Asgari ücretin tamamı kiraya gidiyor

90 metrekare konutun aylık kirası Ocak 2021’de asgari ücretin yüzde 50’sine karşılık gelirken, Ağustos 2022’de yüzde 92’ye yükseldi.

Asgari ücretle çalışanlar, mütevazı bir konuta yaklaşık iki yıl önce maaşlarının yarısını öderken bugün neredeyse tamamını veriyor. Betam’ın yaptığı hesaplamaya göre, 2+1, 90 metrekare ölçülerinde temsili konutun aylık kirası Ocak 2021’de asgari ücretin yüzde 50’sine karşılık gelirken bu oran Ağustos 2022’de yüzde 92’ye yükseldi.

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (Betam), asgari ücretle ucuz konut alma ya da kiralama koşullarına ilişkin araştırması, gerçeği bir kez daha gözler önüne serdi. Araştırma, düzenli olarak yapılmasına rağmen asgari ücretteki artışların, temel ihtiyaçlarından olan barınma maliyetini uygun bir şekilde karşılamaya yeterli olmadığını ortaya koydu. Araştırmada şu satırlara yer verildi:

BAŞKA BİR HARCAMAYA PARA KALMIYOR

“Ocak 2021’de ucuz konut piyasasında 90 metrekarelik bir konutu asgari ücretin yarısı ile kiralamak olanaklıyken günümüzde aynı konutu kiralayabilmek için neredeyse ücretinin tamamını kiraya ayırmak zorundadır.

“Son iki yılda asgari ücreti tüketici enflasyonuna ‘ezdirmemek’ için yapılan zamların konut piyasasında gerçekleşen olağan üstü fiyat artışları karşısında çok yetersiz kaldığı ve ev sahibi olmayan düşük gelirli haneleri barınma konusunda ciddi bir sorunla karşı karşıya bıraktığı aşikardır.”

Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, Dr. Gökhan Şahin Güneş ve Araştırma Görevlisi Mehmet Cem Şahin tarafından hazırlanan çalışmada iki soruya yanıt arandı: 1) Asgari ücretli güncel fiyatlarla konut satın almak için kaç aylık kazancını biriktirmelidir? 2) Kira ödemesi için asgari ücret gelirinin ne kadarını ayırmalıdır? Araştırma notunda “Yukarıda belirtilen ilk soruya yanıt ararken basitleştirici bir varsayımda bulunarak asgari ücretlinin barınma dışında harcama yapmadığını kabul ediyoruz.” ifadesine yer verildi. Zaten, kiradan başka bir harcamaya para kalmıyor.

BARINMAYA ERİŞİM GİDEREK ZORLAŞIYOR

Betam’ın yaptığı hesaplamaya gore, 90 metrekare ölçülerinde temsili konutun aylık kirası Eylül 2017’de asgari ücretin yüzde 82’isine karşılık gelirken Ocak 2021’de bu oran yüzde 50’ye kadar geriledi, ardından hızla artarak Ağustos 2022’de yüzde 92’ye yükseldi.

Benzer konutun kira fiyatı 2017 Eylül'de bin 152 lira iken 2020 Aralık'ta bin 387 lira oldu. Bu tarihten sonra 2022 Şubat ayına kadar kira fiyatları artışa geçti ve Şubat 2020’de ortalama kira bedeli 2 bin 700 liraya ulaştı. Sonraki dönemde ise kira fiyatları muazzam bir hızla arttı, 2022 Haziran ayında en yüksek seviyesi olan 5 bin 88 liraya ulaştı. Ancak, bu yılın Temmuz ve Ağustos aylarında kiraların az da olsa gerilediği saptanıyor. Ağustos’ta ortalama kira bedeli 5 bin 36 lira.

“Asgari Ücret Konut Fiyatlarını ve Kiraları Ne Ölçüde Karşılıyor?” başlıklı araştırma notunun girişinde şu satırlara yer veriliyor: “Barınma insanların temel ihtiyaçlarındandır. Ancak, hanelerin gelir düzeyleri, çoğunlukla uygun barınma şartlarına erişimi kısıtlamaktadır. Bu kısıtlama ekonomideki diğer mal ve hizmetlerin fiyatlarının da arttığı bir ortamda, özellikle düşük gelirli hanelerde daha belirgin hale gelmektedir.”

YEMESE İÇMESE 9 YILDA BİRİKTİRİR

Düşük hatta ortalama ücrete çalışanların mütevazı bir konuta sahip olabilmeleri de iki yıl öncesine kıyasla neredeyse iki kat daha güçleşti. Mütevazı bir konutu (2+1, 90 metrekare) satın alabilmek için gereken aylık asgari ücret tutarı, Haziran 2020’ye kadar önemli ölçüde gerileyerek 90 aydan (yaklaşık 7.5 yıl) 61 aya (yaklaşık 5 yıl) kadar düştü ancak son iki yılda bu tutar hızla artarak Ağustos 2022’de 108 aya (9 yıl) yükseldi.

90 metrekare temsili konutun fiyatını belirlemek için sahibinden.com verileri kullanıldı. 2017 Eylül ayından 2020 Mayıs ayına kadar ortalama konut fiyatı 127 bin liradan başlayarak yaklaşık 143 bin liraya yükseldi. Haziran 2020’den itibaren kamu bankalarının başlattıkları düşük faiz oranlı konut kredi kampanyası ile konut fiyatlarındaki artış hızlandı. Bu durum 2021 Aralık ayına kadar devam etti ve ortalama ucuz konut fiyatı yaklaşık 289 bin liraya yükseldi. Dolar kurunun ve enflasyonun yükselmesiyle konut talebinde görülen belirgin artış, konut fiyatlarındaki artışın hızla yükselmesine sebep oldu. Nitekim, 2021 Aralık-2022 Ağustos arasındaki dönemde konut fiyatlarının artış oranı yaklaşık yüzde 106 oldu. 2022 Ağustos verilerine göre 90 metrekarelik ucuz bir konutun ortalama fiyatı 594 bin liraya ulaştı.

‘EV KİRALARI İKİ AYDIR YÜZDE 10-15 GEVŞEDİ’

İstanbul Emlakçılar Odası Başkanı Nizamettin Aşa, son iki ayda ev kiralarının yüzde 10-15 oranında düştüğünü, kiralık ev talebinde de düşüş olduğunu söyledi. “Kira fiyatlarındaki düşüş sürer mi” sorumuzu da Aşa “Yılbaşından sonra yüzde 25-30 düşüş bekliyoruz” diye yanıtladı.

Kiralardaki düşüşün “toplum psikolojisiyle” ilgili olduğunu belirten Aşa, şöyle konuştu: “Fiyatlar yüksek olduğu için talep azaldı. Talep az. Talep azaldıkça fiyat düşüyor. İkincisi bir toplumsal uzlaşma görülmeye başlandı. Kiracı da ev sahibi de eskisi gibi davranmıyor. Mal sahibi eskisi gibi ben 10 binden aşağı düşmem demiyor, kiracı da ben 200-300’den fazla zam yapmam, demekten vazgeçti, o da talebi azaltıyor. Piyasanın kendi kendine bir balans ayarı yaptığını düşünüyorum. Hem mal sahibiyle kiracı arasındaki uzlaşma eğiliminden hem de fiyatların yüksek olması nedeniyle talebin düşmesinden kaynaklanan, son 2-3 aydır fiyatlarda bir gevşeme, gözle görülür bir şekilde gözüküyor.”

‘YÜZDE 25 UYGULANMIYOR’

Hükümetin getirdiği yüzde 25 sınırına ilişkin olarak da Nizamettin Aşa, “Hiç kimse inatlaşmıyor, uzlaşıyorlar. Yüzde 25 pek uygulanmıyor.” ifadesini kullandı.

Yeni binalarda kiraların maliyet gerekçesiyle yüksek tutulduğu ancak eski binalardaki Konutların da yüksek fiyattan kiralandığı ve bunun bahanesi olmadığı eleştirilerine karşılık İstanbul Emlakçılar Odası Başkanı Aşa, “Enflasyon yüksek, ev kıtlığı var. Çözümü de talebi azaltmak, arzı yükseltmek. Konut projesi de buna yönelik. Ayrıca vatandaşa arsa tahsis edilmeli. Bu konudaki adımlar olumlu, bizce devam etmeli.” dedi.

KONUT SORUNU ÇÖZÜM BEKLİYOR

Konut piyasasında enflasyon, tüketici enflasyonunun çok üzerine çıktı. Asgari ücretteki artışlar konuttaki artışların çok gerisinde kaldı. Doğalgaz, elektrik, su, ulaşım, gıda fiyatlarındaki artışlar da üzerine eklenince, asgari ücretle çalışanların, eve iki maaş girse bile şehirde yaşamaları neredeyse olanaksız hale geldi. Özellikle asgari ücretin yaygın olduğu hizmet sektöründe, patronlar bile kiralardan yakınmaya, turizm bölgelerinde devletin çalışanlara lojman sağlamasını talep etmeye başladılar... Yazı dizimizde konut fiyatlarındaki artışları, beklentileri ve çözümleri el alıyoruz.

YARIN: ‘YABANCIYA SATIŞ DA KİRALAMA DA SINIRLANMALI’