Aydınlık Donbass cephesinde: 8 kez el değiştiren tepedeyiz
On sene önce Kiev rejiminin halka sıktığı kurşunlar bardağı taşırmış, halk bağımsızlık için mücadeleye başlamıştı. Hala tehlikeli addedilse de Donetsk bugün yaşamın aktığı ancak savaşın izlerini de taşıyan güzel bir kent. Onu gözleyense kahramanlık öykülerinin merkezi Saur Mohalya tepesi...
Yiğit Saner
Donetsk Halk Cumhuriyeti'ne (DHC) yaptığımız ziyarete ilişkin izlenimlerimizi aktarmayı sürdürüyoruz. Bir önceki yazımızda Ukrayna ordusu için savaşırken Rus tarafına geçen Ukraynalı vatanseverlerin taburu Maksim Krivonos'un taliminde yaşadığımız maceraları anlatmıştık. Bugün Rus dostlarımızın rehberliğinde, yabancı gazeteci ve akademisyenlerin eşliğinde kente iniyoruz.
Donetsk, Kiev rejimine karşı direnişin sembol kentlerinden biri. 2014 yılındaki Maidan protestolarıyla başlayıp Doğu Ukraynalıların desteğiyle seçilmiş olan cumhurbaşkanın düşmesine neden olan olayların sonrasında ülkede artık temsil edilmediğini, ikinci sınıf vatandaş durumuna düştüğünü hisseden baskı altındaki halk referandumla ülkeden ayrılmaya karar veriyor.
Donetstklilerin tabiriyle “Ukro-Nazilerin” isyanı bastırmak için sivillere ateş açması bardağı taşırıyor ve uzun yıllar sürecek Donbass savaşı başlıyor. Aradan geçen on yılda Donetsk'te binlerce insan yaşamını yitirdi, çok daha fazlası mülteci oldu, hayatlar karardı fakat özgürlük de kazanıldı. Bugün ise kentteki durumun çok daha sakin olduğunu söylemek mümkün.
RUS BAYRAKLARI İLE Z
Donetsk'i tek başımıza gezmek gibi bir lüksümüz yok. Güvenlik nedeniyle hep turla birlikte hareket ediyoruz. Kısıtlı zaman ve yoğun program, kenti yaşamaya olanak tanımıyor. Burası kömürün ve bir milyon gülün kenti.
Donetsk parklarla dolu olsa da savaş ortamında bakımı zor olduğu için artık onu süsleyen gülleri görmek kolay değil. İnsanlar bize Kiev'in daha önce buralara en ufak yatırım yapmadığını anlatıyor.
Gördüklerimizin büyük çoğunluğu Sovyet döneminde inşa edilmiş. Yapılar sade, eski ve göz alıcı, kendi dönemlerini günümüzde sergiliyorlar. Birçok evin balkonunda ya da penceresinde Rus bayrakları asılı. Özel Askeri Operasyon'un sembollerinden Z harfi de bazı pencerelerde kendisine yer buluyor.
ZAHARÇENKO'NUN SON YEMEĞİ
İnsanlar günlük yaşamlarını sürdürüyor fakat akşam 22'de sokağa çıkma yasağı başlıyor. Kısa süre öncesine kadar kaldığımız otelin terasında geceleri bombalanma tehlikesi olduğu için kimse oturmaya yanaşmıyormuş, şu anda böyle bir durum geçerli değil.
Otelimizin sol çaprazında eski yönetim binası var; 2022'de ABD malı HIMARS füzesiyle hedef alındığı için ön cephesi tümüyle hasarlı artık hizmet dışı. Bu noktadan biraz ilerde yeşilliklerin ve eskiden güllerin süslediği parkların içinde yürürken sol tarafta DHC'nin eski lideri Aleksandr Zaharçenko'nun 2018'de suikaste uğradığı kafe Separ'ı görüyoruz.
Dış cephesi Zaharçenko'nun dev ebatta fotoğraflarıyla kaplı ve artık müze işlevi görüyor. 2018'de bombalı saldırıya kurban gittiğinde burada son yemeğini yiyordu. İsteyenler hatırasına mum yakıyor, kimileriyse sigara paketleri bırakmayı tercih ediyor.
22 KİŞİYE MEZAR OLAN CADDE
Merkezde dolaşırken, 2022 yılında tek seferde 22 kişinin canını alan Kiev füzesinin düştüğü yeri görüyoruz, saldırının izleri 50 metrelik bir alanın içinde her noktada fark ediliyor.
Bu manzaraya şarapnel parçalarıyla delinmiş duvarlar, patlama nedenli çökmelerin olduğu kaldırımlar, nasılsa yeniden kırılacak endişesiyle yenilenmemiş camlar, az sayıda da olsa kepenkleri kapalı dükkanlar eşlik ediyor.
Zaman zaman hasar görmüş çatılar da görüyoruz ama tüm bu ayrıntılar genel görünüme pek fazla bir etki yapmıyor.
Öğrendiğimize göre 2014'ten önce Donetsk ve çevresinde yaşayan iki milyon kişilik nüfusun yarısından fazlası başka yerlere göç etmiş fakat hayatın normalleşmesiyle kentin nüfusu yeniden bir milyona dayanmış.
Çok uzaklara gitmeyenler bölgede daha güvenli sayılan yerlere taşınarak buradaki ev fiyatlarının uçmasına neden olmuş.
EFSANE TEPE SAUR MOHLYA
Donetsk'ten yaklaşık bir buçuk saat uzaklıkta bulunan Saur Mohlya tepesi yerel halk için çok şey ifade ediyor. Çiftler evlenmeden önce burada geleneğin öngördüğü üzere fotoğraf çektiriyor. Tepe, Donetsk'in en yüksek noktası ve bu stratejik özelliği nedeniyle tarihten günümüze önemli olayların başrolünde olmuş.
Adını 15. yüzyılda bu noktayı koruyan ve düşman yaklaştığında siyah dumanla halka haber veren Kozak asker Saur Mohlya'dan alıyor. Kendisi öldüğünde buraya gömülmüş. Cesaretiyle ünlü, tepeyi savunurken ölen asker buranın sembolü haline gelmiş.
Saur Mohlya'nın üzerindeki anıt ilk kez 1963'te dikilmiş. 2014'te Kiev rejimi tarafından yıkılmış daha sonra Donetskliler tekrar inşa etmiş. Donbass savaşı başladığında tepe ve civarında çok sert çatışmalar oluyor.
Tüm bölgeye hakim bu noktayı elde tutmak hem Kiev güçleri hem de yerel milisler için hayati önem taşıyor. Saur Mohlya bu süreçte tam sekiz kez el değiştiriyor. Çok yüksek bir nokta olduğundan her yöne doğru ateş edilebiliyor, düşmanın hareketleri gözlemleniyor.
AYI'NIN HİKAYESİ
Ayrıca II. Dünya Savaşı'ndaki Nazi işgali sırasında da tepe için kanlı çatışmalar yaşanıyor.
Kısacası bizi gezdiren milis komutanının söylediği gibi “Hep tekrarlanan bir hikaye.” Yaklaşık 280 metrelik yüksekliğe ulaşmak için merdivenlerden ağır ağır çıkarken her iki tarafımızda da zaman içinde burada savaşan kahramanlara adanmış anıtlar ayrıca hem Büyük Savaş'ta hem 2014'te tepeyi savunurken ölen asker ve milislerin adlarını taşıyan dikili taşlar var.
Tepe inanılmaz rüzgarlı. O kadar ki küçük bir çocuğun bir yere tutunmadan uçurumundan düşmemesi mümkün değil; biz dahi sabit durabilmekte zorlanıyoruz.
2014'te Donetskli gönüllüler burada savaşırken sonunda geriye tek bir asker kalıyor, tüm ateşi kendi üzerine çekiyor, düşmanı yaklaştırmamak için direniyor. Kiev güçlerinin radyo mesajıyla “her şey bitti tek başına kaldın” sözleriyle yaptığı “teslim ol” çağrısını dikkate almıyor, ölene kadar tek başına savaşmayı sürdürüyor.
Kendisine lakap olarak Rusya'nın sembolü olan Ayı uygun görülüyor. Bu kahramanın adı: Oleg Grişin. Tüm Rusya'da bir efsaneye dönüşmüş. Kendisi Sovyetler zamanında Afganistan'da da savaşmış, çok sayıda madalya sahibi bir subay.
Ordudan ayrıldıktan sonra tren makinistliğine başlamış, 2014'te savaş çıkınca gönüllülere yazılmış. Yaşananların tanığı milis kumandanı, Grişin'in kendi toprağını savunurken kahramanca öldüğünü söylüyor.
NEO-NAZİLER DONETSK'E GELİYOR
Komutan bize Ukraynalıların Rusların sembolü olarak gördükleri için çevredeki kiliseyi ve anıtı yıktıklarını anlatıyor: “Ruslara ait, onları hatırlatan her şeyi yok etmeye çalışıyorlar.”
Banderacı neo-Nazi birliklerinin Donbas'a ilk kez 2014'te Saur Mohlya'yı ele geçirmek için geldiğini öğreniyoruz. Komutana göre 2004'teki Turuncu Devrim'den 2014'teki karışıklıklara kadar geçen süreç bir hazırlık dönemiydi. Bu on yıl içerisinde Donbasslı liderlere suikastlar düzenlendi, ileriki yıllarda başrole çıkacak Nazi taburları hazırlandı.
Komutan, Saur Mohlya'ya savaşmaya gelen Ukraynalıların çoğunluğunun omzunda Nazi armaları olduğunu vurguluyor. Kiev güçleri arasında biri Litvanyalı kadın asker olmak üzere çok sayıda yabancının bulunduğunu da ekliyor.
Paralı askerler arasında çevre halkına en çok zulmedenlerin Polonyalı ve İsveçliler olduğunu belirtiyor. Bunların çatışmalardan kaçarak yer altındaki korunaklı yerlere saklanan, eli silah tutmayan fakir köylüleri bile el bombalarıyla katlettiklerini anlatıyor.
KOLLARINDA 'PATRONLAR' YAZIYOR
Daha sonra kırsal alanda top ateşine, roket atışlarına maruz kalmış evleri görüyoruz.
2014'ten itibaren Donetsk'te sivillerin yaşadığı evler top ateşiyle vuruluyor. İnsanlar evlerinde canlı canlı yanıyor. Genç kızlara tecavüz ediliyor. Kiev askerlerinin kollarındaki armalarda “Patronlar” yazıyor. Hasarlı apartmanların bazılarında hala yaşayanlar var. Bunlar camları kırık, yapısından büyük parçalar kopmuş meskenler.
Çevrede gördüğümüz askeri araçların ya da askerlerin fotoğrafını çekmemize güvenlik nedeniyle izin verilmiyor. Geçen yıllarda medyada yayınlanan görseller yüzünden araç ve askerlerin bulunduğu noktalar hedef haline gelmiş. Hatta bu yüzden ekipteki Donetsklilerden biri, “bazı askerler gazetecilerin uğursuzluk getirdiğine inanıyor.” diyor.
Ekibimize katılan bazı Donetskliler de objektiflere girmek konusunda isteksiz, çoğunun Ukrayna'da yakınları var ve onlar için endişe ediyorlar.
Kiev güçlerinin yerel halkı Batı silahlarıyla öldürmesi kent sakinleri için çok şey ifade ediyor. Ukrayna ordusundan ele geçirilen Batı ürünü mühimmatın sergilendiği bir de müze var. Bazı duvarları ise Donetsk'te Kiev'e karşı savaşırken hayatını kaybedenlerin portreleri süslüyor.
Müzenin yakınlarında tanıdık bir lezzetle karşılaşıyoruz: Çi börek. Kıymalı ve peynirli olarak servis ediliyor, masada ister istemez Kırım ve Türk börekleri konuşuluyor.
PELUŞLAR VE KARANFİLLER
Karanlık çökerken otobüs bir çiçekçinin önünde duruyor. Ekibi çekip çeviren ve Kiev'e karşı savaşmış bir isim olan Oleg Sidorov otobüsten iniyor, dükkana giriyor ve elinde kırmızı karanfillerle geri dönüyor.
Hepimize ikişer tane veriyor. Bir parka gidiyoruz, çok sayıda oyuncağın bırakıldığı anıtı karşımızda görünce karanfillerin neden alındığını anlıyoruz: Hepsi Kiev rejiminin saldırılarında yaşamını yitiren çocuklar için.
Anıtı tasarlayan sanatçı eserinde sadece şehre dağılan şarapnel parçalarını kullanmış. Karanfillerimizi Donetskli çocukların anısına oraya bırakıyoruz. Bu arada akşam sporunu yapanlar, gezintiye çıkan insanlar, bebeğini gezdiren anneler yanımızdan geçiyor, hayat devam ediyor...
CEHENNEMDEN YAŞAMA
Ekibimizin bir parçası olan İtalyan gazeteci Daniele dell'Orco 2022'den beri bölgeyi ziyaret ediyor. Dolayısıyla kendisinden kentteki yaşama dair geçmişle günümüz arasında bir karşılaştırma yapmasını istiyoruz...
“Buraya en son tam olarak bir yıl önce geldim. Güvenlik ve gürültü seviyesinin tamamen değiştiğini görmek şok edici oldu. Donetsk'e çok yakın bir mesafede bulunan müstahkem Avdeyevka yerleşiminin Ruslar tarafından ele geçirilmesinden sonra - ki Ukrayna'nın kente yönelik saldırılarının çoğu buradan başlıyordu - cephe birkaç kilometre hatta bazı yerlerde onlarca kilometre daha uzağa taşındı.
"Yine de Donetsk hala saldırılara açık. Ancak bunun dışında şehrin büyük çoğunluğu nispeten güvenli. Nispeten diyorum çünkü Ukrayna ordusunun cephaneliğinde artık uzak mesafelerden bile vurabilecek silahlar var. Cephe hattı uzakta olsa da örneğin 40 km. ya da daha uzak mesafeden şehri vurma olasılığı var.
“Bu yüzden bazen hala kötü şeyler oluyor ama özellikle buraya ilk geldiğimde 2022 yazıydı ve tam bir cehennemdi. O dönemde bu konuşmayı burada yapamazdık (otelin terasındayız). Gerçekten dehşet vericiydi.
"Top mermileri duvarları delip evlere girebildiği için oralarda da güvende değildiniz. Yerel halk tehlikeyi görmezden gelerek yaşıyordu, söylemeliyim ki bir süre sonra ayak uydurduk, mümkün olduğunca önlem alarak, sokakta dikkat kesilerek, kaçış noktalarını hesaplayarak hayatta kalmaya çalıştık.
SOVYET MİMARİSİNİN DOĞAL SIĞINAKLARI
“Kent, Sovyet mimarisi. Tasarım uslubu nedeniyle doğal koruma alanlarına sahip. Örneğin çok sayıda dükkan tarihsel olarak bodrum katlarında bulunuyor. Bazı durumlarda fikirler doğal sığınaklara dönüşüyor.
"Ve Donetsk sakinlerinin yıllardır yaptığı bir başka şey, özellikle 2022'den sonra apartmanların bodrum katını kullanmak oldu. Her apartmanda var ve bu da Sovyet mirası. Bunların tamamı sığınağa dönüştürüldü.
"Yürüdüğünüz ve baktığınız her yerde bir apartmanın bodrum katına giriş kapısını gösteren ve 'sığınak' yazan bir tabela görebilirdiniz ve hepsi bilerek açık kalıyordu, böylece saldırıya uğrarsanız hemen oraya koşmaya ve sığınak bulmaya çalışabilirdiniz.”
"Aydınlık Donbass cephesinde" yazı dizisinin ilk yazısı için:
Aydınlık cephede! Rus saflarına geçen UkraynalılarDünya
