest işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği

20 yıldan fazladır gemi sökümde çalışan Kadir Harmantaş, bir süredir Akciğer Kanseri nedeniyle tedavi görüyordu. En son Dörtel Gemi Söküm’de çalışıyordu. Harmantaş, kansere yenik düştü. Özellikle gemi söküm işçilerinin maruz kaldığı asbest, başta akciğer kanserine neden olurken halk sağlığını da önemli ölçüde tehdit ediyor. Asbest işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemleri nasıl olmalıdır?

Öncelikle asbest nedir ona bakalım. Asbest fiziksel ve kimyasal etkenlere oldukça dayanıklı, kanserojen yapıda bir doğal silikat mineralidir. Asbestin beyaz, kahverengi ve mavi olmak üzere üç çeşidi vardır. Asbest özellikle otomobil, gemi, uçak sanayisinde makine elemanlarından yağlayıcı ve sızdırmazlık elemanı olarak kullanılır. İnşaat sektöründe ise ısı yalıtımında sıklıkla tercih edilen bir malzemedir.

Asbest kullanımı 2010 yılından itibaren yasaklanmıştır. Tabi bu yasak öncesinde yapışan birçok binada asbest kullanıldığı için özellikle işçiler arasındaki asbest maruziyeti oldukça yüksektir. Türkiye’de birçok yerde yasaklanma tarihine kadar asbest bilinçsizce kullanılmış ve yüzlerce kişi bu sebeple rahatsızlanmıştır. Asbest solunum yolu veya su ile vücuda girdiğinde en başta kanser olmak üzere birçok hastalığa yol açar.

Asbestin yol açtığı en önemli kanser türü ise akciğer zarı ve karın zarı kanseridir. Bu türün bir diğer adı mezotelyomadır. Aynı zamanda gırtlak, akciğer ve sindirim sistemi kanserine de yol açmaktadır.

Bu denli tehlikeli ve yasaklanmış bir maddenin söküm işleri de oldukça titizlikle yapılmalıdır. Bunun için ise iş sağlığı ve güvenliği kurallarının eksiksiz uygulanıyor olması gerekmektedir. “Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” asbestle çalışma yapılırken alınacak önlemleri belirtmiştir. Yönetmeliğe göre öncelikli olarak asbestle yapılacak çalışmalarda risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Asbestle çalışmalarda, çalışanların maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, 8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZOAD-TWA) 0,1 lif/cm3’ü geçmemelidir. Buna sınır değer denilmektedir. Yapılacak risk değerlendirmesinde sınır değerin aşılmaması için çalışmalar yapılmalıdır.

Asbest ölçme ve numune alma işlemini herkes yapamaz. Bu işler bu konuda görevlendirilmiş akredite ve yetkili laboratuvar çalışanları tarafından yapılmalıdır. Görevli kişiler gerekli çalışmaları yaptıktan sonra bu laboratuvarlarda lif sayımı işlemi gerçekleşir. Asbestle çalışmalarda işin planlanması ve bildirimi formları hazırlanır ve çalışma ve İş kurumu il müdürlüğüne teslim edilir. Bu bilgilendirme;

• İşin çeşidi ve tahmini süresi,
• İşin yürütüleceği yer,
• Asbest ve/veya asbest içeren malzemelerin uzaklaştırılmasında kullanılacak metot,
• Asbest sökümü ve uzaklaştırılması işleminde kullanılacak ekipmanın özellikleri,
• İşi yapanların korunmaları ve arındırılmaları,
• İşlem sırasında ortamda veya yakınında bulunan diğer kişilerin korunması gibi bilgileri içermelidir.

Asbest sökümü Asbest söküm uzmanlarınca yapılır. Asbest söküm uzmanınca; asbest söküm çalışanına, iş yerinde diğer çalışanlara ve çalışan temsilcilerine;

• Asbest ve tozunun neden olabileceği sağlık riskleri
• Sınır değerler ve ölçümler
• Hijyen kuralları
• Kişisel koruyucu donanımların kullanımı ve alınacak önlemler
• Asbest maruziyeti için özel önlemler
• Ortam havasındaki asbest konsantrasyonu ölçüm sonuçları hakkında bilgi
• Acil durumlarda alınacak önlemler konularını içeren bilgilendirmeler yapılır.

Asbestin ortam havasındaki miktarının sınır değeri aşmaması için;

• En az sayıda çalışan ile işin yürütülmesi,
• Çalışma sistemi, asbest tozu çıkarmayacak şekilde izole edilmesi, bu mümkün değilse çıkan tozun ortama yayılması önlenecek şekilde tasarlanması,
• Çalışmaların yapıldığı yerlerin ve kullanılan ekipman temizlik ve bakım işlerinin düzenli ve etkili şekilde yapılması,
• Asbest veya toz çıkaran asbestli malzemeler, sızdırmaz uygun paketler içerisinde taşınması ve diğer malzemelerden ayrı olarak depolanması,
• İşaretlemeler kullanılarak içinde asbest olduğunu gösterecek şekilde etiketlenip sızdırmaz paketler içinde en kısa zamanda işyerinden uzaklaştırılması,

İşlemleri takip edilmelidir.