Asırlık tren garları kültürel sembol: Dünya koruyor biz yok ediyoruz-(TAMAMI)

“Haydarpaşa garında
1941 baharında
Saat on beş.
Merdivenlerin üstünde güneş
Yorgunluk ve telâş
Bir adam
Merdivenlerde duruyor
Bir şeyler düşünerek.”

Nazım Hikmet, o eşsiz manzume Memleketimden İnsan Manzaraları‘nda Haydarpaşa Garı’nı fona koyarak dile getirmişti ülke insanlarının halini... Aradan geçen 70 yılda Haydarpaşa Garı’nın işlevi değişmedi. Yıllarca Anadolu’dan gelenleri taşıdı, taşı toprağı altın İstanbul’a... Peronlardan çıkar çıkmaz direk denize inen o geniş merdivenlerde durup düşünmeyen, şöyle bir etrafına bakıp o güzelliğin tadını çıkarmayan olmuş mudur? şa Gar, Liman ve Geri Sahası Koruma Amaçlı Nâzım İmar Planı’nı hazırlayan, onaylayan, hayata geçirilmesi için projelendirenler işte o görmeyen gözler olmalı.

Ne yazık ki, Haydarpaşa Garı’ndan şehirlerarası seferini yapan son tren 31 Ocak’ ta son düdüğünü çalarak kalktı. Gebze-İzmit arasındaki demiryolu hattının Yüksek Hızlı Tren’e uygun hale getirilmesi çalışmaları bahane edilerek iki yıllığına kapatılacağı iddia edilen garın yeniden işlevini kazanamayacağı ise çok açık. Çünkü yıllardır söylenegelen şey gerçek oldu ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisi Haydarpaşa Gar, Liman ve Geri Sahası Koruma Amaçlı Nâzım İmar Planı’nı onayladı. Bu sadece 100 yıllık tarihi garın değil, Harem’den Moda’ya kadar Kadıköy’ün idam fermanı aslında. Plan yaklaşık 1 milyon metrekarelik bir alana inşaat yapma serbestliği getiriyor. Bazı parsellerde emsal yapılaşma oranının ucu açık. Tarihi gar binası ise kültürel tesis, turizm ve konaklama alanı olarak ayrılmış. Bu da işlevsel sürekliliğini yitireceğinin bir göstergesi. Sadece gar binası değil, hemen önündeki bir mücevher gibi işlenmiş iskele de görünmez olacak.

Bugün dünyanın en önemli tarihi garları hala özenle korunuyor ve işlevini sürdürüyor. Yapıldıkları dönemde modernizmin simgelerinden olan ve sanat tarihinde modernist betimlemelerle yer alan garlar günümüzde yine hareket ve dinamizmin sembolü. Zamanında sadece tren seferleri için inşa edilen bu garlar metro seferleriyle bağlantılı hale getirildiğinden kentlerin güncel ihtiyaçlarına da cevap veriyor. İçlerinde yer alan kaliteli restoranlar, kafeler ve mağazalarla da ayrıca kentin çekim merkezlerinden olmayı başarıyorlar. 1871 yılında yapılan ve dünyanın en işlek istasyonlarından biri olan Zürih Merkez İstasyon, İsviçre Ulusal ve Bölgesel Önem Taşıyan Kültür Varlıkları listesinde yer alırken Haydarpaşa Garı’nın ulusal bir değer olarak korunamaması çok acı. Oysa mimarisi ve konumuyla eşsiz bir yere sahip. 1908 yılında İstanbul-Bağdat demiryolu hattının başlangıç istasyonu olarak inşa edilen Haydarpaşa Garı İstanbul’un en önemli sembol yapılarından. Projesi Alman mimarlar Otto Ritter ve Helmuth Cuno’ya ait. Alman Yeni Rönesans’ının çizgilerini taşıyan, dik çatısıyla yine Alman üslubunu yansıtan bina, cephesindeki görkeme karşın peronlara bakan bölümde sade çizgilere sahip. Tren Garı’nın önünde yer alan küçük ama her detayıyla özenle işlenmiş olan iskele ise mimar Vedat Tek’e ait. Önünde son derece zarif sekizgen ahşap bir gişe yer alıyor. Dış cephe tek ve çok renkli çinilerle; ayrıca Yeni-Klasik devrin özelliğini yansıtan taş işçiliğiyle bezeli.

Her şeye rağmen ayakta

Haydarpaşa Garı başına gelen tüm felaketlere rağmen yüz yıldır ayakta. 1917’de deposundaki cephaneliğe düzenlenen sabotaj sonucu çıkan yangında büyük bölümü hasar gördü. 1979’da Haydarpaşa açıklarında Independenta tankerinin patlamasıyla sıcaktan kurşun vitrayları hasara uğradı ve 2010’da çıkan yangında çatısı çöktü. Ancak en büyük darbeyi bu planın onayıyla aldı. Belediye Başkanı Kadir Topbaş’ın imzasının ardından 30 gün askıda kalacak plana itirazlar yapılabilecek. Birleşik Taşımacılık Çalışanları Sendikası ve Mimarlar Odası askıya çıkacak planla ilgili dava hazırlığı içinde. Yangınlardan kurtulan Haydarpaşa rant avcılarının hırsından kurtulabilecek mi, önümüzdeki günler gösterecek.

Dünyadaki tarihi garlardan bazıları

New York Büyük Merkez Garı (Grand Central Terminal): 1871 yılında hizmete açıldı; 1913, 1994 ve 2000’de yenilendi. Seyahat dergisi Travel + Leisure’ın Ekim 2011 sayısına göre dünyada en fazla turist çeken altı yerden biri. Yıllık 21 milyondan fazla ziyaretçisi var. Platform sayısı dolayısıyla dünyanın en büyük istasyonu.

Paris Kuzey Garı (Gare du Nord): Yılda 190 milyon yolcunun geçtiği Kuzey Garı 1846’da yapıldı, şimdiki halini 1899’da aldı. 1930’larda ve 1960’larda genişletildi.

Paris Saint-Lazarre Garı (Gare Saint-Lazarre): 1837 yılında yapıgar,günlük 274 bin yolcusuyla Paris’in en işlek ikinci istasyonu.

Zürih Merkez İstasyon (Zürich Hauptbahnhof): İsviçre’nin en büyük, dünyanın da en işlek istasyonlarından biri. Günde 3 bine yakın tren kalkıyor. 1847’de açıldı, 1871 ve 1990 yıllarında yenilendi. İsviçre Ulusal ve Bölgesel Önem Taşıyan Kültür Varlıkları listesinde yer alıyor

Leipzig Merkez İstasyon (Leipzig Hauptbahnhof): 1915 yılında inşa edilen istasyon binası 83 bin metrekarelik alanıyla Avrupa’daki en büyük tren istasyonu. Günde 150 bin yolcusu var. Her yıl 54 milyon kişi buradan seyahat ediyor.

Buenos Aires Büyük İstasyon (Grand Retiro): 1915 yılında yapıldığında döneminin en büyük tren garıydı. İngiltere’nin Liverpool kentinde inşa edildi ve Arjantin’e gemiyle getirildi.

Londra Waterloo İstasyonu (London Waterloo): ‘de yapılan, 1922 yılında bugünkü halini alan istasyon binası II. Dereceden Tarihi Eser olarak tescilli. Yılda 88 milyon yolcusuyla İngiltere’nin en yoğun, Avrupa’nın da Paris Kuzey Garı’ndan sonra en yoğun ikinci istasyonu.

Londra Victoria İstasyonu (London Victoria): Kentin merkezinde yer alan ve 1860’da açılan istasyon Londra’nın Waterloo’dan sonra en işlek ikinci istasyonu.

Liverpool Lime Street İstasyonu: Yılda 10 milyon yolcunun geçtiği, İngiltere’nin en büyük istasyonlarından olan bina 1836 yılına tarihleniyor. Şato görünümündeki mimarisiyle dikkat çekiyor.

St. Petersburg Vitebsky İstasyonu: Rusya’da inşa edilen ilk tren garı. 1837’de açıldı, 1852 ve 1904’te yenilendi.