Çin'de yolsuzlukla mücadele

Çin’in devlet televizyonu CCTV’de yer alan habere göre China Huarong (Hong Kong) International Co.’nun eski genel müdürü Bai Tianhui, Tianjin İkinci Orta Düzey Halk Mahkemesi’nin 28 Mayıs 2024 tarihli oturumunda rüşvet suçunu işlemekten dolayı ölüm cezasına çarptırıldı. Mahkeme bu karara ek olarak Bai Tianhui’nin ömür boyu siyasi haklarından mahrum kalmasına, tüm kişisel mülklerine devlet tarafından el konulmasına karar verdi.

Mahkemenin açıkladığı karara göre 2014-2018 yılları arasında bankanın genel müdürü olarak çalışan Bai Tianhui, toplamda 1.108 milyar Çin Yuanı (151 milyon Amerikan Doları) tutarında rüşvet kabul etmekten suçlu bulundu. China Huarong International Co.’nun bir önceki genel müdürü olan Lao Xiaomin de 1.79 milyar Çin Yuanı (260 milyon Amerikan Doları) tutarında rüşvet kabul etmekten ve yönettiği kamu fonlarını zimmete geçirmekten dolayı Ocak 2021’de idamla cezalandırılmıştı.

MAHKEMENİN TAKDİRİNDE

2015 yılında Ceza Kanunu’nda yapılan değişiklikle şiddet içermeyen suçlar açısından ‘ertelemeli ölüm cezası’ ya da ‘ömür boyu hapis cezası’ gibi seçenek yaptırımlar, mahkemenin takdirine bırakılmıştır. Fakat bu davada mahkemenin herhangi bir erteleme uygulamaksızın doğrudan ölüm cezası vermesinin ‘Kamu görevlisi olarak rüşvet kabul etmenin ciddi bir güven ihlali olması, rüşvet veren tarafların proje satın almaları ve finansman anlaşmalarına kolay erişebilmeleri için konumunu kullanarak kolaylık elde etmesi, bu davranışın yarattığı sosyal etkinin son derece kötü olması ve ülke ile halkın çıkarlarına ağır şekilde zarar vermesi’ olarak gösterilmektedir.

Bir Orta Düzey Halk Mahkemesi tarafından verilen karara karşı temyiz hakkı mevcuttur. Buna göre ölüm cezasına çarptırılan sanık istemese dahi temyiz incelemesi yapılacaktır. Temyize yetkili organ Çin Halk Cumhuriyeti Yüksek Halk Mahkemesi (SPC)’dir. 2012 yılından bu yana istikrarla uygulandığı üzere SPC hâkimleri, karar vermeden önce mutlaka sanık ile görüşecek ve buna ilişkin bir rapor hazırlayacaklardır. SPC’nin üç hâkimli bir kurul olarak vereceği karar ise kesindir. Hukuksal reformlar neticesinde Orta Düzey Halk Mahkemeleri tarafından verilen idam cezalarının bozulması ya da diğer seçenek yaptırımlara çevrilmesi de söz konusu olabilmektedir. Li Yan (2014) ve Wu Ying (2012) davaları buna örnektir.

626.000 DAVA AÇILDI 17.000 KİŞİ SORUŞTURULDU

Ölüm cezası öngörülen suçların yargılanmasında Çin’e yöneltilen eleştiriler, ölüm cezasına çarptırılan kişilere yönelik istatistiklerin yayınlanmaması ve sermaye suçları ile bağlantılı ölüm cezalarının geniş çapta uygulanması noktasında toplanmaktadır.

Çin’deki sermaye suçları ve buna bağlanan ölüm cezasının hukuki sonuçları haricinde sosyal ve siyasi etkileri de Çin açısından önemli bir kıstastır. Zira ölüm cezası dâhil pek çok suç ve bu suçlara yüklenen cezalar devlet sırrı olarak görülmekte ve infazlara ilişkin bilgiler nadiren kamuoyu ile paylaşılmaktadır. 2006 yılından bu yana gerçekleştirilen reformlarla birlikte şiddet içermeyen 13 suça yönelik idam cezası kaldırılmış ve 75 yaşın üzerindeki suçlular için ölüm cezası uygulama yasağı getirilmiştir.

Ölüm cezaları ile sonuçlanabilecek davalarda temel ilke ‘temkinli yargılama’ noktasında toplanmaktadır. Burada hukuk otoritelerinin temel endişesi, telafinin mümkün olmaması dolayısıyla yargılamanın açık ve tartışmaya mahal vermeyecek şekilde kesin delillerle yürütülmesidir. Derhal infaz gerektiren davalar istisna olmakla birlikte bu tür davalar mutlaka SPC tarafından ele alınır. Orta Düzey Halk Mahkemeleri tarafından görülen davalarda ise açık yargılama yapılması, sanığa savunma ve ispat hakkı verilmesi, işkence ile elde edilen delillerin hariç tutulması gibi ilkeler ekseriyetle uygulanmaktadır.

1997’den bu yana 5 defa değişen disiplin yönetmelikleri ile Çin Komünist Partisi yolsuzlukla mücadeleyi parti içi denetimin merkezine koymuş ve parti yöneticilerini de parti ilkeleri ile bağlı kalmaya teşvik ederek sıkı denetim ilkesini benimsemiştir. Çin Komünist Partisi’ne bağlı 20. Disiplin Teftiş Merkez Komisyonu (CCDI)’nun Üçüncü Genel Kurulu’nda konuşma yapan Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Aralık 2023 yılında Çin Komünist Partisi Merkez Komitesi tarafından yenilenen ‘Çin Komünist Partisi'nin Disiplin İşlemlerine İlişkin Yönetmelik’ ilkelerini ‘disiplin yönetmeliklerini öğrenmek ve disiplin eğitimi yürütmek açısından bir fırsat’ olarak vurgulamıştır.

İlgili kurul sonrasında yayınlanan raporda CCDI ve Ulusal Denetim Komisyonu 87 orta düzey yönetici hakkında soruşturma başlatmış; ülke genelinde 626.000 dava açılmış ve 17.000 kişi rüşvet suçundan dolayı soruşturulmuştur. Yolsuzlukla ilintili suçlardan dolayı soruşturulanlar arasında Şanghay Yerel Halk Meclisi Daimi Komitesi eski başkanı Dong Yunhu, Çin’in en üst yasama organı olan ‘Çin Ulusal Halk Meclisi (ÇUHM)’ne bağlı Mali ve Ekonomik İşler Komitesi eski müdür yardımcısı Sun Zhigang gibi isimler de yer almaktadır.