Aşkın ve doğurganlığın şenliği

Yaz gündönümü şenlikleri İsveç halkı için yaz tatili başlangıcının da habercisi. Bir halk eğlencesi olarak özellikle kırsal kesimlerde kutlanan şenlik nedeniyle büyük şehirler neredeyse boşalıyor. Ama gidecek köyü kalmayanlar için de şehirlerde de kutlamalar yapılıyor. Üstelik giderek daha güçlü coşkulu kutlamalar düzenleniyor. Stockholm’deki en ünlü ve geleneksel kutlamalardan biri açık hava müzesi ve hayvanat bahçesi olan Skansen’de yapılıyor. Biz de uzun kışın ardından uyanan ve ilk hasatlarını veren doğanın, bereketin, doğurganlığın ve aşkın kutsandığı bu halk şenliğini Skansen’de izledik.

YÜKSELEN MİLLİYETÇİLİĞİN HALK BİLİMCİSİ

Bugün Stockholm’de birçok şenliğe ev sahipliği yapan, yaz kış açık bir halk parkı olan Skansen’in kurucusu Artur Hazelius, bir dil araştırmacısı, öğretmen, halk eğitimcisi ve halk bilimcisi. Sadece Skansen’in değil İsveç’in en önemli müzelerinden Nordiska Museet/Kuzey Müzesi’nin de kurucusu. Asker ve politikacı olan babasının etkisiyle eski kuzey kültürünü de kucaklayan bir vatan sevgisiyle büyümüş Hazelius. Daha çocuk yaşlarında İsveç kültür ögelerini tanımış, halk danslarına ve kıyafetlerine ilgi duymuş. 1872 yılında İsveç’i bir ucundan diğerine dolaşırken endüstrileşmenin ve tarımın da makineleşmesinin bir sonucu olarak insanların iş ve ekmek peşinde şehirlere göçtüğünü, kırsal kesimin giderek insansızlaşacağını görmüş. Eski köy toplumunun yok olmasıyla halkın kendi kültürüne ait ögelerinin de yok olacağı endişesine kapılmış. Sahip olunan kültür birikiminin gelecek nesillere aktarılmasını kendisine görev edinmiş. Bir halk bilimci olarak ancak tarihini bilen insanların kendisini de tanıyacağı inancını taşıyan Hazelius, Avrupa’da yükselen milliyetçilik dönemiyle de uyumlu olan “kendini tanı” ana fikriyle yola çıkmış.

İSKANDİNAV ETNOĞRAFYA KOLEKSİYONU

Halkın yarattığı, ürettiği, kullandığı her türlü el işi, dokuma, giysi, ev ve mutfak eşyası, araç ve gereçler gibi İskandinav kültürüne ait her şeyi köy köy dolaşarak toplamış. Çoğu gönüllü yardımcılarıyla ilginç gördükleri her ögeyi kendi deyimiyle “mümkün olduğunca bağış olarak” almışlar, satın almak zorunda kaldıklarında ise “sıkı pazarlık” etmişler. Toplama işleri yeterince hızlı yürümediğinde o bölgenin yetkilisinden “eski kıyafetlerin bağışlanması yasası” çıkarmasını talep etmişler, halktan “anavatan uğruna cömert olmalarını” istemişler. Hazelius, günden güne büyüyen bir “İskandinav Etnoğrafya Koleksiyonu” sahibi olmuş. Topladıkları sergi alanlarına, depolara sığmayınca koleksiyonunu devlete bağışlamayı önermiş. Bir de vakıf kurmuş. Sonuçta 1882 yılında krala ait “Hayvanat Bahçesi Adası, Aslan Düzlüğü”nde ufak bir kira karşılığında bir arazi almış, müze inşaatı başlamış. Bugünkü muhteşem Nordiska Museet/Kuzey müzesi 1907’de açılmış. Müze yıllar içerisinde 1.5 milyon eser ve eşya, 4 bin metre uzunluğunda belge dolu raf ve en eskisi 1844’ten kalma 6 milyon kültür tarihini betimleyen fotoğrafa sahip dev koleksiyonuyla müthiş bir İskandinav kültür müzesi haline gelmiş.

Hazelius bu defa İsveç’te insanların eskiden beri nasıl yaşadığını göstermek, bitki ve hayvan çeşitliliğini yaşatmak üzere yeni çalışmalara başlamış. 1891 yılı baharında yine Hayvanat Bahçesi Adası’nda Stockholm’ü tepeden ve farklı açılardan gören, eski bir tabya arazisini satın almış. Skansen’e adını veren de bu tabya olmuş. En eskisi 1.300 yıllarında yapılmış olan 40 kadar orijinal ahşap köy evini içindekilerle bulundukları yerlerden Skansen’e taşımışlar. Evlerin dışına o bölgede yetişen bitkiler ekilmiş. Böylece İsveç’in hemen her bir bölgesinde kırsal kesimde yaşayan insanların yaşam ve çalışma alanları gözler önüne serilmiş. Bununla da yetinmeyen Hazelius bir de eski bir mahallenin canlandırılmasını istemiş. Çeşitli şehirlerden özgün ve hiç yapısına müdahale edilmemiş eczane, matbaa, cilt evi, işçi evleri, kilise gibi yapılar da taşınmış ve insanlara eski şehir yaşantısını göstermek üzere bir de mahalle inşa edilmiş. 1891 yılında açılan Skansen’de evlerde ve işyerlerinde önceleri gerçeğe uygun kıyafet ve aksesuarlarla donatılmış cansız mankenlere yer verilmiş. Ancak Hazelius kısa bir süre sonra cansız mankenlerin canlılarıyla değiştirilmesini istemiş ve Skansen birden bir müze yerine yaşayan bir eğitim ve kültür kurumuna dönüşmüş. İsveç’in tarihi, insanların bulundukları bölgenin doğasında nasıl yaşadıkları, dönemin gelenek ve görenekleri, işleri, günlük yaşamları ve eğlenceleri tarihi kıyafetleriyle gezen, eski usullerle üretim yapan dokumacı, demirci, matbaacı, cam ustası gibi zanaatkarlarca anlatılmaya başlanmış, ürünleri ziyaretçilere satılmış, halen de satılmakta.

Hazelius, Skansen’in doğa müzesi kısmında ise İsveç’te yaşayan hayvan türlerinden bir hayvanat bahçesi, tıbbi ve diğer bitkilerden oluşan bitki bahçeleri, göletler yapmış. Daha sonra burası Stockholm Hayvanat Bahçesi haline getirilerek fil, deniz aslanı, penguen gibi hayvanlar da sergilenmiş ancak zaman içerisinde bu hayvanların büyük bir kısmı satılmış. Geniş bir akvaryum ve birkaç değişik tür dışında Hazelius’un ana fikrine dönülmüş. Çocuklar için oyun alanları da yapılan Skansen yaz kış açık. Bugün Skansen doğaya uygun eski tip satış kulübelerinde zanaatkarların, sanatçıların işlerinin satıldığı, konserlere ev sahipliği yapan, bolca dinlenme alanları olan, ailece kırlara oturup mangalsız piknik yapılabilecek bir müze park. Yeşili bol Stockholm’de insanların hem doğayla bütünleştiği hem geçmişini öğrendiği yemyeşil bir eğitim kurumu. Skansen’de sergilenen ve İsveç kültür tarihine ışık tutan 30 bin öge aslında Nordiska Museet’e ait ancak sonsuza kadar sergilenmek üzere Skansen’e verilmiş. Hazelius hayatını Skansen’deki evinde tamamlamış. “İsveç’in sahip olduğu en vatansever kişi” olarak 100 bin Stockholmlü tarafından uğurlanarak Skansen’de toprağa verilmiş.

Skansen ve Nordiska Museet önceleri tek bir kurum olarak yönetilirken, 1963 yılında her ikisi de ayrı vakıflar haline getirilmiş. Artık müze yöneticileri hükümet tarafından atanıyor, ayrıca atanmış politikacılardan oluşan bir kurul da vakıf yönetimlerinin yanında görev yapıyor. Skansen’e her gidişimde çocukluğumun İstanbul’undaki Gülhane Parkı’nı, dev kayık salıncaklarını, zengin akvaryumunu ve etrafı çivilerle çevrilmiş yuvarlak ve küçücük yerinde ziyaretçilere hortumunu sallayan fili, masamıza semaverle gelen çayları, sıcacık gevrek simitler, reçel ve peynirden oluşan ikindi kahvaltısını hatırlarım. Ne güzel olur doğa ve kültürü birlikte yaşayabileceğimiz Skansen gibi bir Gülhane Parkımız olsa. Başka bir yazıda buluşmak üzere...