Çalışanlar ve emekliler borç ötelemesi bekliyor

Koronavirüsün piyasalarda yarattığı tahribatın reel ekonomiye de yansımaması için merkez bankaları devrede. Dünyada artan nakit ihtiyacını gören ABD Merkez Bankası FED, geçen hafta açıkladığı 5 trilyon dolarlık repo olanağına ek olarak önceki gece 700 milyar dolarlık tahvil alacağını duyurdu. 3 Mart 2020’de faizi 50 baz puan indiren FED, 15 Mart’ta da 100 baz puanlık indirimle faizi sıfıra çekti. Diğer gelişmiş ülke merkez bankaları da çeşitli para politikası araçları ile piyasadaki sıkışıklığı aşmak için bir dizi adım attı. IMF de dün bir trilyon dolarlık kredi kapasitesini aktif hale getirmek için hazır olduğunu duyurdu. Atılan bütün bu adımlara karşın dün dolar endeksi biraz gerilese de, dünya borsalarındaki kuvvetli satışlar sürdü. Son iki haftadır dünyada tam bir ayı piyasası hakim durumda.

KAPİTALİST SİSTEM KRİZDE

Alınan tedbirlerin piyasaları kurtarmaya yönelik olması ve yoksul halk sınıflarını ve emekçi kesimleri yadsıması eleştirilere neden oluyor. İktisatçı Prof. Dr. Erinç Yeldan, Twitter hesabından yaptığı yorumda, “Sıfır faiz para politikası yerine ücretli emeği hedefleyecek genişleyici maliye politikası. Oluşacak kamu açıklarını kapatmak için de yerel ve küresel servet vergisi. Evet ‘finansal sistemin sağlığına’ ve ‘piyasa sisteminin mantığına aykırı’. Var mı itirazı olan?” yorumunda bulundu. İktisatçı Prof. Dr. Ümit Akçay da yine sosyal medya hesabından yaptığı değerlendirmede, “Çok boyutlu küresel krizin her geçen gün daha da derinleşmesi, ana akım iktisadın sarsılmaz görünen ‘tabu’sunu bir haftada yıktı geçti” diyerek, maliye politikası alanında atılan ve atılabilecek adımlara işaret etti. Ancak Prof. Dr. Akçay, kapitalist sistemin derin bir krizde olduğuna dikkat çekerek, mali alanda atılacak adımların da işe yarayıp yaramayacağının şüpheli olduğunu dile getirdi. İktisatçı Dr. Mahfi Eğilmez ise Kendime Yazılar adlı blok sitesinde yayınladığı yazıda şu ifadelerini kullandı: “İşlem (günlük ihtiyaçlara harcama) ve spekülasyon (para kazanmak için yatırım) güdüsüyle para tutmak ikinci plana düştü. Artık ihtiyat (gelecek ve sağlık için para saklama) güdüsü ön planda. Bu dönem geçtikten sonra bile bu güdünün etkisi kolay değişmeyecek. O nedenle kapitalizm insanlara para harcatıp da büyüme modelini değiştirmek zorunda. Artık yavaş büyüme dönemine girdik.”

GENİŞ BİR KESİMLE İSTİŞARE EDİLDİ

Bu ortamda Tür Hükümeti de bu hafta içerisinde bir tedbir paketi açıklamaya hazırlanıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Dr. Berat Albayrak, dün yaptığı açıklamada, “Olası senaryolara karşı kendi alanlarına ilişkin yol haritalarını hazırladı. Koronavirüs ile mücadelede olduğu gibi ekonomik etkileri ile mücadelede de ‘sorun küresel, mücadele ulusaldır’. kapsamda, TOBB, TİM, DEİK, TESK, TÜSİAD, MÜSİAD, başta olmak üzere birçok STK’dan ve sektör temsilcilerinden sürece ilişkin değerlendirmeleri ve taleplerini aldık. Süreçler yakından takip edilecek ve gerekli noktada yeni tedbirler hızla uygulamaya sokulacaktır” diyerek, paketin Cumhurbaşkanı tarafından açıklanacağını bildirdi. Hazine ve Maliye Bakanlığı kaynaklarından edindiğimiz bilgilere göre, Finansal İstikrar ve Kalkınma Komitesi (FİKKO) ve işçi, işveren sendikaları da dahil olmak üzere çok geniş bir kesimle iştişare edilerek tedbir paketinin hazırlandığı ifade edildi.

DÜŞÜK FAİZLE YAPILANDIRMA

Deri sektöründe faaliyet gösteren bir ihracatçı ile konuştuğumuzda, “Virüs zaten kötü olan ekonomimizi olumsuz etkileyecek. Önlemlerden biri banka kredilerinin güncel faiz oranlarından yapılandırılması olmalı” dedi. İsrail’e ihracat yapan bir ihracatçı arkadaşının kendisine ulaşarak, ülkenin bir ay boyunca her yeri kapattığını bildirdiğini anlatan, mutfak ve ev eşyaları sektöründe faaliyet gösteren bir başka iş insanı, “Böyle giderse; siparişler elde kalır, imalattaki siparişler iptal olabilir, yeni sipariş gelmez, gönderdiğimiz ürünlerin parası gelemez” dedi. Koronavirüs krizi nedeniyle birçok sanat etkinliği de iptal olunca sahne sanatçıları, iş olmayınca, ödemelerini nasıl yapacakları konusunda endişeli. Vatandaşlar da ödeme sisteminde bir sıkıntı olmasından endişeli. Konuya ilişkin görüştüğümüz Tüketiciler Birliği Federasyonu Başkanı Av. Mehmet Bülent Deniz, şunları söyledi: “Halk dayanışma içerisinde bunu kuvvetlendirmek için kamu da üzerine düşeni yapmalı. Elektrik, su, gaz faturaları, ticari/tüketici kredi ve kredi kartı ödemeleri, vergi ödemeleri üç ay süreyle faizsiz olarak ertelenmelidir. Bundan sonra başkaca geliri olan ev sahipleri de kiracılarla dayanışma içinde olmalıdır.”

İŞÇİ ÇIKARMAYACAK!

Koronavirüse ilişkin bir değerlendirmede bulunan Akdeniz İhracatçı Birlikleri (AKİB) Koordinatör Başkanı ve Akdeniz Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği Başkanı Hayri Uğur, şunları kaydetti: “Siparişler iptal ediliyor, mal satın almaları erteleniyor. Örneğin bizim sektörümüzde İspanya (Inditex Grup) siparişlerini azaltıyor. Madrid’de bu grubun mağazaları kapanmış durumda. İtalya pazarı da tamamen kapalı vaziyette. Inditex Grubu, hiçbir imalatçıyı ofisine kabul etmiyor, iş görüşmesi ve tedarik bağlantıları yapmıyor. İtalya’da pazardaki daralma yüzde 60’lar düzeyinde. Hazirana kadar tüm siparişleri azalttılar. Diğer bir sorun ise Çin’den hammadde tedarikinde sıkıntı çekilmesidir. Bu da üretimi ve maliyetleri üst düzeyde etkileyecektir. En önemli ihracat kapılarından Habur’un tedbirler neticesinde kapatıldı, ihracatın devam etmesi için henüz kesin bir çözüm bulunamadı. Habur’da çok uzun TIR kuyrukları var. Çok yavaş bir şekilde de olsa ilerleme var. Buradan giden TIR dorsesi orada alınıyor, boşaltılıyor ama bu dorse değişimi de çok yavaş ilerliyor. Siparişlerin ertelendiği ve iptal edildiği bu süreçte bizim Türk sanayicileri ve ihracatçıları olarak fabrikalarımızı kapatma, çalışan personelimizi işten çıkarma gibi bir durumumuz söz konusu değil. Ama bu ekonomik konjonktürde iş dünyasının beklenmeyen maliyetlerin altından tek başına kalkması da mümkün görünmüyor. Bu geçiş sürecinde ihtiyaç duyulması halinde hükümetimizden de destek isteyeceğiz.”

İŞ DÜNYASINDAN ALTI MADDELİK ÖNERİ

Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu geçen hafta yaptığı açıklamada esnafın borçlarının ötelenmesini istedi. Tüketiciler Birliği Federasyonu’nun yukarıda aktardığımız açıklamasına göre, çalışan ve emekli kesimlerin beklentileri de borçların, vergilerin, faturaların ötelenmesi yönünde. Dün bir açıklama yapan Türkiye’nin en büyük şirketlerinin oluşturduğu TÜSİAD, açıklamasında, “Meselenin ekonomik boyutlarına karşı önlemlerin de hızla hayata geçirilmesi, daralma dönemini yeni geride bırakmış ekonomimizde toparlanmanın devam edebilmesi ve istihdamın korunması için önemlidir. Nitekim ilgili bakanlıklarımız tarafından bu yönde yapılmakta olan çalışmalara ve istişare süreçlerine katkı sunmaktayız” ifadelerine yer verdi.

Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) da, “Sosyo-ekonomik tedbirlerin alınması, hükümet ve iş dünyasının ortak hareket etmesi ve örnek uygulamaların paylaşılması, yaşanan krizin etkilerinin en aza indirilmesine yardımcı olacaktır” açıklamasında bulundu. TÜRKONFED altı maddelik bir öneri açıkladı. O öneriler özetle şöyle oldu:

1. İşverenlere mesleki risklerin önlenmesi konusunda büyük sorumluluk düşüyor. Korunma yöntemlerinin benimsetilmesinin yanı sıra bilgilendirme ve eğitim etkinliklerinin düzenlenmesi önem kazanıyor.
2. Çalışma alanları ve malzemelerinin düzenli temizlenmesi ve dezenfekte edilmesine ek olarak, çalışanlar arasındaki mesafenin korunmasına yönelik üretimden yönetime korunma önlemleri hayata geçirilmelidir.
3. Çalışanlar da işverenler kadar temizlik talimatlarına, evden çalışmaya veya çalışmaya müsait alternatif bir düzen kurmaya uyum göstermelidir.
4. Ürün ve hizmetlerin sürekliliği için uyum sağlama teknikleri geliştirilmeli, müşterilerin olası yeni ihtiyaçları dikkatle gözlenmeli ve bu ihtiyaçlara hızlı uyum sağlama yöntemleri uygulamaya alınmalıdır.
5. İşletmeler sektör, tedarik zinciri ve acil ihtiyaçlar temelinde bölgesel seviyede taşınabileceği gibi, iş modelinin genişletilmesi, esnekliğin artırılması ve çalışma yöntemlerinin çeşitlendirilmesi gibi hususlar da bu süreçte kritik önem taşımaktadır.
6. Seyahat planları gözden geçirilmeli, e-ticaret gibi online araçlar ile iş modelleri genişletilmeli, ‘akıllı’ ve ‘uzaktan’ çalışma teknikleri uygulanmalı ve bu tekniklere hizmet edecek teknik alt yapının kurulmasına önem verilmelidir.

BÜTÇEDE KEL GÖRÜNDÜ, TURPUN BÜYÜĞÜ HEYBEDE

Piyasalarda süren satış dalgası sonrası dün gün içerisinde Borsa İstanbul yüzde 9’a yakın değer kaybetti. Dolar kuru 6.40 TL’yi aştı. Türkiye’nin kredi risk primini gösteren CDS’ler de 460’ı aştı. Bu dünyad afaizler sıfır olsa bile Türkiye’nin yüzde 4.5-5 civarında ilave faizle borçlanacağı anlamına geliyor. Brent petrol dün yüzde 11’den fazla düşerek 30 dolar sınırına indi. Diğer yandan altının ons fiyatı da piyasadaki nakit ihtiyacına bağlı olarak düşüşünü sürdürüyor. Altın dün yüzde beşe yakın değer kaybıyla bin 450 dolar düzeyinden işlem gördü.

Dün açıklanan Şubat 2020 bütçe raporunda ise 7.3 milyar TL’lik açık görüldü. Ocak ayında bütçe 21.5 milyar TL fazla vermişti. Ocak ayındaki fazlada Merkez Bankası’ndan aktarılan tek seferlik gelir olan kar transfer etkili olmuştu. Geçen yıl şubat ayında bütçe 16.7 milyar TL açık vermişti. Bu anlamda 2020’de bir düzelme söz konusu. Ancak koronavirüs nedeniyle mali tedbirlerin alınması gündemde. JP Morgan Case’in Türkiye’ye ilişkin 13 Mart’ta yayınladığı notta 2019’da IMF tanımlı bütçe açığının milli gelirin yüzde 5.3’ü düzeyinde oluştuğu ifade edildi. Atilla Yeşilada’nın başında olduğu Istanbulanalytics’in dünkü analizinde 2020 için milli geliirn yüzde 4.5 düzeyinde bir bütçe açığı beklendiği kaydedildi. BloombergHT’ye konuşan TAV Havalimanları CEO’su Sani Şener, koronavirüs nedeniyle mart ayının ilk iki haftasında yolcu sayısının yüzde 20 oranında düştüğünü bildirdi. Şener’in değerlendirmesi dünya çapında işlettikleri 14 limana yönelik. Ancak birçok ülkeye uçuşların durdurulması dikkate alındığında İstanbul Havalimanı’ndaki yolcu trafiğinin de koronavüris nedeniyle dramatik düşüşler göstereceği aşikar. Projenin Hazine garantisi hatırlandığında bütçeye de buradan ilave bir yük gelecek.