Yarım trilyonluk açık ek bütçe yaptırdı
Geçen yılın ilk beş ayında 124.6 milyar lira fazla veren bütçe bu yılın aynı döneminde 263.5 milyar lira açık verdi. Hazine nakit açığı ise altı ayda 450 milyarı aştı. Ek bütçe Meclis'e sunuldu. TEPAV'ın üç ayrı senaryoyu içeren araştırmasına göre 'kayıp yıl' gerçekleşirse bütçe açığı %9'u aşabilir.
Recep Erçin
Merkezi yönetim bütçesindeki açık yılın ilk beş ayında geçen yılın aynı dönemine kıyasla arttı. 2023 yılının ilk beş ayında bütçe gelirlerindeki artışın bütçe harcamalarının altında kalmasının bir yansıması olarak 2022 yılı Ocak – Mayıs döneminde fazla veren bütçe dengesi açığa dönüştü. Hal böyle olunca ek bütçe ihtiyacının gündeme gelebileceği konuşuluyor. Hafta başında yapılan bakanlar kurulu toplantısının ardından gazetecilerin sorularını yanıtlayan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, gazetecilerin ek bütçe hazırlayacak mısınız sorusuna "Göreceğiz" diye yanıt verdi. Cuma günü ise ek bütçe Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla Meclis'e sunuldu.
EK İLE BÜTÇE YÜZDE 25 BÜYÜDÜ
Ek bütçe tutarı 1 trilyon 119 milyar 514 milyon lira olarak teklif edildi. Teklifle, Kahramanmaraş merkezli depremler nedeniyle yapılan harcamalar başta olmak üzere kamu idarelerinin ödenek ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için 2023 için öngörülen 4 trilyon 469 milyar 570 milyon liralık bütçe yüzde 25 artırılarak 5 trilyon 589 milyar liraya çıkarılıyor. Teklifle en yüksek ek ödenek 482 milyar 829 milyon lira ile Afet ve Acil Durum Başkanlığına, ikinci en yüksek ek ödenek ise 279 milyar 750 milyon lira ile de Hazine ve Maliye Bakanlığına ayrıldı.
Ek bütçenin Meclis'e geldiği saatlerde Hazine'nin nakit denge verileri yayımlandı. Buna göre mayısta 169.8 milyar lira fazla veren Hazine, haziranda 206.3 milyar lira açık yazdı. Rekor düzeyinde açık için 52.5 milyar lira net borçlanma yapıldı, 153 milyar liralık kısım önceki ay kasaya aktarılan nakitten karşılandı. Hazine döviz tutuyor olacak ki hazirandaki kur artışı sayesinde 85.6 milyar lira kur farkı geliri yazdı. Hazine yılın altı ayında 453.5 milyar lira açık verdi.
BÜTÇE BOZULUYOR...
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) Maliye ve Para Politikası Araştırmaları Merkezi Direktörü M. Coşkun Cangöz, “Yüksek enflasyon ve yüksek ödemeler dengesi açığının yanı sıra bütçe performansının da geçen yıla göre hızlı bir şekilde bozuluyor olması, seçim sonrasında göreve gelen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in 'rasyonele dönüş' şeklinde ifade ettiği ekonomi politikalarının kamu maliyesi alanında nasıl karşılık bulabileceği sorusunu daha önemli hale getiriyor. Bu bağlamda bütçenin görünümü ve yılın geri kalan kısmında ne yapıla(maya)bileceğinin değerlendirilmesi, bu sorunun cevabına ilişkin ipuçları verecektir.” dedi.
AFET FONUNUN ETKİSİ HENÜZ ORTAYA ÇIKMADI
“2023 Bütçesi sürpriz sonla bitebilir” başlıklı bir araştırma notu yayımlayan TEPAV uzmanı Cangöz, “Ocak-Mayıs bütçe verileri geçen yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında kayda değer bir bozulmaya işaret ediyor. Nitekim 2022’nin ilk beş ayında 124.6 milyar TL fazla veren bütçe, 2023’ün aynı döneminde 263.6 milyar TL açık vermiş durumda. Üstelik seçim vaatleri kapsamında hayata geçirilen EYT düzenlemesi, emekli maaşlarının asgari 7.500 TL’ye yükseltilmesi, bayram ikramiyelerinin artırılması, 3600 ek gösterge artışı, konutlara bedava doğal gaz verilmesi, asgari ücrete zam yapılması gibi nedenlerle ortaya çıkacak harcama artışları henüz bütçe rakamlarına pek yansımış değil. Buna ilaveten, 6 Şubat depremleri sonrasında depremzedelere yardım ve barınma ihtiyacı nedeniyle ortaya çıkan harcamalar kısmen bütçede karşılık bulmuşken yıkılan ve hasar gören kamu binalarının ve altyapının inşası ve deprem sonrasında kurulan Afet ve Yeniden İmar Fonuna bütçeden yapılması öngörülen transferlerin mali etkisi henüz tam olarak ortaya çıkmamış durumda.” tespitini yaptı.
OLUMLU SENARYODA AÇIK YÜZDE 3.8'DE KALIR
2023 bütçesinin önceki yıllarda süregelen artış eğilimine uygun olarak GSYH’ye oranla yüzde 3.5 açık verecek şekilde programlandığına dikkat çeken TEPAV uzmanı Cangöz'ün, üç ayrı senaryo kapsamındaki öngörüleri şöyle oldu: “Senaryolar esas alınarak yapılan tahminler harcama artırıcı düzenlemelerin tamamen hayata geçirildiği, buna karşılık gerek harcama gerekse gelir tarafında herhangi bir tedbir alınmadığı durumda (Senaryo 1) bütçe açığının yüzde 9.1’e ulaşabileceği tahmin edilmektedir. Ancak harcama tedbirlerinin uygulamaya alındığı ve başta mal ve hizmetlerden alınan vergiler olmak üzere gelir artırıcı tedbirlerin hayata geçirilmesi durumunda (Senaryo 2) bütçe açığın yüzde 4.6 seviyesine gerilemektedir. Mali konsolidasyonun daha da güçlü olması senaryosunda (Senaryo 3) ise bütçe açığı program kapsamında öngörülen seviyeye önemli ölçüde yakınsayarak yüzde 3.8 olarak öngörülmektedir.”
GELİRLER YETMEYECEK BORÇLANMA ARTIRILACAK
TEPAV uzmanı Cangöz'ün araştırma notu sonrası kurumlar vergisi ve KDV olmak üzere birçok gelir kaleminde artışa gidildi. Dün yayımlanan etki analizi içeren haberimizde detayları verdik. Ek bütçeye baktığımızda 1 trilyon 119 milyar liralık gidere karşılık yine aynı tutarda gelir öngörüldü. Hatta ek bütçede 1 trilyon 150 milyar liralık ek vergi geliri yazıldı. Ek bütçe denklik esasına göre hazırlandı. Şu halde ilave gelirler ancak ilave giderleri karşılayacak. Bu yüzden olacak torba kanunda 2023 yılı merkezi yönetim bütçe kanunu kapsamında 660.9 milyar TL olan borçlanma limiti 2 trilyon 181 milyar TL'ye yükseltilecek.
KDV GELİRİ YÜZDE 152 ARTACAK!
Diğer yandan ek bütçede 203.1 milyar lira gelir vergisinden (yüzde 41), 166.3 milyar lira kurumlar vergisinden (yüzde 26.8), 32.6 milyar lira motorlu taşıtlar vergisinden, 310 milyar lira dahilde alınan KDV'den (yüzde 152), 307.5 milyar lira ÖTV'den (yüzde 60), 33.1 milyar lira banka ve sigorta muameleleri vergisinden (yüzde 44), 13.1 milyar lira şans oyunlarından, 2.1 milyar lira özel iletişim vergisinden, 5.7 milyar lira konaklama vergisinden, 30 milyar lira damga vergisinden (yüzde 54) ve 28.8 milyar lira da harçlardan (yüzde 27) gelecek. Ek bütçede KİT ve kamu bankalarından da 16.2 milyar lira gelir bekleniyor. Parantez içinde yer verdiğimiz oranlar ek bütçede, 2023 bütçesinde öngörülenin ne kadarı kadar artış yapıldığını gösteriyor.
ÜÇ AYRI SENARYO GÜNDEMDE
TEPAV Maliye ve Para Politikası Araştırmaları Merkezi Direktörü M. Coşkun Cangöz'ün araştırma notunda bütçe performansına yönelik öngörüleri içeren üç ayrı senaryo şu şekilde oldu:
Senaryo 1 / 2023 Kayıp Yıl Senaryosu: Seçim döneminde gündeme gelen harcama artırıcı vaatler hayata geçileceği, gerek TEPAV Günlük’te yayımlanan Bütçede Hareket Alanı Kalmadı başlıklı yazıdan gerekse Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’e atfen medyada yer alan haberlerden hareketle yıl sonuna kadar bütçenin harcama tarafında herhangi bir tedbir uygulanmayacağı, Mart 2024 tarihindeki yerel seçimler öncesinde herhangi bir vergi düzenlemesi yapılmayacağı öngörülmektedir.
Senaryo 2 / Zararın Neresinden Dönülse Kâr Senaryosu: Seçim döneminde gündeme gelen harcama artırıcı vaatler hayata geçilirken ilk 6 ayda artan diğer harcamaların yılın ikinci yarısında kısılması, bütçe açığının sınırlanması için dolaylı vergilerde kanun değişikliği gerektirmeyen bazı oran artışları yapılması öngörülmektedir.
Senaryo 3 / “Rasyonele Dönüş” Senaryosu: Harcamalarda tasarruf ve yeniden önceliklendirilmesi ile vergi düzenlemelerini içeren bir ekonomik programın hayata geçirilmesi öngörülmektedir. Ancak 1 Temmuz’da TBMM’nin tatile girecek olması nedeniyle reform mahiyetinde harcama konsolidasyonu ve yasal düzenleme gerektiren vergi düzenlemelerinin 2023 yılında hayata geçirilmesi ihtimali oldukça düşüktür. Kaldı ki yasal düzenlemeler yapılsa bile mali etkileri en erken 2024 bütçesinde görülebilecektir.
