Tıbbın Köşe Taşları: Kolophon Koleksiyonu Efes’ten gitti

Birinci Efes Koleksiyonu'nun sonraki öyküsü daha da ilginçtir... Aletler, İkinci Dünya Savaşında bir sandığa doldurulup kaldırılmış ve daha sonra kaybolmuştu. 1984'te tesadüfen bir depoda içindeki cephalotribe gibi bazı nadir aletler kayıp olarak yeniden ele geçmiştir. Halen Almanya'da Jena'da Friedrich Schiller Üniversitesinde Ernst Haeckel Haus'ta teşhir edilmektedir.

Anadolu'dan yurtdışına "götürülen" ikinci önemli koleksiyon 1915 yılında Kolophon'da (Değirmendere) bulunmuş, önce o dönemin İzmir Hollanda Başkonsolosunun eline geçmiş; o da Amerikalı zengin bir koleksiyoncuya satmış; nihayet Baltimore'da John Hopkins Üniversitesi tıp tarihi müzesine girmiştir. Kolophon tıp aletleri, bilim tarihçilerince çeşitlilik ve kalite yönünden antik tıp tarihinin en mükemmel koleksiyonu olarak kabul edilmektedir. Koleksiyondaki Pompeii kazılarında Casa di Sirico olarak kayda geçen villadaki duvar freskinde resmi görülen ok çıkarma pensi, kafatasına uygulanan trepanasyonda kullanılan delgi yayı, çeşitli pensler ve kan alma kapları ile bronz vantuzlar, teraziler tıp tarihi açısından çok önemli parçalardır.

İkinci Efes Koleksiyonu 220 parçadan oluşur. Almanya'da Mainz'de Römisch-Germanisches Zentralmuzeum (RGZM)'da koleksiyona ait nadir ve önemli parçalar teşhir edilmektedir. Koleksiyondaki ilaç kapları, oftalmolojik alet seti, mesaneden taş çıkarma aletleri ve jinekolojik muayene spekulumu gibi aletler son derece nadirdir. Ayrıca bu koleksiyonda Asklepeion rahip hekimi (asklepiad) olması muhtemel bir hekimin adı (Hygeinos Kanpylios) yazılı Eski Yunan sağlık tanrısı Asklepios'un babası Apollon'un kutsal hayvanı olan fare saplı bir tıbbi bıçak da yer almıştır.

BERGAMA’DAKİ ALLİANOİ

1999 yılında İzmir ili Bergama ilçesinin kuzeydoğusunda Paşa ılıcası yöresindeki bir kaplıca ve hidroterapi merkezi olması muhtemel Allianoi antik kentinin hamamı civarında yapılan arkeolojik kazılarda in situ dört yüze yakın tıp aleti kalıntısı keşfedildi. Aletler yapının çökmesi ve üzerine durduğu rafın düşmesiyle çoğu ezik olarak ele geçmişti. Koleksiyon Bergama Müzesinde koruma altına alındı.

Antik tıp aletleriyle ilgili önemli bir koleksiyon da kendisi de bir alet tasarımcısı olan ürolog doktor Hamonic'in 1900 yılında yayınladığı bir eserde yer alır. Burada da üçüncü bir Efes koleksiyonu daha karşımıza çıkmaktadır. Hamonic'in Almanya, Fransa, Yunanistan, Suriye ve Filistin'den derlediği bu zengin koleksiyon içinde Efes'ten götürülen aletler arasında bronz dil baskısı, dişi ağrıyan kadın figürlü bir cam ilaç kabı ve 20 kadar tıp aleti vardır. Almanya'da Bingen (antik Bingium) kentinde ele geçen İskenderiye tıp okulundan mezun bir cerraha ait eksiksiz bir koleksiyon da tıp girişimlerinde kullanılan pek çok aleti aydınlatabilmiştir.

Bunların yanında Anadolu'da kaçak kazılarda ele geçen çok sayıdaki perakende tıp aleti de müzelerde ve özel koleksiyonlarda yer almaktadır. İstanbul Arkeoloji Müzelerinde teşhirde olmayan ve Atatürk Havaalanında yakalanıp el konulan 35 parçalık muhteşem işçilikli bir cerrahi set buna güzel bir örnektir.

Ayrıca Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı'nın nadir tıp ve cerrahi aletler içeren koleksiyonu halen Ankara Cumhuriyet Müzesinde korunmaktadır. Bunları dışına Ankara'da Anadolu Medeniyetleri Müzesi özellikle prehistorik tıp ve kozmetik tıp alet koleksiyonu açısından oldukça zengindir.

HAFTAYA: Günümüzdeki prehistorik tıp aletleri