Asırlık gelenek: Burdur’da ‘Yünüm Böğet’ şenlikleri

Burdur’un, Tefenni ilçesi Hasanpaşa Köyü’nde bu yıl 22’inci kez gerçekleştirilen, ‘Yünüm, Böğet, Koyun Yıkama Çoban Bayramı Kültür Şenlikleri” renkli görüntülere sahne oldu. 750 yıldır sürdürülen “Yünüm Böğet” törenlerinin geçmişi, Orta Asya’ya kadar uzanıyor. Ağustos ayı sonlarında ya da Eylül ayı başlarında yapılan törenler, bölge halkının toprağına ve koyununa sahip çıkmasının güzel bir örneği. Çoban Bayramı olarak da bilinen törenlerde çobanlar, koyunlarını sahiplerine teslim etmeden önce yıkayıp temizliyor ve süslüyor.

BİR GÜN ÖNCE TATBİKAT

Törenden önce hazırlıklar başlar. Çobanlar kendilerine en çok bağlı olan ve “elcik” denilen koyunları seçer, onları, lokum, şeker, arpa ile özel olarak beslerler. Elcik koyunlar, aşı taşı denilen ve Beydağlarında bulunduğu belirtilen bir taştan elde edilen kızıl boyayla boyanır, çan, püskül ve boncuklarla süslenir.

‘Yünüm Böğet’ gününden bir gün önce çobanlar, tatbikat yaparlar. Sürüyü otlatan çoban, sürüsünün önünde çobanlara özgü nara ve manileriyle koyunları tepeden aşağıya koşarak indirmeye çalışırlar. Bu, bir nevi koyunların böğete indirilme denemesidir. Çoban sürünün önünde koşar. Yakınları ise sürünün arkasından silah atarak gürültü çıkarırlar ve sürü yokuş aşağı çobanın arkasından böğete doğru koşar. Önce çoban suya girer, sonra koyunlar. Buradaki başarı, yüzlerce koyundan oluşan sürünün tamamının çobanın arkasından kendiliğinden suya girmesidir.

EN GÜZEL ATLAYAN KOYUN SIRTTA TAŞINIR

Çoban suya girince çobanının arkasından koyunların suya girişi, vatandaşlar tarafından büyük bir merakla izlendi. Çobanın arkasından hiç tereddüt etmeden suya inen sürü olduğu gibi suya girmekte tereddüt eden sürü de oldu. Koyunlar suya indikten sonra çobanlar sürülerini nerelerde otlattı, ne gibi sırları varsa hepsini açıkladılar.

Koyunu en güzel atlayan çoban, koyununu sırtına alarak sudan geçirir ve ona övgüler dizer. Koyun kötü inerse de biraz sitemli konuşur.

KOYUNLAR SAHİPLERİNE TERTEMİZ VERİLİR

Emekli öğretmen Cemil Cahit Yıldıran, koyun yıkama geleneğinin amacını şöyle anlattı: “Eskiden hayvansal ilaçlar ve veteriner yoktu. Mevsim bitiminde koyunlar, sağlıkları için yıkanır ve yünleri temizlenir, tertemiz olan koyunlar, törenle teslim edilir.”

Yıkama etkinliğinden önce evlerde de hazırlıklar yapılır. Gelecek misafirler için yemekler pişirilir, evler temizlenir. Çobanlar sudan çıktıktan sonra yakınlarıyla birlikte en yeni elbiselerini giyerler.

Törenin bazı kuralları da vardır. Yıldıran o kuralları da şöyle anlattı: “Törende en uzak köylerden gelen çobanların sürülerine öncelik tanınır ve suya önce onlar girer. Bu da Türk milletinin misafirperverliğinin göstergesidir. Burada suya ilk önce giren çoban kendi sürüsü suya girdikten sonra sudan çıkmaz. Bir sonraki sürünün yıkanmasına yardım eder. Bu da çobanlarımız arasında ve toplumumuz da yardımlaşmaya örnektir.”

GELENEKLERİMİZE SAHİP ÇIKALIM

Öğretmen Veli Savaş da törenlerin önemini şöyle anlattı: “Eskiden her evde bir sürü bulunurdu ancak şimdi sürüler yavaş yavaş azalıyor. Esas amacımız geleneğimizin devam ettirilmesi. Koyun sayısı düştükçe bu gelenek kalkacak, çobanlar bu işi bırakacak. Atalarımız bizlere öyle güzel bir miras bırakmış ki Orta Asya’dan gelen böyle kıymetli bir mirasa daha fazla sahip çıkmamız gerekir.”

ÇOBANLARIN SUDA SÖYLEDİKLERİ MANİLER

Ben bu koyunları ekili tarla içinde gütmedim

Sabaha kadar karı koynunda yatmadım

Hırsızlık koyun alıp satmadım

Emek çektim dayılar, emek

Muhtar koyunu gibi ekin yedirmedim

Fasulyeden bıktım, pancar isterim

Merada güttüm, dayılar

Muhtar aza kıskandı bu sürüyü

Bana koyun güdemez diyenler pişman oldu.