BRICS‘in gündemi yeni uluslararası sistem

Dünya nüfusunun yüzde 40’ından fazlasını ve GSYİH’sinin yüzde 25’ine yakınını oluşturan BRICS’in 15. yıl dönümünün de kutlandığı 13. BRICS zirvesinde liderler, “siyasi, güvenlik, ekonomik, finansal ve kültürel etkileşim olarak BRICS içi iş birliğini geliştirme taahhüdünü yineleme” sözü verdi. Zirve sonrası yayımlanan 74 maddelik bildirgenin ikinci maddesinde şu vurgular yer aldı:

‘DAHA EŞİT VE KAPSAYICI DÜNYA’

“Barış, hukukun üstünlüğü, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve herkes için demokrasi gibi ortak değerlerimizi hatırlatarak, merkezinde Birleşmiş Milletler bulunan, uluslararası hukuka dayalı, daha kapsayıcı, eşitlikçi ve çok kutuplu bir uluslararası sistemi teşvik etmeyi taahhüt ediyoruz. BM Anlaşması’nın amaç ve ilkeleri, özellikle tüm devletlerin egemenliğine, eşitliğine ve toprak bütünlüklerine saygılı, uluslararası toplum için karşılıklı yarara dayalı iş birliğine dayalı daha parlak bir ortak gelecek inşa etmeyi amaçlıyoruz.”

TERÖRLE MÜCADELE VURGUSU

Sonuç bildirgesinin üçüncü maddesinde Kovid-19 pandemisine karşı mücadele iş birliği ve dayanışma vurguları yapıldı. Aynı maddenin devamında “BRICS Terörle Mücadele Eylem Planı, Tarımsal işbirliği için 2021-2024 Eylem Planı, İnovasyon İş birliği Eylem Planı 2021-2024 ve BRICS Yeşil Turizm İttifakı’nın kabul edilmesini takdir ediyoruz. BRICS Ekonomik Ortaklık 2021-25 stratejisini mevcut çeşitli Bakanlık izleri ve çalışma grupları altında uygulama taahhüdümüzü teyit ediyoruz.” denildi.

“Birbirine bağlı ve küreselleşmiş bir dünyada, herkes güvende olana kadar hiç kimsenin güvende olmadığını kabul ediyoruz.” ifadeleri ile uluslararası topluma terör ve güvenlik sorunlarında iş birliği çağrısı yapıldı.

Kovid-19 aşılarına erişimle ilgili “Kovid-19’a karşı aşılama, kapsamlı bağışıklık açısından küresel bir kamu yararı konusudur ve aşıya ya da tedavi hizmetlerine ulaşamayan özellikle dünyanın yoksul kesiminden özür diliyoruz.” denilen bildirgede BRICS’in uluslararası kuruluşlara ve COVAX programına 1 milyardan fazla aşı dozu sağladığı belirtildi.

Bildirgenin “Çok taraflı sistemi geliştirme ve reform” bölümünde şu ifadeler yer aldı:

“BM sisteminin birçok başarısına rağmen, güncel gerçekliklere uyum sağlama ve zamanımızın gelişen ve birbiriyle bağlantılı zorluklarına yanıt verme yeteneğinin, devam eden alaka düzeyini belirleyeceğini kabul ediyoruz. Bu nedenle, amaç ve ilkeler de dâhil olmak üzere uluslararası hukuku destekleme taahhüdümüzü yinelerken, küresel yönetişimi daha duyarlı ve çevik, etkili, şeffaf, demokratik ve üye devletlere karşı hesap verebilir hale getirmek için çok taraflı sistemi güçlendirme ve reform yapma konusundaki kararlılığımızı taahhüt ediyoruz.”

‘ÇOK TARAFLI SİSTEMİN GELİŞTİRİLMESİ’

“Başta Afrika olmak üzere gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkelerin küresel karar alma süreçlerine ve yapılarına daha fazla ve daha anlamlı katılımını kolaylaştırmak, çağdaş gerçeklere daha iyi uyum sağlamak için küresel yönetişim araçlarını daha kapsayıcı, temsili ve katılımcı hale getirmek;

“Çok taraflı örgütleri daha duyarlı, etkili, şeffaf ve güvenilir kılmak için egemenliğe, bağımsızlığa, eşitliğe, karşılıklı meşru çıkarlara ve kaygılara saygı gösterirken, herkesin yararına kapsayıcı istişare ve iş birliğine dayalı olmak;

“Uluslararası hukukun norm ve ilkelerine, karşılıklı saygı ruhuna dayalı uluslararası ilişkilerin inşasında iş birliğini teşvik etmek üzere çok taraflı örgütleri daha duyarlı, etkin, şeffaf, demokratik, nesnel, eylem odaklı, çözüm odaklı ve güvenilir kılmak, adalet, eşitlik, karşılıklı yarar sağlayan iş birliğini geliştirmek;

‘İNSAN MERKEZLİ ULUSLARARASI DÜZEN’

“Sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek ve herkes için küresel kamu mallarına ekonomik ve adil erişimi kolaylaştırmak amacıyla dijital ve teknolojik araçlar da dâhil olmak üzere yenilikçi ve kapsayıcı çözümler kullanmak;

“Terörizm, kara para aklama, siber alan, bilişim ve sahte haberlerden kaynaklananlar da dâhil olmak, geleneksel ve geleneksel olmayan zorluklara daha iyi yanıt verebilmek için devletlerin ve uluslararası kuruluşların kapasitelerinin güçlendirilmesi;

“Uluslararası ve bölgesel barış ve güvenliği, sosyal ve ekonomik kalkınmayı teşvik etmek ve özünde insan merkezli uluslararası iş birliği ile doğanın dengesini korumak.”

‘BM GÜVENLİK KURULU DA DÂHİL REFORM YAPMALI’

“Birleşmiş Milletler’in başlıca organlarına yönelik reform çağrısını yineliyoruz. BM Güvenlik Konseyi reformuna ilişkin tartışmalara yeni bir soluk getirmeyi ve Genel Kurul’u canlandırma ve Ekonomik ve Sosyal Konsey’i güçlendirme çalışmalarını sürdürmeyi yeniden taahhüt ediyoruz.

“2005 Dünya Zirvesi Sonuç belgesini hatırlıyor ve daha temsili, etkili ve verimli hale getirmek ve gelişmekte olan ülkelerin temsilini artırmak amacıyla Güvenlik Konseyi de dâhil olmak üzere BM’nin küresel zorluklara yeterince cevap verebilir kapsamlı bir reformuna duyulan ihtiyacı yeniden teyit ediyoruz. Çin ve Rusya, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika’nın uluslararası ilişkilerdeki statüsüne ve rolüne atfettikleri önemi yineliyorlar ve BM’de daha büyük bir rol oynama isteklerini destekliyor.”

‘ÇOK TARAFLI TİCARET SİSTEMİ’

“Merkezinde Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) bulunan şeffaf, kurallara dayalı, açık, kapsayıcı ve ayrımcı olmayan çok taraflı bir ticaret sistemine desteğimizi yeniden teyit ediyor ve bu bağlamda, DTÖ’nün merkeziliğini, temel değerlerini ve temel ilkelerini korumak ve DTÖ üyelerinin çoğunluğunun gelişmekte olan ülkeler olduğunu kabul ederek, gelişmekte olan ülkeler ve az gelişmiş ülkeler de dâhil olmak üzere tüm üyelerin çıkarlarını göz önünde bulundurmayı amaçlamalıyız. Tüm DTÖ üyelerinin, DTÖ’nün ruhuna ve kurallarına aykırı olan tek taraflı ve korumacı önlemlerden kaçınması çok önemlidir. İki aşamalı bir ‘DTÖ Uyuşmazlık Çözümü’ sisteminin normal işleyişinin yeniden sağlanması ve korunmasının sağlanmasının birincil önemini vurgularız.”

‘BARIŞ, GÜVENLİK VE TERÖRLE MÜCADELE’

BRICS sonuç bildirgesinin “Barış ve Güvenlik” bölümünde şu ifadeler yer aldı:

“BRICS’in ilgili mekanizmalarda güncel barış ve güvenlik konularında aktif diyaloğunu sürdürdüğünü not ediyoruz. BRICS Güvenlik Yüksek Temsilcileri toplantısının sonuçlarını memnuniyetle karşılıyor ve terörle mücadele, güvenlik, küresel, bölgesel ve ulusal güvenliğe yönelik tehditler, kolluk kuvvetleri ve güvenlik kurumları arasında iş birliği konusundaki anlamlı tartışmaları için onları takdir ediyoruz. “BRICS Terörle Mücadele Stratejisinin uygulanması için BRICS Terörle Mücadele Eylem Planını kabul etme kararlarını da memnuniyetle karşılıyoruz.

“Afrika, Orta Doğu ve Kuzey Afrika, Filistin-İsrail sorunu, Suriye Arap Cumhuriyeti, Yemen, Afganistan, Kore Yarımadası, İran nükleer sorunu ve Myanmar’daki son toplantıda Dışişleri Bakanlarımızın aldığı tutumu onaylıyoruz.”

“Devletlerin iç işlerine karışmama ilkelerine bağlılığımızı yeniden teyit ediyor ve tüm ihtilafların barışçıl yollarla ve özellikle BM Anlaşması olmak üzere uluslararası hukuka uygun siyasi ve diplomatik çabalarla çözülmesi gerektiğini yineliyoruz. Herhangi bir devletin toprak bütünlüğüne veya siyasi bağımsızlığına karşı tehdit veya kuvvet kullanımının kabul edilemez olduğunun altını çiziyoruz.”

AFGANİSTAN MESELESİ

“Afganistan’daki son gelişmeleri kaygıyla takip ediyoruz. Şiddetten kaçınılması ve durumun barışçı yollarla çözülmesi çağrısında bulunuyoruz. Ülkede istikrar, iç barış, hukuk ve düzenin sağlanması için kapsayıcı bir Afgan içi diyalogun geliştirilmesine katkıda bulunma ihtiyacını vurguluyoruz.

“Hamid Karzai Kabil Uluslararası Havalimanı yakınlarında çok sayıda ölüm ve yaralanmayla sonuçlanan terör saldırılarını en güçlü şekilde kınıyoruz. Terör örgütlerinin Afgan topraklarını terör sığınağı olarak kullanma ve diğer ülkelere saldırılar düzenleme girişimlerinin yanı sıra Afganistan içindeki uyuşturucu ticaretinin önlenmesi de dâhil olmak üzere terörle mücadelenin önceliğinin altını çiziyoruz. İnsani durumu ele alma ve kadın, çocuk ve azınlık hakları da dâhil olmak üzere insan haklarını koruma ihtiyacını vurguluyoruz.”