Chido kasırgasının alt üst ettiği, Fransa’nın denizaşırı vilayeti; Mayotte

Fransa’nın denizaşırı sömürgelerinden Yeni Kaledonya’da, iki hafta süren ve iç savaş görüntülerinin yaşandığı isyanı, Fransız sömürgecilerinin çaresizliğini buradan yazmıştık. Üç haftadır yine Fransa’nın denizaşırı vilayetlerinden Mayotte konuşuluyor. Chido (Şido) kasırgasının adayı nasıl alt üst ettiği, Macron’un bir cumhurbaşkanına yakışmayan sözleri tartışılıyor. Başbakan Bayrou’nun adayı ziyaretinde ‘yapacağız, edeceğiz, yeniden inşa edeceğiz’ gibi verdiği sözleri nasıl yerine getireceği, adayı yeniden inşa etmek için gerekli 5 milyar avroyu nereden bulacağı soruluyor.

Aralık ayında gelişmeler o kadar hızlı oldu ki Mayotte’da yaşanan insanlık dramı ve yıkımı hemen ele alamadık. Fransa’da ve Almanya’da hükümetler yıkılıyor, Suriye’de İsrail ve ABD destekli HTŞ devleti ele geçiriyor, Ukrayna’da barış görüşmeleri gündeme getiriliyor, Trump’ın Beyaz Saray’a oturmasıyla birlikte dünyaya ve Avrupa’ya etkisinin ne olacağı tartışılıyor. Mayotte’da sorunlar devam ediyor. Yazmakta gecikmiş olmayız. Dünyada belki de birçoğumuzun nerede olduğunu bilmediğimiz Mayotte’un yaşadığı dramı ve hikayesini anlatalım.

KASIRGA İLE GECEKONDU MAHALLELERİ YERLE BİR OLDU

Yani Mayotte hem Fransız hem de Avrupalı. Ama kendi kaderine terk edilmiş, yoksullukla boğuşan, çetelerin kol gezdiği, güvenliğin olmadığı bir yer... 14 Aralık 2024 tarihinde görülmemiş şiddette bir kasırga yaşadı. Resmî açıklamaya göre 4 binin üzerinde yaralı ve 39 kişi yaşamını yitirirken 100 binin üzerinde Mahoreli evsiz kaldı. (yani Ocak 2024'te 321 bin olan nüfusun 1/3'ü). Adanın teneke evlerden oluşan gecekondu mahalleleri yerle bir oldu ve birçok kalıcı binanın (hem özel hem de kamu) çatıları rüzgarlar tarafından uçuruldu. Neredeyse dörtte üçü yerle bir oldu. Mahoreliler günlerce elektriğe ve içme suyuna ulaşamadılar, yiyecek ya da içecek hiçbir şey bulamadılar. Fransa tarafından ihmal edilen Mayotte’un yüzde 77’si yoksulluk sınırı altında yaşıyordu. Mayotte, denizaşırı departmanlar (DOM) arasında en az gelire sahip olanıdır; kişi başına düşen GSYİH Fransa anakarasınınkinden 3,4 kat daha düşüktür. Kasırga ile yerle bir olan Mayotte’un sakinlerinde Fransa’ya karşı büyük bir öfke oluştu.

MACRON: FRANSA OLMASAYDI B..KUN İÇİNDE OLURDUNUZ

Fransa içine girdiği hükümet krizi ile sarsılıyordu. Macron’un atadığı Michel Barnier’nin kurduğu azınlık hükümeti ancak 3 ay dayanabilmiş ve gensoru ile yıkılmıştı. Macron ikinci olarak atadığı Başbakan François Bayrou’nun hükümet kurma çalışmalarına başladığı günlerde Mayotte dramı yaşandı. İkinci gün Mayotte’a giden Macron “Macron istifa” sloganlarıyla büyük bir tepkiyle karşılaştı. Protestolar karşısında kendini kaybeden Macron “Fransa'da olmaktan mutlusunuz. Çünkü Fransa olmasaydı 10 bin kat daha fazla b.kun içinde olurdunuz" diyerek “Hint Okyanusu'nda insanlara bu kadar yardım edilen başka bir yer olmadığını” iddia etti.

SANKİ SÖMÜRGE VALİSİ

Siyah Dernekleri Temsil Konseyi Başkanı Nassurdine Haidari ve Marsilya'dan seçilmiş bir temsilci olan Chahidati Soilihi’nin Libération gazetesinde kaleme aldıkları ortak makalede Macron’un bu sözlerine tepki gösterdiler: “Sömürge dönemlerine yakışır” küstahça bir tavır olduğunu ifade ederek, bu sözlerin “kaba bir şekilde uygunsuz ve duyulmamış olduğunu, bölge sakinlerinin yüzüne bir tokat gibi geldiğini” belirttiler. “Alt vatandaş” muamelesi gören insanlara yönelik bir hakaretten söz eden iki yazara göre, “Cumhurbaşkanının bu sözleri sadece sözden ibaret değil; derin bir aşağılama, kurumsal bir terk ediş içeriyor.”

Bir gün sonra bu tepkilere yanıt veren Macron, kendisini protesto edenlerin Marine Le Pen’in Ulusal Birlik (RN) partisinin adadaki militanları olduğunu söyleyerek “önümde duran ve Fransa'ya hakaret eden…, hiçbir şey yapılmadığını söyleyen Ulusal Birlik’ten insanlara” yanıt verdiğini söyledi. Marine Le Pen’den cevap gecikmedi: “Bu kadar ciddi koşullarda bu kadar düşük bir argüman görmemiştim. Peki bölge sakinlerinin öfke ve umutsuzluğu RN'nin suçu mu?” diyen Le Pen X'te yaptığı paylaşımda “Önce empati duyup sonra da bu duruma tepki göstermekten bu kadar aciz olmak şaşırtıcı” dedi.

BAŞBAKANDAN VERİLEN SÖZLER

Başbakan Francois Bayrou Denizaşırı Fransa Bakanı Manuel Valls ve Milli Eğitim Bakanı Elisabeth Borne ile birlikte kasırgadan iki hafta sonra 30 Aralık’ta Mayotte’a gitti. Mayotte için bir acil durum yasası çıkaracaklarını açıkladı. Hükümet gecekonduların yeniden inşasının yasaklanmasını istiyor. Ama yıkılan gecekonduların yerine nasıl bir konut yapılacağı konusunda henüz net bir şey yok. Açıklanan tedbirler arasında Başbakan, ocak ayı sonuna kadar elektrik arzının yeniden sağlanması, ordunun yardımıyla su şebekesinin restorasyonu ve yaza kadar acil iletişim ve 5G için Starlink antenlerinin kurulması hedeflerinden bahsetti.

FRANSA’NIN DENİZAŞIRI SÖMÜRGE TOPRAKLARI

Fransa’nın Afrika’daki sömürgeleri çok konuşulur ve bilinir. Ama coğrafi olarak dünyanın dört bir yanına dağılmış ve Büyük Okyanus, Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu’nda bulunan denizaşırı ülkeleri pek bilinmez. 16. yüzyıldan itibaren günümüze kadar gelen Fransız sömürge imparatorluğunun kalıntıları.

Fransa'nın sahip olduğu denizaşırı bölgeler dört farklı gruba ayrılmaktadır: Départements et Régions d’Outre-Mer (Denizaşırı bölge ve vilayet), Terres Australes et Antarctiques Françaises (Fransız Güney ve Antarktika Toprakları), Collectivité Sui Generis (Kendine özgü bölge). Sadece Yeni Kaledonya “Kendine özgü bölge” statüsüne sahiptir. Ve Collectivité d’Outre-Mer (Denizaşırı kolektivite). Mayotte da bunlardan biri.

Denizaşırı sömürge toprakları, 120 bin 369 km2 yüzölçümü ve 2019 yılında 2,2 milyonu aşan nüfusuyla Fransa'nın kara topraklarının yüzde 17,9'unu ve nüfusunun yüzde 4'ünü temsil etmektedir. Fransa anakarasına olan uzaklıklarıyla dikkat çekmektedirler: Fransız Batı Hint Adaları Paris'e 6 bin 800 km, Fransız Polinezyası 16 bin km ve Yeni Kaledonya 17 bin km uzaklıktadır. Bu durum Fransa'ya 11 milyon km2'nin üzerinde bir Münhasır Ekonomik Bölge’ye (MEB) sahip olmayı sağlıyor ki bu ABD'den sonra dünyanın en büyük ikinci bölgesidir. Buna ek olarak, 2015'ten bu yana, 579 bin km2'lik bir kıta sahanlığı daha, birkaç ultra-deniz alanının MEB'inin bir uzantısı olarak Fransa tarafından münhasıran kullanılabiliyor.

MAYOTTE’U DENİZAŞIRI VİLAYET YAPTILAR

Mayotte, Hint Okyanusu'nda, Afrika'nın güneydoğusunda, Mozambik 'in kuzey kıyısı ile Madagaskar'ın kuzey ucu arasında Komor takımadalarının en güneyinde yer alan bir ada. Komor takımadaları dört adadan oluşmaktadır: Grande Comore, Anjouan, Mohéli ve Mayotte. İlk üçü bağımsız bir ülke olan Komorlar Birliği'ni oluştururken, en güneydoğudaki ada olan Mayotte adası (Grande-Terre ve Petite-Terre adalarından oluşur) ve çevresindeki birkaç ada bir Fransız vilayetidir (Département Français).

KOMOR TAKIMADALARINI BÖLDÜLER

Fransa’nın eski sömürgesi olan Komor takımadalarında 1974 yılında bir referandum yapılarak bağımsız olmak veya Fransa’ya bağlı kalmak konusunda karar verilmesi istenir. İlk üç ada bağımsızlık kararı vererek Komorlar Birliği'ni oluştururken, Mayotte Fransa’dan yana oy kullanır ve Fransa’nın Denizaşırı Departman ve Bölgelerinden biri durumuna gelir. 2014 yılında Avrupa düzeyindeki statüsünü de değiştirilerek en dış bölge (sınır) haline geldi ve o tarihten bu yana Avrupa Birliği'nin bir parçası. Mayotte, Komor takımadalarının bir parçasıdır. Her türlü yalan dolan ve psikolojik savaş metotları kullanılarak takım adalardan koparılmıştır.

Ayrılığı savunanlar daha sonra Fransızların desteğiyle çabalarını iki katına çıkararak Mahorelerin (Mayotte’a yaşayanlara verilen ad) arasındaki sözde “etnik” farklılıklar olduğu, Mayotte'un tarihsel olarak diğer adalarla hiçbir ilgisi olmadığını ve Katolik bir çoğunluğa sahip olduğunu iddia ettiler. Mahorelerin diğer adaların sakinleriyle aynı dili, aynı dini ve sosyal uygulamaları ve ortak bir tarihi paylaştıkları göz önüne alındığında, tüm bunlar yıllardır tekrarlanan yalanlardı. Bağımsızlık yanlıları şiddet veya tehditle bastırıldı ve susturuldu.

1974 referandumunda Komor takımadaları toplam sayıma göre yüzde 94 ile bağımsızlık demişti. 3 ada bağımsızlık yönünde oy verirken Mayotte yüzde 63 ile Fransa’ya bağlı kalma yönünde oy kullanmıştı. Dönemin Cumhurbaşkanı Giscard d'Estaing referandum öncesi “Bir bölgenin bağımsızlığı vesilesiyle, her zaman eşsiz bir takımada olan Komorlar'ın Birliğini parçalamayı önermek gibi bir işimiz yok” açıklamasında bulunmasına rağmen, Fransa sonuçları ada ada almaya karar verdi ve Fransa’ya bağlı kalmak yönünde oy kullanan Mayotte’u Komor’lardan kopardı.

BM 50 YILDIR FRANSA’YI KINIYOR

12 Kasım 1975'te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu “Anjouan, Grande Comore, Mayotte ve Mohéli adalarından oluşan Komor takımadalarının birliğine ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerektiği” kararını aldı. Ve son elli yıl içinde BM Genel Kurulu Fransa’yı en az 20 kez kınadı. Ancak Fransa bu uyarılara kulak tıkadı ve Mayotte’u takımadalardan kopardı ve Fransa’nın bir vilayeti statüsü verdi. Diğer 3 ada ise Komor Birliği adında bağımsız bir devlet oluşturdular.

Mayotte kronolojisi

Eylül 1946: Komor takımadalarının tamamı Madagaskar kolonisinden ayrılır ve denizaşırı bir bölge haline gelir.

28 Eylül 1958: Yeni Fransız Anayasası için referandum. Bu oylamada denizaşırı toprakların Fransız Topluluğa katılma ya da bağımsız olma konusunda karar verilmesi istendi.

26 Haziran 1960: Madagaskar bağımsızlığını kazanır.

Mayıs 1972: Madagaskar'da Fransız yanlısı Philibert Tsiranana rejimi devrildi. Fransa ile işbirliği anlaşmalarının gözden geçirilmesini, Madagaskar'da bulunan Fransız birliklerinin ayrılmasını ve Diégo-Suarez üssünün boşaltılmasını gerektiren askeri bir geçiş süreci başlatıldı.

25 Ağustos 1972: BM Özel Komitesi Komor takımadalarını “Bağımsızlığın Verilmesine İlişkin Deklarasyon”un uygulanması gereken bölgeler listesine dahil etti.

23 Aralık 1972: Komorlar Bölgesel Meclisi bağımsızlık lehinde bir karar aldı.

15 Haziran 1973: Fransız hükümeti ile Komor toprakları hükümeti arasında bağımsızlığa ilişkin anlaşmalar imzalandı. Anlaşmalar 5 yıl içinde takımadalar düzeyinde bir “istişare” yapılmasını öngörmektedir.

Kasım 1974: Fransız Parlamentosu takımadalarda bağımsızlık referandumu yapılmasını öngören bir yasayı kabul etti.

22 Aralık 1974: Komorlulara bağımsızlık konusunda danışıldı. Tüm seçmenlerin %94.57'si bağımsızlıktan yanaydı, ancak Mayotte'de üçte iki çoğunluk (%63.22) karşı çıktı.

6 Temmuz 1975: Ahmed Abdullah, 3 Temmuz tarihli yasaya tepki olarak Komor’ların tek taraflı bağımsızlığını ilan etti.

3 Ağustos 1975: Bob Denard ve Paris'in aktif desteğiyle Ali Soilihi liderliğinde Ahmed Abdullah'a karşı darbe.

12 Kasım 1975: Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Komor Adaları'nın kabul edildiğini duyurur ve “Komor takımadalarının birliğine ve toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerektiğini” yeniden teyit eder. 1994 yılına kadar her yıl Mayotte konusunda Fransa'yı kınar.

8 Şubat 1976: Mayotte seçmenlerine bir kez daha danışıldı ve Mayotte'nin Fransa Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak kalması yönünde %99.4 oranında oy kullanıldı.

11 Nisan 1976: Mayotte halkına bir Fransız denizaşırı toprağı olarak statülerini koruyup korumayacakları konusunda danışıldı. MPM'nin el çabukluğunun ardından, seçmenler statünün bir Département olarak değiştirilmesini görmek istediklerini gösterdiler.

26 Kasım 1989: Ahmed Abdullah bir suikast sonucu öldürüldü. Bob Denard ve yardımcılarından biri olan Dominique Malacrino'nun onu öldürdüğünden şüpheleniliyor.

Temmuz 2001: Mayotte bir “Denizaşırı Departman Kolektivitesi” haline geldi.

29 Mart 2009: Mayotte halkına tekrar danışıldı ve büyük bir çoğunlukla (%95.24) departman statüsü lehinde oy kullandı.

31 Mart 2011: Mayotte denizaşırı bir departman haline geldi.