Asperger sendromu: Erken tanıyla bağımsız yaşam

Asperger sendromu; bir grup nörolojik bozukluk olan otizm spektrum bozukluklarının bir alt türünü oluşturur. İsmini 1944 yılında hastalığı ilk kez tanımlayan Dr. Hans Asperger’den alan bu sendrom, temel olarak insanlarla iletişim kurmada güçlük oluşturmasıyla karakterizedir. Bununla birlikte takıntılı davranış ve düşünceler de söz konusudur. Güçlü entelektüel yetenekleri ve sözlü dil becerilerinin daha iyi olması ile diğer otizm spektrum bozukluklarından ayrılan Asperger sendromunda bireyler genellikle normal veya üstün zekalıdır.

OKUL VE İŞ PERFORMANSI

Asperger sendromu tanısı alan çocuklarda eğitim ve gelişim sürecinin iyi yönetilmesi ile birlikte özel bir eğitim ihtiyacı oluşmaksızın normal sınıflarda eğitim almak, yetişkinlik döneminde normal bir sosyal yaşam ve iş hayatı edinmek mümkündür. Diğer otizm spektrum bozukluğu türlerinden en önemli farkı ise Asperger’de entelektüel veya dil becerilerine ilişkin bir bozukluğun bulunmamasıdır.

Asperger sendromlu çocuk ve gençlerde görülen temel sorunlara örnek olarak sosyal anlamda başkaları ile ilişki ve iletişim kurmakta zorlanma, tekrarlayıcı katı davranış ve düşünce kalıpları oluşturma gibi durumlar verilebilir. Bu kişilerde okul ve iş performansı oldukça iyi olabilir, bu ortamlarda kişiler ile sorunsuz bir biçimde konuşabilir. Fakat mimikler, beden dili, mizah ve imalar gibi incelikli iletişim yollarını anlamakta zorlanır. Bir ilgi alanı veya belirli bir konu üzerinde saatlerce düşünmelerine ve konuşmalarına rağmen somut olarak çok küçük bir dizi etkinlik gerçekleştirebilirler. Öyle ki bu ilgi alanları onlar için bir hobi veya zamanı verimli geçirme yolu olmak yerine takıntılı bir düşünce veya günlük yaşamı zorlaştıran bir saplantı haline dönüşebilir.

İLK BELİRTİLER 5-9 YAŞ ARASINDA

Vakaların çok büyük bir kısmında ilk belirtiler 5-9 yaşlar arasında ortaya çıkar ve teşhis bu aşamada konulur. Erkeklerde kızlara oranla daha yaygın görülen Asperger sendromu veya genel olarak otizm spektrum bozukluğunda kesin bir tedavi yöntemi yoktur. Fakat erken teşhis ve müdahale, çocukta sosyal bağlantılar kurma potansiyelinin artması ve sağlıklı, üretken bir yaşam sürmesi olasılığını önemli ölçüde artırır.

TAKINTILI HOBİLER

Asperger sendromunun belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterir. Bir otobüsün geliş saati, herhangi bir çizgi film kahramanı, komşunun çocuğu, sevdiği bir arkadaşı veya ailenin bir bireyi takıntı durumu haline gelebilir. Bu ilgi durumu iletişim esnasında tek taraflı bir konuşma konusu olur. Aspergerli birey iletişim halinde çok farklı bir konudan bahsedilirken ilgi duyduğu konuyu karşısındaki anlatır. Anlatım esnasında konuşulan konu çoğu zaman umrunda değildir. Böyle zamanlarda karşıdaki kişinin konuyu değiştirme çabaları çoğunlukla başarısız olur. Zaten yapılan araştırmalar Asperger sendromlu çocukların iletişimde ve sosyalleşmede sıkıntı çekmelerinin ana nedeninin bu durum olduğunu kanıtlamıştır.

Aspergerli bireyler karşılarındaki insanların yüz ifadelerini ve duygularını anlamakta güçlük çekerler. Bu nedenle karşılarındaki insanın gözlerinin içine bakmaktan kaçınırlar. Ayrıca konuşmaları çok monoton ve duygusuzdur. Buna sınırlı mimik de çoğu zaman eşlik eder. Anlattıkları şeyler ile yüz ifadeleri arasında farklılık vardır. Yürüme veya koşma gibi temel motor becerilerde birtakım aksaklıklar olabilir. Bunun sebebi aspergerli çocuklarda koordinasyon sorunu olmasıdır. Koşma ve yürümenin yanı sıra bisiklete binme veya tırmanma gibi basit aktiviteleri yapamayabilirler.

TEDAVİ

Asperger tedavi yöntemleri maalesef oldukça kısıtlıdır hatta belirli bir tedavi yöntemi yoktur denilebilir. Asperger sendromlu çocuğun geliştirilmesi gereken becerilerine odaklanılarak o yönlerinin tedavi edilmesi amaçlanır. Bir takım ilaçlar da mevcuttur. Aspergerli bireylerde sinirli olma durumu yaygın görülür. Hiperaktivite de aspergerli çocuklarda görülebilen semptomlar arasındadır. Yine uyku sorununun önüne geçilebilmesi amacıyla uyku ilaçları verilebilir. Esas tedavi yöntemleri sosyal, iletişim ve duygusal beceriler üzerinde uygulanır. Sosyal beceri eğitimleri uygulanır. Konuşma zorluklarının aşılabilmesi için konuşma ve dil terapileri gerekir. Koordinasyon eksiklikleri ile motor kas sisteminin geliştirilmesi amacıyla fizik tedavi uygulanması gerekebilir. Asperger sendromlu çocuğun zihinsel gelişimi açısından bilişsel davranışçı terapilere ihtiyaç vardır. Bu eğitimlerin tamamının uzmanlar tarafından sağlanması mümkün olmayabilir. Bu nedenle ailelerin de bir takım terapilerle birlikte çocuklarına nasıl davranacaklarını öğrenmeleri gerekir. Çünkü en etkili eğitim ve tedavi aile ile birlikte yürütüldüğünde gerçekleşir. Ayrıca aileler de bu süreçte çok fazla yıpranırlar ve psikolojik olarak zorlu bir durumda kalırlar. Bunun önüne geçilebilmesi amacıyla ailelerin de psikolojik destek almaları gerekebilir.

Teşhisin erken yaşlarda yapılması sağlıklı bir birey yetiştirmek için oldukça önemlidir. Çünkü ailesinden ve uzmanlardan gerekli tedaviyi alan Aspergerli birey normal bir şekilde hayatını sürdürmeyi öğrenebilir. Böylece ilerleyen yaşlarında bağımsız olarak yaşayabilir.

HİPERAKTİVİTE İLE KARIŞIYOR

Aileler çocuklarında bir sorun olduğunu çoğu zaman akranları ile kıyaslama sonucunda anlarlar. Çünkü gelişimsel süreçte gecikmeler mevcuttur ve bunlar yaş ilerledikçe bariz bir şekilde ortaya çıkar. Eğer okul çağına kadar bu durum saptanamamış ise çocuğun öğretmeni gelişimsel sorunlara dikkat çekebilir ve aileyi bilgilendirebilir. Gelişimsel sorunların başlıcaları, dil gelişimi, sosyal etkileşim sorunu, konuşurken yüz ifadesinde farklılıklar, başkalarıyla olan etkileşimde sıkıntılar ve zorluklar, değişime karşı olumsuz ya da farklı tutumlar, motor kas becerilerinde sorunlar, koordinasyon problemleri olarak öne çıkar.

Asperger sendromuna sahip birçok çocuğa çoğu zaman hiperaktivite veya dikkat eksikliği tanısı konur. Semptomların bir arada değerlendirilmesi ve doğru tanı konulmasında muayene eden doktorun yetkinliği çok önemlidir.