Batı Asya’daki büyük kırılma ya da 1514

Adamın biri Yahudi’ye durup dururken bir güzel tokat patlatmış. Şaşıran Yahudi “Ne oluyor?” diye tepki verince, adam “Siz Hz. İsa’nın ölümüne neden olmuşsunuz!” demiş. Yahudi “Yahu o dediğin 2 bin yıl önceydi.” karşılığını verince adamın yanıt düşündürücü olmuş. “Ama benim yeni haberim oldu!”

Benimki de o hikâye. 2011’de basılan bir kitabı aradan 10 küsur sene geçtikten sonra tanıtmaya kalkışmak garip gelebilir, ama ne yapayım, yeni haberim oldu.

Önce kitabın yazarı Reha Bilge’yi ardından 1514’ü tanıdım. 1514 kitabı yakın tarihimize ışık tutan, projektör tutan, iddiasız gibi görünen kapsamlı bir çalışma. Nedeni çok açık. İki büyük Türk asıllı komutan, Osmanlı padişahı Yavuz Selim ile Türkmen lider İsmail Safevi Batı Asya hakimiyeti, Küçük Asya’nın doğusunda kapışıyorlar Çaldıran ovasında.

Çaldıran Van Gölü’nün kuzey doğusunda Van’a bağlı bir ilçe. Günümüzde Türk-İran sınırı bu ilçeden geçiyor. Çaldıran sadece bir sınır kasabası ya da serhat şehri değil. İnsanların, Türkün, Farsın, Türkmen’in, Kürdün, Ermeni’nin harman olduğu bir yer. Çaldıran’dan sonra Yavuz Selim hakim olduğu topraklarda Osmanlı hakimiyetini ve Sünni anlayışı pekiştiriyor, Doğu Anadolu’dan uzaklaştırılan Şah İsmail Safevi hanedanını Fars coğrafyasına hakim kılarken, şianın İran coğrafyasında kökleşmesine önayak oluyor.

1514 bu büyük, köklü kırılmayı, fay hattının merkezini anlatıyor. Coğrafi boyutlu, tarihsel, kültürel, inançsal kırılmayı…. Dahası var.

ŞAH İSMAİL - II. BEYAZIT

İran’a 1500 - 1700 yılları arasında hükmeden Şah İsmail, Türk kültürünün çok önemli bir halkası. Şah Hatayi takma adıyla yazdığı Türkçe şiirler bütün güzelliği ile aramızda duruyor.

Öte yandan, Fatih Sultan Mehmet’in oğlu II. Beyazıt da tarihin tartışmalı isimlerinden. Giriştiği taht kavgası sırasında Venediklilere sığınan, onların eline koz veren Cem Sultan yüzünden Batılı tarihçiler tarafından çokça karalanmış biri. Adı “Sofu Beyazıt”a çıkmış.

1514 yazarı Reha Bilge Çaldıran’a giden yolda önce II. Beyazıt’a mercek tutuyor. Kitap geliştikçe Beyazıt’ın hiç de Batılı tarihçilerin anlattığı gibi biri olmadığını, Fatih ile başlayan imparatorluk inşası sürecinde önemli roller üstlendiğini, Ordu’yu, Donanma’yı güçlendirdiğini, birçok yeniliğe önayak olduğunu öğreniyoruz. Bir kez daha şunu fark ediyorum: Papalık/Venedik tarihçilerinin tek-yanlı iddialarına kuşku ile bakmak bile insanı sağlıklı sonuçlara götürüyor.

TÜRKMENLER

Reha Bilge kitabın, “Türkler, Türkmenler, Farslar” bölümünde o coğrafyanın bugüne gelen etnik, ulusal, kültürel yapısını bir güzel anlatıyor. O yıla kadar Anadolu’nun doğusunda, İran’da birlikte yaşayan Selçuklu Türkleri/ Türkmenler ve Farslar o tarihten yani Çaldıran Savaşından sonra ayrışıyorlar.

Klasik Tarih yazıcılarımız “Türk” derken yeni, “Türkmen” derken neyi kastediyor? “Türk” ve “Türkmen” sözcüklerine hangi anlamlar yükleniyor?

Yazar metinlerde bu iki kavramın izini sürüyor.

Günümüzde süren Alevilik vb. tartışmalarına da ışık tutuyor Reha Bilge.

Otlukbeli Savaşının ardından süren çatışmalarda Şah İsmail’in Türkmenleri nasıl etkilediğini inceliyor ayrıntıları ile.

ÇALDIRAN SAVAŞI

Yazar Bilge; “Batı Asya’nın Kader Savaşı 1514 Çaldıran” adın verdiği bölümde Çaldıran Savaşı’nı Yavuz Selim, Şah İsmail, Türk ve Türkmen komutanlar ve önde gelen liderlerin açıklamaları ile anlatırken, bu kritik çatışmadaki savaş taktiklerini Savaş Sanatı’nın ünlü düşünürleri Çin’li Sun Tzu ve Clausevitz’in yazdıkları ışığında irdeliyor.

Yazar çok çeşitli kaynaklara başvurmuş. O dönemde II. Beyazıt ve Yavuz Selim’in harekatlarının Batı’da (Venedik-Papalık vb.) bıraktığı izleri, Batılı kaynaklardan olduğu kadar, Osmanlı ve İran tarihçilerinin kaynaklarından da irdelemiş.

1514 Batı Asya’daki büyük kırılmayı irdelerken, Osmanlı ve İran tarihlerine, Türk kültürüne vb. bolca ışık tutuyor.

Üzerinde durulması gereken önemli bir kaynak. Piyasada bulmak zor olabilir ilgilenenlere yardımcı olmak için yayınevinin [email protected] adresini yazıya ekliyorum. Ayrıca, yapıt, piyasada bulunmayan kitapları satan nadir kitapçılardan da temin edilebilir.