Bakterilere karşı virüs gücü: Bakteriofaj tedavisi

Bakterilerin neden olduğu hastalıklar bizi rahatsız eder. Benzer şekilde hastalık nedeni olan bakterileri hasta eden viruslar vardır. Bakteriofaj tedavisi virüsler aracılığı ile insanları hasta etmeden insan vücudundaki bakterileri hasta ederek yok eden yöntemin adıdır.

Faj terapisi, bakteriyel enfeksiyonlar için vücuda bakteriyofajlar olarak bilinen organizmaların dahil edilmesini içeren bir tedavi seçeneğidir. Bu organizmalar bakterileri öldürür ve enfeksiyonu giderir. Araştırmacılar bu konuda daha fazla şey öğrenmek ve faj terapisinin potansiyel uygulamalarını ve sınırlamalarını göstermek için çalışsa da, bu tedavi dünyanın birçok bölgesinde deneysel olarak kabul edilir.

Bu teknik Rusya'da geliştirilmiştir ve en yaygın olarak Rusya'daki tıp topluluğu ve Gürcistan gibi Sovyetler Birliği'nin bazı eski üyeleri tarafından kabul edilmektedir. Belgeli faj terapisinin kullanımı, tekniğin askerlerin tedavisinde kullanıldığı, Birinci Dünya Savaşı'na kadar uzanıyor. Savaş yaralarından ve siperlerdeki kötü koşullardan kaynaklanan enfeksiyonlar savaşan birçok ülke için büyük bir problemdi. Faj terapisi savaşta askerlerin ölüm oranını azaltmak için geliştirilen birçok teknikten biriydi.

Daha genel bir etkiye sahip olan antibiyotiklerin aksine, fajlar özellikle dar bakteri türlerini hedef alır. Vücutta ve sağlıklı hücrelerde yararlı bakterilere kollateral hasar vermezler ve sonuç olarak faj tedavisi yan etkilerle ilişkili değildir. Fajlar ayrıca antibiyotiklere dirençli bakterileri tedavi etmek için kullanılabilir ve bakteriler faj direnci geliştirebilirken, yeni antibiyotiklerin uzun gelişim süresinin aksine, telafi etmek için yeni fajlar geliştirmek kolaydır.

DEZAVANTAJLARI

Faj tedavisinin birincil dezavantajı çok dar uygulamalarıdır. Bakteriyel enfeksiyonu olan hastalarda, hastadan alınan numunelerin kültürlenmesi ve daha sonra hangisinin bakterileri en etkili şekilde sınırlayacağını belirlemek için birkaç potansiyel bakteriyofajla test edilmesi gerekir. Bu, bakterileri hemen yok etmeyi başlatmak için ilaçların genellikle ilk enfeksiyon belirtisinde uygulanan antibiyotik tedavisinin aksine, faj terapisini pahalı ve zaman alıcı hale getirebilir.

Güvenlik kaygıları çok önemli olduğundan, bu işlem yıllar ve bazen on yıllar alabilir. Birkaç araştırma kurumu bununla ilgileniyor ve küçük ölçekli pilot programlara başlamış ve antibiyotiğe dirençli bakterilerin yükselmesiyle büyük biyolojik araştırma kuruluşları ve ilaç şirketleri faj tedavisi araştırma topluluğuna katılabiliyor.

Bakteriyofaj (bakteri ve phagein, ‘yemek’ fiilinden türetme), bakterileri hasta eden bir virüstür. Genelde kısaltılarak faj denilir.

Fajlar her yerde mevcuttur. Bakterilerin yaşadığı ortamlarda, örneğin toprakta veya hayvan bağırsaklarında bulunabilirler. Faj ve diğer virüslerin en yoğun doğal kaynaklarından biri deniz suyudur. Deniz yüzeyinde mililitrede 109 etkin faj taneciği (virion) bulunmuştur ve deniz bakterilerinin yüzde 70′i fajlar tarafından enfekte olabilir.

Antibiyotikler keşfedilince bunların fajlardan daha kullanışlı oldukları görülmüştür ve Batı’da faj tedavisi üzerine yapılan araştırmalar bırakılmıştır. Buna karşın Sovyetler Birliği’nde 1940′lardan beri antibiyotiklere alternatif olarak kullanımı devam etmiştir.

Bakteri suşlarında doğal seleksiyon yoluyla antibiyotik direncinin oluşması bazı tıbbi araştırmacıları faj tedavisini antibiyotik tedavisine bir alternatif olarak tekrar değerlendirmeye sevk etmiştir.

DİRENÇ SORUNUNU ELİYOR

Antibiyotiklerden farklı olarak fajlar, milyonlarca yıldır süregeldiği gibi, bakterilerle beraber evrimleştikleri için, sürekli bir direncin oluşma olasılığı yok sayılabilir. Ayrıca, etkili bir faj, özgül bakterisini tamamen bitene kadar enfekte etmeye devam edecektir.

Belli bir faj genelde ancak belli bir bakteri tipini enfekte edebildiği için, ki bu birkaç bakteri türü olabileceği gibi bir türün sadece bazı alt türleri de olabilir, bakteri tipinin doğru tanımlandığından emin olmak gerekebilir, bu da 24 saat sürebilir.

Faj terapisinin bir diğer avantajı başka bakterilere zarar gelmeyeceğinden dar spektrumlu antibiyotik terapisine benzemesidir. Ancak, sıkça olduğu gibi, birden fazla bakterinin beraberce neden oldukları enfeksiyonlarda bu bir dezavantaj oluşturabilir. Bakteryofajların bir diğer sorunu vücudun bağışıklık sisteminin saldırısına uğramalarıdır.

Fajlar enfeksiyonla doğrudan temas durumunda etki gösterirler, onun için açık bir yaraya uygulanmaları en iyi sonuç doğurur. Sistemik enfeksiyonlarda bu pratik olarak mümkün değildir.

Sovyetler Brliği’nde diğer tedavilerin çalışmadığı durumlarda gözlenen başarılı sonuçlara rağmen çoğu araştırmacı faj terapisinin tıbbi bir geçerliliğe ulaşacağına şüphe ile bakmaktadır. Faj tedavisinin etkinliğini belirlemek için büyük ölçekli klink testler yapılmamıştır ama antibiyotik dirençli bakteri türlerinin çoğalmasından dolayı bu konuda araştırmalar sürmektedir.